آیت الله العظمی شیرازی : یکی از راه‌های اثبات هلال ماه این است که فقیه جامع الشرایط حکم به هلال ماه رمضان و یا شوال نماید
نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روزهای پنجشنبه و جمعه دوم و سوم شوال سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست‌ها هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.
آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم حاکم شرع در مساله رویت هلال فرمودند : این مساله محل اختلاف میان فقهاست و مشهور بین فقها این است که یکی از راه‌های اثبات هلال ماه این است که فقیه جامع الشرایط حکم به هلال ماه رمضان و یا شوال نماید.
معظم له در رابطه با حدود اختیارات و حکم حاکم شرع در نزد فقها فرمودند : برخی از فقها معتقدند که حکم فقیه جامع الشرایط در احکام و مسائل و در باب قضاء نافذ است اما در موضوعاتی که مورد قضاوت و نزاع نباشد، نظر فقیه جامع الشرایط حجت نیست.
ایشان در ادامه فرمودند : البته مشهور میان فقها این است که حکم حاکم شرع مطلقا نافذ است و من هم برداشتم همین است و ظاهرا فرقی نمی کند که حکم حاکم شرع بر این اساس باشد که کسی ماه را دیده باشد و به او گفته باشد و یا حاکم شرع دیگری حکم کند و او بنا به حکم آن حاکم شرع، حکم نماید.
آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تکلیف افراد مکلف در صورت علم به اشتباه بودن حکم حاکم شرع در هلال ماه فرمودند : در عروة الوثقی این مساله آمده که در یک مورد استثنا وجود دارد و آن زمانی است که یکی از مقلدین می داند و برای او یقین حاصل شده که فقیه جامع الشرایط در این مساله اشتباه کرده است، در این صورت حکم حاکم شرع برای او حجت نیست، اما تا زمانی که علم به اشتباه بودن آن ندارد، حتی اگر ظن هم دارد که او اشتباه کرده، حکم حاکم شرع در هلال ماه معتبر است.
معظم له در رابطه با زمانی که تشخیص فرد و پزشک برای گرفتن روزه متفاوت است فرمودند : در عروة الوثقی به این مساله اشاره شده و ظاهرا تسالم بین فقها هم وجود دارد که اگر پزشک به بیمار گفت که روزه برای او ضرر ندارد اما برداشت بیمار این است که برای او ضرر دارد و یا برعکس اگر پزشک به بیمار گفت که روزه برای او ضرر دارد اما برداشت بیمار این است که برای او ضرر دارد، در چنین شرایطی ملاک برداشت خود فرد است، البته در هنگام شک، نظر پزشک حجت است چرا که اهل خبره است و در حدسیات نظر اهل خبره حجت است و به عنوان رجوع جاهل به عالم باید نظر او را پذیرفت، اما اگر بین بیمار و پزشک اختلاف دیدگاه پیش آمد در هر دو صورت نظر خود شخص ملاک است.
ایشان در ادامه فرمودند : در رابطه با بیماری کلمه کثیر و قلیل در ادله ذکر نشده است و در آیه ۱۸۴ سوره بقره آمده : فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ، پس هر کسی از شما مریض یا مسافر باشد، و از آنجا که مردم بر حال خود از دیگران آگاهی و تسلط بیشتری دارند و در آیه ۶ سوره احزاب آمده : النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، پیغمبر اولی و سزاوارتر به مؤمنان است از خود آنها (یعنی مؤمنان باید حکم و اراده او را مقدم بر اراده خود بدارند و از جان و مال در اطاعتش مضایقه نکنند)، پس هر کسی بر نفس خود و تمام چیزهایی که مربوط به خودش می‌باشد ولایت دارد.
آیت الله العظمی شیرازی هم چنین تاکید فرمودند : اگر شخصی که در طول روز دارو مصرف می‌کند، چنانچه مصرف نکردن دارو باعث ضرر و حرج برای اوست، می‌تواند روزه نگیرد، اما اگر باعث مشکلاتی نظیر سردرد می شود که با افطار کردن، حال او خوب می‌شود، باید روزه بگیرد، اما مصرف دارو در طول روز حتی به مقدار کم موجب باطل شدن روزه می‌شود.
معظم له در رابطه با تولی و تبری فرمودند : تولی و تبری از فروع اصول دین است ، و اینکه به صورت موارد ده گانه تحت عنوان فروع دین آمده ، به اعتبار آموختن آن به اطفال بوده است ، و گرنه تولی و تبری ، فروع اصول دین است ، چرا که مانند نماز و روزه و حج ، از احکام نیستند ، و در روایات هم این عناوین ده گانه ، به این شکل نیامده است ، که مورد نهم و دهم آن تولی و تبری است ، لذا این شیوه ، توسط علمای گذشته برای تعلیم اطفال ، رایج شده ، البته در رابطه با موضوع ولایت ، در روایت آمده که بُنِيَ اَلْإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى اَلصَّلاَةِ وَ اَلزَّكَاةِ وَ اَلصَّوْمِ وَ اَلْحَجِّ وَ اَلْوَلاَيَةِ وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلاَيَةِ ، و یا آمده که وما نودي أحد بشيء كما نودي بالولاية و از تولی و تبری اسمی برده نشده ، چرا که تولی و تبری ، عقیده است ، اما نماز و روزه ، احکام هستند.
ایشان در رابطه با تکلیف ولد اکبر نسبت به نمازهایی که پدر عمدا نخوانده و قضا نکرده، فرمودند : این مساله در کتاب عروة الوثقی آمده و برخی از فقها در مواردی که نظرشان مخالف با نظر صاحب عروة الوثقی بوده، بر آن حاشیه زده اند، اما غالبا اکثر فقها گفته اند و نظر من هم همین است که نمازهایی را که پدر نخوانده و یا عمدا قضا نکرده، بر ولد اکبر واجب نیست اما نمازهایی که پدر در ترک آن معذور بوده، قضای آنها بر ولد اکبر واجب است.
آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : لذا اگر پدری در طول عمر خود حتی یک رکعت نماز نخوانده و مثلا ۱۰۰ سال عمر کرده و ۸۵ سال بعد از بلوغ خود، فرائض خویش را بجا نیاورده است، در رابطه با تکلیف ولد اکبر نسبت به ۸۵ سال قضای نماز و روزه این پدر، برخی از فقها به خاطر برخی از اطلاقات فتوا داده اند که قضای آنها بر ولد اکبر واجب است اما ظاهرا اطلاقات در خصوص چنین مواردی منصرف است، و بر مصادیق عذری که در رابطه با افراد معذور وجود دارد، دلالت دارد.
معظم له در رابطه با حکم استقبال و استقرار در نماز فرمودند : استقرار و استقبال در نمازهای واجب لازم است ، یعنی مکان نمازگزار در نماز واجب باید استقرار داشته باشد ، بدین معنا که در حال اختیار و در غیر حال ضرورت ، بتواند واجبات نماز از قبیل طمأنینه، ایستادن و رو به قبله بودن را رعایت کند ، بنابراین، نماز خواندن در وسیلۀ نقلیه که مستلزم ترک بعض واجبات است، جز در حال ضرورت جایز نیست ، هم چنین رعایت قبله مگر در موارد ضروری مانند هنگامی که انسان در هواپیما است ، نیز ضروری است.
ایشان در رابطه با این مساله که آیا استقرار در نمازهای نافله و مستحب شرط است؟ ، فرمودند : نمازهای مستحب و نافله را می توان در حال حرکت به جا آورد و در این صورت پشت به قبله بودن و اشاره برای رکوع و سجود بلا مانع است.
آیت الله العظمی شیرازی هم چنین در پاسخ به این سوال که آیا استقبال قبله در نمازهای نافله و مستحب در حال استقرار، شرط است؟ فرمودند : هنگامی که نماز مستحب در حال توقف و استقرار خوانده می شود ، قبله شرط لازم است ، بنابراین شرط صحّت نماز واجب و نیز به قول مشهور نمازهای نافله و مستحبی در حال استقرار و نه در حال حرکت ، استقبال قبله است.
معظم له در ادامه فرمودند : فقط من در یک جا دیدم و آن هم در تقریرات مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یزدی که توسط مرحوم میرزا محمود آشتیانی نوشته شده ، که ایشان فرموده اند ، رعایت شرط قبله حتی در حال استقرار و ایستاده نماز خواندن لازم نیست ، که برای این نظریه خود از آیه ۱۱۵ سوره بقره : فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ، به هر سو رو كنيد آنجا روى [به] خداست ، دلیل آورده اند ، اما حتی در رساله ی عملیه و حاشیه ی عروة الوثقی هم ایشان این را قبول ندارد.
ایشان در رابطه با رعایت برخی از اجزا در نماز مستحب فرمودند : قیام و نشسته یا خوابیده خواندن نمازهای نافله و مستحب حتی به صورت اختیاری جائز است ، اما رعایت شرط قبله در این جا هم لازم است ، مگر در زمانی که انسان در حال حرکت است که این مساله دلیل خاص دارد و اجماعی است.
آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : برخی از فقها با اشاره به بعضی از روایات فرموده اند و البته الزام هم نکرده اند که در هنگام تکبیرة الاحرام بهتر آن است که انسان در حال حرکت، رو به قبله شود و تکبیرة الاحرام را بگوید و سپس به حرکت خود ادامه بدهد که البته این محل خلاف است.
معظم له در رابطه با تولی و تبری فرمودند : تولی و تبری از فروع اصول دین است ، و اینکه به صورت موارد ده گانه تحت عنوان فروع دین آمده، به اعتبار آموختن آن به اطفال بوده است، و گرنه تولی و تبری، فروع اصول دین است، چرا که مانند نماز و روزه و حج ، از احکام نیستند، و در روایات هم این عناوین ده گانه ، به این شکل نیامده اس، که مورد نهم و دهم آن تولی و تبری است ، لذا این شیوه، توسط علمای گذشته برای تعلیم اطفال رایج شده، البته در رابطه با موضوع ولایت، در روایت آمده که بُنِيَ اَلْإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ عَلَى اَلصَّلاَةِ وَ اَلزَّكَاةِ وَ اَلصَّوْمِ وَ اَلْحَجِّ وَ اَلْوَلاَيَةِ وَ لَمْ يُنَادَ بِشَيْءٍ كَمَا نُودِيَ بِالْوَلاَيَةِ، و یا آمده که وما نودي أحد بشيء كما نودي بالولاية و از تولی و تبری اسمی برده نشده، چرا که تولی و تبری، عقیده است، اما نماز و روزه، احکام هستند.
ایشان در رابطه با تکلیف ولد اکبر نسبت به نمازهایی که پدر عمدا نخوانده و قضا نکرده، فرمودند : این مساله در کتاب عروة الوثقی آمده و برخی از فقها در مواردی که نظرشان مخالف با نظر صاحب عروة الوثقی بوده، بر آن حاشیه زده اند، اما غالبا اکثر فقها گفته اند و نظر من هم همین است که نمازهایی را که پدر نخوانده و یا عمدا قضا نکرده، بر ولد اکبر واجب نیست اما نمازهایی که پدر در ترک آن معذور بوده، قضای آنها بر ولد اکبر واجب است.
آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : لذا اگر پدری در طول عمر خود حتی یک رکعت نماز نخوانده و مثلا ۱۰۰ سال عمر کرده و ۸۵ سال بعد از بلوغ خود، فرائض خویش را بجا نیاورده است، در رابطه با تکلیف ولد اکبر نسبت به ۸۵ سال قضای نماز و روزه این پدر، برخی از فقها به خاطر برخی از اطلاقات فتوا داده اند که قضای آنها بر ولد اکبر واجب است اما ظاهرا اطلاقات در خصوص چنین مواردی منصرف است، و بر مصادیق عذری که در رابطه با افراد معذور وجود دارد، دلالت دارد.
معظم له در رابطه با حکم استقبال و استقرار در نماز فرمودند : استقرار و استقبال در نمازهای واجب لازم است ، یعنی مکان نمازگزار در نماز واجب باید استقرار داشته باشد ، بدین معنا که در حال اختیار و در غیر حال ضرورت ، بتواند واجبات نماز از قبیل طمأنینه، ایستادن و رو به قبله بودن را رعایت کند ، بنابراین، نماز خواندن در وسیلۀ نقلیه که مستلزم ترک بعض واجبات است، جز در حال ضرورت جایز نیست ، هم چنین رعایت قبله مگر در موارد ضروری مانند هنگامی که انسان در هواپیما است ، نیز ضروری است.
ایشان در رابطه با این مساله که آیا استقرار در نمازهای نافله و مستحب شرط است؟ ، فرمودند : نمازهای مستحب و نافله را می توان در حال حرکت به جا آورد و در این صورت پشت به قبله بودن و اشاره برای رکوع و سجود بلا مانع است.
آیت الله العظمی شیرازی هم چنین در پاسخ به این سوال که آیا استقبال قبله در نمازهای نافله و مستحب در حال استقرار، شرط است؟ فرمودند : هنگامی که نماز مستحب در حال توقف و استقرار خوانده می شود ، قبله شرط لازم است ، بنابراین شرط صحّت نماز واجب و نیز به قول مشهور نمازهای نافله و مستحبی در حال استقرار و نه در حال حرکت ، استقبال قبله است.
معظم له در ادامه فرمودند : فقط من در یک جا دیدم و آن هم در تقریرات مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یزدی که توسط مرحوم میرزا محمود آشتیانی نوشته شده ، که ایشان فرموده اند ، رعایت شرط قبله حتی در حال استقرار و ایستاده نماز خواندن لازم نیست ، که برای این نظریه خود از آیه ۱۱۵ سوره بقره : فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ، به هر سو رو كنيد آنجا روى [به] خداست ، دلیل آورده اند ، اما حتی در رساله ی عملیه و حاشیه ی عروة الوثقی هم ایشان این را قبول ندارد.
ایشان در رابطه با رعایت برخی از اجزا در نماز مستحب فرمودند : قیام و نشسته یا خوابیده خواندن نمازهای نافله و مستحب حتی به صورت اختیاری جائز است ، اما رعایت شرط قبله در این جا هم لازم است ، مگر در زمانی که انسان در حال حرکت است که این مساله دلیل خاص دارد و اجماعی است.
آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : برخی از فقها با اشاره به بعضی از روایات فرموده اند و البته الزام هم نکرده اند که در هنگام تکبیرة الاحرام بهتر آن است که انسان در حال حرکت ، رو به قبله شود و تکبیرة الاحرام را بگوید و سپس به حرکت خود ادامه بدهد که البته این محل خلاف است.
معظم له با تاکید بر این که رعایت هیات نماز در تمامی نمازهای واجب و مستحب لازم است ، فرمودند : یکی از مبطلات نماز این است که انسان کاری انجام بدهد که از نظر افراد متشرع تصور شود که او در حال نماز نیست ، مثلا در حال شنا و ورزش و فوتبال ، به گونه ای که ماهیت نماز را دچار خدشه کند ، حتی نماز مستحب و نافله جائز نیست ، و مرحوم حاج آقا رضا همدانی می فرمایند : نوافل تمامی احکام فرائض را دارد مگر در آن جا که استثنا شده ، و مثلا استقرار در جایی که نمازگزار در حال حرکت است در نوافل لازم نیست.
ایشان با تاکید بر این که رعایت هیات نماز در تمامی نمازهای واجب و مستحب لازم است ، فرمودند : یکی از مبطلات نماز این است که انسان کاری انجام بدهد که از نظر افراد متشرع تصور شود که او در حال نماز نیست، مثلا در حال شنا و ورزش و فوتبال ، به گونه ای که ماهیت نماز را دچار خدشه کند، حتی نماز مستحب و نافله جائز نیست، و مرحوم حاج آقا رضا همدانی می فرمایند : نوافل تمامی احکام فرائض را دارد مگر در آن جا که استثنا شده ، و مثلا استقرار در جایی که نمازگزار در حال حرکت است در نوافل لازم نیست.
آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم دروغ بستن به خدا و معصومین علیهم السلام فرمودند : فقها در کتب فقهی حکم این مساله را ذکر کرده اند و از جمله در کتاب صوم آمده که دروغ بستن عمدی به خدای متعال و ۱۴ معصوم علیهم السلام موجب بطلان روزه می شود.
معظم له در ادامه فرمودند : در رساله های عملیه، این مساله به صورت مفصل ذکر شده است، و در این جهت، بنابر قول صحیح تر، بین دروغ بستن به خدای متعال یا پیامبر اکرم و یا خضرت زهرا و ۱۲ امام تفاوت ندارد و موجب بطلان روزه می شود.
ایشان در رابطه با حکم کثیرالشک در نماز فرمودند : در روایت آمده که برای کثیرالشک، شک معتبر نیست، اما باید دید که کثیرالشک به چه فردی اطلاق می شود؟، چرا که به صورت متعارف، تعداد کمی از افراد مکلف دچار شک می شوند.
آیت الله العظمی شیرازی در تعریف و مفهوم فرمودند : مثلا افرادی که یک یا دو بار در هفته و یا دو هفته دچار شک می شوند مشمول حکم کثرالشک نمی شوند، بلکه اگر شخصی در یک نماز، سه مرتبه شک کرد یا در سه نماز پشت سر هم، در هر نماز یک بار دچار شک شد، به این شخص کثیرالشک می گویند.
معظم له در ادامه فرمودند : شارع موضوع کثیرالشک را تعیین نکرده است اما حکم آن را ذکر کرده و فرموده است که «لا شَكَّ لِكَثیرِ الشَّک»، یعنی کسی که زیاد شک می‌کند نباید بر اساس شک خود عمل کند.
ایشان هم چنین تاکید فرمودند : لذا اگر نمازگزار بعضا دچار مشکل شک شد و یا در پاره ای از موارد، دو بار در نماز دچار شک شد، بعید است که عنوان کثیرالشک بر او اطلاق شود، اما اگر کسی سه بار دچار شک شد، به او کثیرالشک گفته می‌شود.
سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : چگونگی اعتبار ولایت عدول مومنین، معنای شرعی آب، چگونگی رفع حدث اکبر و اصغر، تکلیف شرعی اشخاصی که پس از سالها تصمیم به نماز و روزه و پرداخت وجوهات می‌گیرند، برخی از احکام وضو، دلیل وجوب نماز و روزه پدر بر ولد اکبر، برخی از احکام مربوط به فاقدالطهورین، حکم استفاده از طلا و نقره در مساجد و مشاهد شریفه، برخی از احکام مربوط به ثلث اموال در وصیت، برخی از احکام زکات فطر و زمان پرداخت آن، مبنای تعین مبلغ برای اجیر نمودن درحج و نماز و روزه، برخی از احکام ولایت بر صغیر و مجنون، برخی از احکام مربوط به کفاره روزه برای زن باردار، برخی از احکام کفاره و فدیه‌ی روزه، برخی از احکام اعاده‌ی نمازی که خوانده شده به جماعت، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آنها اشاره و یا پاسخ داده شد.
لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.
