آیت‌الله‌العظمی شیرازی: از مفهوم استخفاف نماز به صورت قطعی این چنین برداشت می‌شود که انسان عمدا نماز را به تاخیر بیندازد به گونه‌ای که وقت نماز منقضی شود

نشست علمی روزانه آیت‌الله‌العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روزهای پنچ‌شنبه و جمعه سی‌ام شوال و اول ذی‌قعده سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست‌‌‌ها هم‌چون جلسات پیشین، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به این حدیث معروف امام صادق علیه السلام: لَا يَنَالُ شَفَاعَتَنَا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلَاةِ» ؛شفاعت ما شامل کسی که نماز را سبک بشمارد نمی‌شود، فرمودند: استخفاف کلمه‌ای عربی است که امام صادق علیه السلام از این تعبیر برای فهم عرف استفاده فرموده‌اند.

معظم له درباره حدود و مصادیق استخفاف نماز فرمودند: امام صادق علیه السلام حدود استخفاف را معین نفرموده‌اند، و ممکن است که استخفاف دارای مراتبی باشد.

ایشان در رابطه با آثار استخفاف نماز فرمودند: آنچه که از معنای استخفاف نماز که موضوع برای حکم آن است، این است که چنین شخصی شامل شفاعت اهل بیت علیهم السلام نمی‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با مفهوم استخفاف نماز فرمودند: از مفهوم استخفاف نماز به صورت قطعی این چنین برداشت می‌شود که انسان عمدا نماز را به تاخیر بیندازد به گونه‌ای که وقت نماز منقضی شود.

معظم له در ادامه فرمودند: روایت در این زمینه می‌گوید و فقها هم ذکر کرده‌اند که این از مکروهات است، و اگر انسان، نماز را در آخر وقت بخواند، نماز او را مورد خطاب قرار می‌دهد و به او می‌گوید: من را ضایع کردی، خدا هم تو را ضایع کند، یعنی از مکروهات است، و استخفاف در زمانی است که از روی عمد باشد، و ممکن است که در مراتب استخفاف باشد اما محرز نیست که تاخیر در آخر وقت شامل آن باشد، علی ای حال این مساله عرفی است، به مقداری که عرف برداشت کند که مصداق استخفاف در آن محرز است، در اینجا موضوع برای این حکم است، و گرنه نخواهد بود.

ایشان در رابطه حکم روزه مسافر در ماه مبارک رمضان فرمودند : مسافر اگر قصد کرد که ده روز یا بیشتر در جایی بماند، می‌تواند در ماه مبارک رمضان روزه بگیرد، به شرط آنکه یقین داشته باشد که حداقل ده روز در آنجا می ماند، اما اگر در اثناء آن ده روز، از آن به شهر دیگری رفت ، در زمان برگشت باید مجددا قصد ده روز کند تا بتواند روزه بگیرد، در غیر این صورت نمی‌تواند روزه بگیرد.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به اینکه چهار فرسخ شرعی معادل ۲۲ و نیم کیلومتر است، فرمودند: سفر نزد شارع، هشت فرسخ است و زمانی سفر صدق پیدا می‌کند که مسافر یا هشت فرسخ را به صورت مستقیم طی مسیر کند، و یا چهار فرسخ مسیری را برود و چهار فرسخ، آن مسیر را بازگردد که در مجموع هشت فرسخ می‌شود، چه آن چهار فرسخ در میانه‌ی شهر دیگری باشد و چه در صحرا و بیابان باشد و در این زمینه تفاوتی وجود ندارد.

معظم له در ادامه فرمودند: اگر فرض کنید بین دو شهر یا دو روستا، دو یا سه فرسخ فاصله است، در چنین شرایطی سفر شرعی محقق نمی‌شود لذا اگر انسان از آخر آن شهر یا آخر آن روستا خارج شد و ۲۲ و نیم کیلومتر طی مسیر کرد و مجددا ۲۲ و نیم کیلومتر همان مسیر را برگشت، سفر او محقق شده است.

ایشان در رابطه با حکم شرعی شرط‌بندی فرمودند: شرط‌بندی اگر به معنای رِهان باشد و در آن شرطِ پرداخت پول در صورت برد و باخت شده باشد، حکم قمار را دارد و حرام است.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : رهان نوعی شرط است که قاعده‌ی «المؤمنون عند شروطهم» را تخصیص زده است، چرا که طبق این قاعده، هر شرطی، چه مقید در عقد لازم، و چه اعم از عقد لازم و عقد جایز باشد، معتبر است مگر آن که رِهان باشد.

معظم له هم‌چنین تاکید فرمودند: هر گونه شرطی که از آن مفهوم رِهان برداشت شود جایز نیست اما اگر معنای رهان از آن برداشت نمی‌شود، شامل قاعده‌ی «المؤمنون عند شروطهم» می‌شود.

ایشان با اشاره به برخی از روایات فرمودند : فقط شرط‌بندی  در برخی از مسابقه‌ها جایز است و هر چه غير از این‌ها باشد، قمار و حرام است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با نحوه ارث بردن زوجه فرمودند: دلیل خاصی در رابطه با ارث زوجه وجود دارد که زوجه از عین ساختمان و زمینی که در آنجا سکونت داشته‌اند و متعلق به زوج بوده، ارث نمی‌برد، اما در غیر این مورد، از تمامی موارد دیگر، چه از ساختمان و حتی سایر زمین ها ارث می‌برد.

معظم له در ادامه فرمودند : مثلا اگر زوج دارای خانه‌های متعددی است که در یکی از این خانه‌ها، او و خانواده‌اش سکونت دارند، اما سایر خانه‌ها را اجاره داده است، زوجه در چنین شرایطی از ساختمان سایر خانه‌ها و حتی زمین آنها ارث می‌برد.

ایشان هم‌چنین تاکید فرمودند: لذا ارث زوجه از خانه‌ای که در آنجا همراه با شوهرش سکونت داشته است، این‌گونه است که از زمین این خانه و از عین ساختمان ارث نمی‌برد و فقط از قیمت خانه ارث می‌برد.

آیت الله العظمی شیرازی دررابطه با ارث بردن زوجه از زمینهای کشاورزی فرمودند: اگر زوج، زمین کشاورزی و یا باغی داشت که همراه با خانواده اش در آنجا سکونت هم داشتند، زوجه از زمین آنجا هم ارث نمی‌برد، و فقط از قیمت درخت‌های آن ارث می‌برد، اما اگر زوج، زمین کشاورزی و باغی داشت که از آن برای کسب و کار و خرید و فروش استفاده می‌کرد، از تمام آن ارث می‌برد.

معظم له در رابطه با حکم کثیر السفر فرمودند: در روایات، عنوان کثیرالسفر نیامده است، ولی فقها از این عنوان، برای تسهیل استفاده کرده‌اند، اما در روایات از دو عنوان استفاده شده، که همین معنا را دارد، عنوان اول مربوط به کسی است که شغل او سفر است، ماننده راننده ، و عنوان دوم مربوط به کسی است که شغل او سفر نیست، اما مثلا در شهری ساکن است، ولی شغل او در شهر دیگری است، و بایستی همه روزه یا بیشتر روزها ، بین شهر محل سکونت و شهری که در آنجا کار می‌کند ، رفت و آمد نماید ، به این عنوان ، کثیر السفر گفته می‌شود.

ایشان در رابطه با ملاک کثیر السفر فرمودند: آنگونه که در روایات آمده، ملاک کثیر السفر بودن، آن است که ده روز در یک جا اقامت نداشته باشد، لذا اگر کسی که راننده است، و یا محل کارش در شهر دیگری است و مرتب در حال سفر است، و ده روز در یک جا استقرار ندارد، نماز او، هم در محل اقامت، و هم در طول سفر تمام است و می‌تواند روزه نیز بگیرد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند: اگر برای چنین شخصی اتفاق افتاد که ده روز در شهر خود بماند، و بعد از ده روز از شهر خود خارج شد، در اولین سفر، نماز او شکسته است.

آیت الله العظمی شیرازی هم‌چنین تاکید فرمودند: ملاک در چنین مواردی ، مساله‌ی وطن نیست، بلکه ملاک، مسافر بودن یا مسافر نبودن است، لذا اگر از نظر عرفی، مسافر است، نماز او شکسته است.

معظم له در رابطه با اطلاق عنوان کثیرالسفر بر برخی سفرها فرمودند: در گذشته های قدیم که به سفر حج می‌رفتند، گاهی سفرها یک سال به طول می‌انجامیده، لذا به این‌گونه سفرها، کثیرالسفر نمیگویند ، چرا که سفر حج، یک سفر است، ولو یک سال طول بکشد، یا اگر کسی از قم به مشهد، قصد سفر داشت، اما این سفر را در چند مرحله انجام داد، مثلا در تهران یا شمال توقف کرد، تمامی این مراحل، یک سفر محسوب می شود، ولو مثلا در ده نقطه توقف کند، و چون این یک مساله عرفی است، این مراحل متعدد در یک سفر، سفرهای متعدد تلقی نشده، و حکم کثیرالسفر را ندارد، و یک سفر محسوب می‌شود.

ایشان در ادامه تاکید فرمودند: البته در مساله‌ی کثیرالسفر این اختلاف نیز وجود دارد که برخی از فقها، مصداق کثیرالسفر را فقط در تجارت و تحصیل علم می‌دانند ، لذا اگر کسی به دلیل زیارت از شهر خود مثلا به مقصد مشهد مرتب در رفت و آمد است، و یا مریضی که مرتبا برای درمان و پزشک به شهر دیگری مرتب سفر می‌کند، یا برای تبلیغ مرتب سفر می‌کند ، طبق نظر برخی از فقها شامل حکم کثیرالسفر نمی‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی هم‌چنین فرمودند: در رابطه با مساله کثیرالسفر نظر جماعتی از فقها این است که اگر برای کسب و کار باشد نماز او تمام است و در موارد دیگر نماز تمام نیست، اما به نظر من اگر فردی حتی برای اموری هم چون منبر و خطابه به صورت مرتب سفر می‌کند حکم کثیر السفر دارد و نماز او تمام و می تواند روزه هم بگیرد و در این زمینه میان کسب و غیرکسب فرقی وجود ندارد.

معظم له هم‌چنین با اشاره به حتمی بودن ظهور حضرت حجت سلام الله علیه فرمودند: در روایات متعدد، بر قطعی بودن ظهور تاکید شده، چرا که بشارت بر ظهور ، وَعد است و بر اساس آیه ۹ سوره آل عمران که می فرماید:  إِنَّ اللَّهَ لا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ، خدای متعال از وعده‌ای که داده تخلف نمی کند، و این امر قطعا محقق خواهد شد، اما ممکن است برخی از شرایط و علائم ظهور محقق نشود و ظهور انجام شود، چون شرایط ظهور، وَعید است، و امکان عدم تحققِ وَعید ممکن است.

ایشان در ادامه با ذکر روایتی از امام رضا علیه السلام فرمودند: از حضرت سوال شد: ممکن است علائم ظهور اتفاق نیفتد اما ظهور انجام بشود؟، فرمودند: بله، سوال شد: ممکن است حضرت حجت اصلا تا روز قیامت ظهور نکنند؟، فرمودند: نمی‌شود، و ظهور حتما اتفاق خواهد افتاد، چرا که همان طور که عرض شد اصل ظهور، وَعد است، و خدای متعال بر خلاف وَعد، عمل نمی‌کند، اما علائم وَعید است، و اتفاقا خلاف وعید عمل کردن فضیلت است، و حضرت رضا در رابطه با حتمی بودن ظهور فرمودند: لَوْ خَلَتِ الأَرْضُ طَرْفَةَ عَيْنٍ مِنْ حُجَّةٍ لَساخَتْ بِأَهْلِها (اگر زمين به مقدار يك چشم بر هم نهادن خالى از حجت باشد، اهل خود را در كام خود فرو مى‌برد).

آیت الله العظمی شیرازی با ذکر مثالی در رابطه با وعده‌ی پدر به فرزند، فرمودند: گاه پدر به فرزندش وعده می‌دهد، در صورت قبولی و کسب نمره‌ی خوب، هدیه‌ای به تو خواهم داد، این وَعد است و باید انجام شود و اگر انجام نشد، برای وعده دهنده خوب نیست، اما گاه پدر به فرزند می‌گوید اگر قبول نشوی و نمره‌ی خوب نیاوری، تو را به منزل راه نخواهم داد، حال اگر آن فرزند قبول نشد و نمره‌ی خوبی کسب نکرد، چنانچه پدر او را به منزل راه داد، این چون وَعید بوده، خلاف وَعید عمل کردن فضیلت است، لذا اگر علائم ظهور محقق نشد، و ظهور انجام شد، این خلاف وَعید است، و اشکالی ندارد.

معظم له در رابطه با معنای حد ترخص فرمودند: حد ترخص یعنی جایی که انسان هنگام سفر، از آخرین خانه‌های شهر ، و نه باغ هایی که اطراف شهر هستند، به قدری دور شود که صدای اذان متعارف و نه صدای اذان با بلندگو را نشنود، و دیوارها و خانه‌های متعارف که یک طبقه یا دو طبقه هستند و نه خانه های چند طبقه را نبیند.

ایشان در ادامه فرمودند: حاشیه ها و شهرک های اطراف شهر، هر مقدار که به هم متصل شده باشند، جزء شهر محسوب می‌شوند، لذا پس از آن که انسان از این محدوده، دور شد، از آنجایی که صحرا شروع می‌شود ، و صدای اذان متعارف شنیده نمی‌شود و دیوارهای متعارف شهر دیده نمی‌شود ، حد ترخص حساب می‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه با اشاره به برخی از روایات، از جمله روایتی که از امام صادق علیه السلام نقل شده که از حضرت پرسیدند : انسان وقتی که می‌خواهد سفر می کند، چه زمانی نماز او شکسته می شود؟، جواب حضرت این بود که: زمانی که خانه‌ها مخفی و پنهان شوند، فرمودند: تعبیر تَواری در این روایات هم به معنای آن است که آخرین خانه‌های شهر که در آن محدوده، آدم‌ها هم دیده نمی‌شوند، مخفی و پنهان شوند، لذا حد ترخص، از همان جا حساب می‌شود.

معظم له در رابطه با منصرف بودن احکام شرعی به مصادیق عرفی در رابطه با حد ترخص فرمودند: فقها تصریح نموده‌اند که کل مطلقات منصرف در مصادیق متعارفه هستند که ده ها بار این مساله در جواهر الکلام، حدایق، مستند مرحوم نراقی و عروة الوثقی ذکر شده است.

ایشان در ادامه فرمودند : در حد ترخص، اذان متعارف ملاک است، یعنی اگر کسی که اذان می‌گوید صدای او بیش از حد متعارف بلند است، آن اذان اعتبار ندارد، یا خانه‌ای که بلندی آن بیش از یک یا دو طبقه است هم اعتبار ندارد، یا کسی که گوش تیزی دارد و بیش از حد متعارف می شنود، شنیدن آن اذان برای او اعتبار ندارد.

آیت الله العظمی شیرازی با تاکید بر اینکه تقسیم ارث، در مرحله سوم برای تقسیم اموال میت قرار دارد، فرمودند: وقتی شخصی از دنیا رفت، تمامی اموال منقول و غیرمنقول، حتی لباس‌های تن و پول‌های جیب او را باید محاسبه کنند ، و سپس دیون او پرداخت می‌شود ، و در مرحله‌ی بعد اگر وصیتی داشت، از یک سوم اموال او پرداخت می‌شود ، و در مرحله سوم ، نوبت به تقسیم ارث بین ورثه می‌رسد.

معظم له در رابطه با وصیت میت مبنی بر دادن خانه ای معین به عنوان مهریه‌ی زوجه، فرمودند: اگر زوجه، مهریه طلب دارد، و مهریه به او داده نشده، دیون، قبل از وصایا و قبل از اصل مال و قبل از تقسیم ارث، بایستی پرداخت شود، و مهریه هم دِیُن است و چنین وصیتی نافذ است، و اذن ورثه لازم نیست.

ایشان با تاکید مجدد بر دِین بودن مهریه‌ی زوجه فرمودند: کسی که از دنیا رفت، اگر مدیون است، چه مهریه‌ی همسرش و چه سایر دیون، بایستی در ابتدا پرداخت شود، بعد از آن، هر مقداری از اموال او باقی ماند، یک سوم آن خرج وصایای او می‌شود، و اگر وصایای او بیش از یک سوم اموال وی بود، با اجازه ورثه باید به مقدار بیش از آن عمل شود، و دو سوم باقیمانده، میان ورثه تقسیم می‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند: اما اگر دیون، کمتر از مایملک میت است، پس از پرداخت دیون، یک سوم اموال او، خرج وصایا می‌شود، و دو سوم باقیمانده بین ورثه، تقسیم می‌شود، لذا اگر دیون و بدهی‌های میت، افزون بر دارایی‌های اوست، دیگر اموال او، نه به وصیت می‌رسد، و نه تقسیم ارث بین ورثه، و در چنین شرایطی حتی اگر فرزندان هم غنی بودند وظیفه‌ای در قبال دیون پدر ندارند.

معظم له در رابطه با مفهوم تزکیه فرمودند: تزکیه یعنی آنکه انسان تصمیم بگیرد آنچه را که باور دارد خوب است را ترک نکند، و تصمیم بگیرد آنچه را که باور دارد بد است انجام ندهد.

ایشان در ادامه فرمودند: انسان برای رسیدن به سعادت و عاقبت به خیری فقط و فقط باید امید به خدا و اهل بیت علیهم السلام داشته باشد، اما برای رسیدن به این منظور باید زحمت بکشد و همت کند.

آیت الله العظمی شیرازی هم‌چنین تاکید فرمودند: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرده اند که:  «اعقل و توکَل»، یعنی انسان باید به خدای عزوجل و اهل بیت علیهم السلام توکل کند، اما به اندازه ای که خدا به انسان درک و فهم داده است، کار خودش را بایستی انجام دهد.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت‌الله‌العظمی شیرازی به این شرح بود: حجیت ذاتیه علم برای افراد، توضیحاتی در رابطه اصحاب کهف، برخی از احکام زکات، معنای افراط و تفریط، برخی از احکام خمس، برخی از احکام شرعی مربوط به دفن، مفهوم گناهان کبیره و صغیره، مفهوم شان در شرع، برخی از احکام اِجزاء، شرح فرازی از حدیث کساء، برخی از احکام مربوط به قضا و کفاره در نماز و روزه و حج، برخی از احکام تلبیه در حج، شرح مفهوم عریش، برخی از احکام تلقیح، مفهوم معاشرت به معروف، مواردی که حاکم شرع می‌تواند اذن طلاق دهد، و برخی از احکام نفقه‌ی ارحام، از دیگر مواردی بود که در این نشست‌ علمی توسط آیت‌الله‌العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد. لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت‌الله‌العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه‌السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.