آیت الله العظمی شیرازی: به مؤونه خمس تعلق نمی گیرد، و مؤونه عرفاً شامل چیزهایی مانند خوراک، لباس، مسکن، سفر و ادای دین می‌شود

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز سه شنبه چهاردهم شوال سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست‌ هم‌چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در پاسخ به این سوال که خمس به چه چیزهایی تعلق می‌گیرد، فرمودند : شخصی از امام صادق علیه السلام در رابطه با مفهوم  آیه ۴۱ سوره انفال : وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ، و (ای مؤمنان) بدانید که هر چه غنیمت و فایده برید خمس آن خاص خدا و رسول و خویشان او و یتیمان و فقیران و در راه سفر ماندگان (از خاندان او) است، سوال کرد، حضرت در پاسخ فرمودند : كُلِّ مَا أَفَادَ النَّاسُ مِنْ قَلِيلٍ أَوْ كَثِيرٍ، هر آنچه که انسان از آن چه به مقدار کم و چه به مقدار زیاد فایده می برد، لذا در این زمینه تفاوتی میان آنچه که انسان به دست می‌آورد، وجود ندارد.

معظم له با تاکید بر اینکه پرداخت خمس بعد از جدا کردن مؤونه است فرمودند : روایتی از امام جواد علیه السلام در رابطه با خمس نقل شده که « الخمس بعد المؤونة »، خمس بعد از کسر شدن مخارج زندگى است، یعنی مؤونه خمس ندارد.

ایشان در تشریح معنای مؤونه فرمودند : مفهوم ظاهری مؤونه، آن چیزی است که مصرف می شود، و در روایت دیگر هم آمده : « فِي كُلِّ عَامٍ » در هر سال، یعنی باید مؤونه ی آن سال باشد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : شارع از مؤونه نام برده، اما آن را معنا نکرده است، لذا باید برای شناخت معنا و مفهوم آن، به عرف مراجعه نماییم و ببینیم که عرف به چه چیزی مؤونه می گوید، اگر چه در ظاهر، مؤونه به معنای چیزهایی است که مصرف می شود که شامل خوراک، لباس، مسکن، سفر و ادای دین می شود، لذا دیونی مانند دیه در صورتی که مثلا فردی کشته شده باشد و یا پای او شکسته شده باشد، و کفاره، جزء موارد مصرف و مؤونه حساب می‌شود.

معظم له شیرازی هم‌چنین در ادامه تاکید فرمودند : برای چیزی که مشمول خمس نمی‌شود دو قید وجود دارد، اول آنکه مؤونه باشد، و دوم آنکه مؤونه ی آن سال باشد، لذا آنچه که برای مؤونه سال آینده است ، و از مخارج سال جاری خریداری نموده ، چون مربوط به امسال نمی‌شود ، شامل خمس می‌شود.

ایشان در ادامه فرمودند : در مؤونه شأنیت افراد هم شرط است، چون اگر مصرف سالیانه بیش از شأن باشد، شامل عمومات خمس می‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی  با اشاره به آیه ۱۸ سوره فاطر وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى و هیچ بار بردارى بار [گناه] دیگرى را بر دوش خود نمى کشد، تاکید کردند اگر بچه ی نابالغ چیزی را تلف کرد، بر ولّی او حتی اگر غنی باشد ، واجب نیست از مال خودش، دیه را پرداخت کند، و من حتی از احدی از فقها ندیده ام که بگوید جبران خسارت بر ولیّ واجب است، اما بر امام المسلمین واجب است که دیون او را پرداخت کند.

معظم له در ادامه فرمودند بر وارث ، قضای نماز فرد میت واجب نیست ، اگر کسی در زمان حیات ، بیمار بوده و به گونه ای در بستر بیماری افتاده است ، بر او واجب است که تا زنده است ، در همان شرایط نماز بخواند ، ولو نماز مضطرّ ، ولو خوابیده ، ولو با ایماء نماز بخواند ، و اگر نخواند ، بر وارث ، هچ چیزی واجب نیست ، اگر وصیت کرد از ثلث ارثش می توان برای نماز خواند ، اما اگر وصیت نکرد ، بر هیچ کس واجب نیست ،  آیه ۱۸ سوره فاطر وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى و هیچ بار بردارى بار [گناه] دیگرى را بر دوش خود نمى کشد ، دلالت بر همین موارد دارد.

ایشان در رابطه با این مساله که گفته شده قضای نماز پدر و مادر بر عهده پسر بزرگتر است ، فرمودند : در چنین مواردی قضای نماز بر پسر بزرگ تر ، به اندازه ای که پدر و مادر مقصر در ترک آن نبوده اند ، واجب است ، و برخی از فقها گفته اند که اگر عمدا در زمان حیات نماز نخوانده بر پسر بزرگ تر قضای آن واجب نیست ، که نظر من هم همین است.

آیت الله العظمی شیرازی  در ادامه فرمودند : اما اگر دیون ، کمتر از مایملک میت است ، پس از پرداخت دیون ، یک سوم اموال او ، خرج وصایا می شود ، و دو سوم باقیمانده بین ورثه ، تقسیم می شود ، لذا اگر دیون و بدهی های میت ، افزون بر دارایی های اوست ، دیگر اموال او ، نه به وصیت می رسد ، و نه تقسیم ارث بین ورثه ، و در چنین شرایطی در روایات صحیحه آمده و معمولُ بها می باشد که بر امام المسلمین که بیت المال در اختیار اوست ، لازم است که بدهی های او را پر داخت کند ، و اگر پرداخت نکرد ، گناه آن بر گردن اوست.

معظم له در رابطه با طلب مهریه ی زوجه به عنوان دِیُن و کیفیت پرداخت آن از اموال میت ، فرمودند : اگر زوجه ، مهریه طلب دارد ، این دِیُن است ، و هم چون سایر دیون میت ، بایستی پرداخت شود ، اما دلیلی برای اولویتِ پرداخت مهریه ی زوجه ، نسبت به سایر دیون ، وجود ندارد ، لذا اگر اموال میت ، کمتر از دیون او بود ، اموال میت ، با رعایت عدل و انصاف و به میزان مطالبه ی طلبکاران ، بین آن ها تقسیم می شود ، و مهریه زوجه ، همانند سایر دیون ، به مقدار اموال میت ، بر اساس قاعده ی عدل و انصاف پرداخت خواهد شد.

ایشان با تاکید بر اینکه تقسیم ارث ، در مرحله سوم برای تقسیم اموال میت قرار دارد ، فرمودند : وقتی شخصی از دنیا رفت ، تمامی اموال منقول و غیرمنقول ، حتی لباس های تن و پول های جیب او را باید محاسبه کنند ، و سپس دیون او پرداخت می شود ، و در مرحله ی بعد اگر وصیتی داشت ، از یک سوم اموال او پرداخت می شود ، و در مرحله سوم ، نوبت به تقسیم ارث بین ورثه می رسد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با چگونگی امر به معروف و نهی از منکر با بهره گیری از حکمت و موعظه حسنه فرمودند : انسان باید به مقداری که با اسلوب نیکو و موعظه ی حسنه تاثیرگذار است ، مناسب است برای هدایت و نصیحت ، تلاش کند، و رسول خدا صلی الله علیه و آله هم در این زمینه تلاش فرمودند، و برخی از مردم هدایت شدند، و جماعتی از آنان، منافق شدند، لذا وظیفه مهم، سخن گفتن بر اساس حکمت و موعظه ی حسنه، در درجه اول، وظیفه هر انسانی است.

معظم له در رابطه با فضیلت و علم معصومین علیهم السلام فرمودند : فضیلت غیر از علم و امامت است، ائمه علیهم السلام، هم امام هستند و هم علم دارند، و علمشان بر حسب روایات یکسان است، یعنی میزان علم در چهارده معصوم علیهم السلام فرق نمی کند، و طبق روایات، علم امام حسن عسکری علیه السلام همانند علم پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می باشد، اما معصومین علیهم السلام، در مقام و فضیلت فرق می کنند.

ایشان در رابطه با افضل بودن امیرالمومنین نسبت به سایر ائمه علیهم السلام به دلیل مشارکت در جهاد ، فرمودند : ما نمی دانیم دلیل افضل بودن امیرالمومنین نسبت به بقیه ی امامان معصوم به چه جهتی بوده است ، اما ممکن است مشارکت ایشان در جهاد یکی از دلایل افضل بودن نسبت به سایر امامان معصوم باشد ، اما در ادله و روایات استفاده شده که امیرالمومنین افضل از بقیه ائمه هستند ، و بعد از آن ، حضرت زهرا افضل هستند ، و پس از ایشان ، امام حسن افضل هستند و بعد هم امام حسین علیه السلام ، افضل هستند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : همه ی ائمه علیهم السلام ، امامت دارند ، غیر از حضرت زهرا سلام الله علیها که امامت ندارند اما حجیت دارند ، و حجت بر مردم هستند ، امامت یعنی ریاست بر دین و دنیا ، و حضرت زهرا سلام الله علیها حجت بر مردم هستند ، و افضل از فرزندان معصوم و ائمه ی خود هستند ، اما در ادله برای حضرت زهرا سلام الله علیها ، امامت ذکر نشده و به عنوان حجت بر مردم معرفی شده اند.

معظم له با اشاره به عبارت کُلُّهُم نورٌ واحِدٌ در رابطه با معصومین علیهم السلام فرمودند : معصومین علیهم السلام ، نور واحد هستند ، اما میزان نور بعضی از آن ها بیشتر بوده است ، امام حسین علیه السلام فرمودند :  جَدّی خَیرٌ منّی اَبی خَیرٌ منّی اُمّی خَیرٌ منّی اَخی خَیرٌ منّی ، و  در اینجا مراتب افضل بودن بیان شده است.

ایشان در ادامه فرمودند : برای یکسان بودن علم معصومین علیهم السلام ، دلیل وجود دارد ، یعنی علم هیچکدام بیشتر از دیگری نیست ، اما در مراتب و افضل بودن با هم فرق دارند ، که برای این مساله هم دلیل وجود دارد.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به تفاوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نسبت به سایر معصومین علیهم السلام فرمودند : فرق پیامبر اکرم با سیزده معصوم دیگر در این است که ایشان نبی هستند اما مابقی معصومین ، جزء انبیا نیستند و از اوصیا هستند.

معظم له در رابطه با اختیار انسان در تمایل به سوی خوبی ها و بدی ها فرمودند : اخلاق خوب و بد و صفات زشت و نیک، نتیجه اعمال اختیاری انسان هستند، و آن گونه که در روایات آمده خدای عزوجل، نفس اماره ی به سوء را در وجود انسان قرار داده است، که انسان را به سوی بدی می کشاند و هم چنین در وجود آدمی، عقل را قرار داده که انسان را امر به خیر می کند، هم چنین شیطان را خارج از وجود انسان قرار داده که انسان را امر به بدی می نماید، و انبیاء و کتب آسمانی را نیز قرار داده که انسان را به سوی نیکی فرامی خوانند.

ایشان در ادامه تاکید فرمودند : لذا انسان با اختیار خود می تواند میل به سوی خوبی ها و به سوی بدی ها نماید و یا گاه در طرف خوبی و بعضا در طرف بدی ها قرار گیرد.

آیت الله العظمی شیرازی در شرح آیات ۴۲ و ۴۳ سوره مدثر : مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ، قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ، چه چيز شما را در آتش [سقر] درآورد، گويند از نمازگزاران نبوديم، فرمودند : با توجه به حجت بودن ظواهر، ظاهر این آیه دلالت بر کسانی دارد که نماز به جای نیاورده و در پرداخت زکات کوتاهی نموده اند، و تهمت و دروغ و غیبت در اعمال آنان وجود داشته و به سبب اعمال بد خود گرفتار جهنم شده اند.

معظم له در ادامه فرمودند : در مصداق این آیه، تفاوتی میان کفار و مشرکینی که در دنیا حجت بر آنان تمام شده و به تکالیف خود عمل نکرده اند، یا کسانی که شهادتین را گفته اند و مسلمان بوده اما محرمات انجام داده اند، ندارد.

ایشان با تاکید بر اینکه نسبت به کفار و مشرکینی که حجت در دنیا بر آنان در دنیا تمام و به تکالیف خود عمل نکرده اند، امکان نجات در آخرت وجود ندارد، اما در رابطه با مسلمانان و شیعیان اهل بیت علیهم السلام در روایت آمده که امکان عفو آنان ار سوی خدای متعال وجود داد.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین در ادامه فرمودند : در روایت آمده که برخی از شیعیان مدتی در جهنم گرفتار می شوند تا از گناهان خود پاک شوند و سپس به بهشت می روند.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : شرح آیه اول سوره اسراء، شرخ قاعده فراغ و تجاوز، حکم برخی از موارد شک در نماز، حکم پذیرش هدیه افرادی که خمس پرداخت نمی‌کنند، حکم عمل به نظر مجتهدی که فتوای او اشتباه است، و توضیح در باره مرد یا زن بودن ملائکه، از دیگر مواردی بود که در این نشست‌ علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.