آیت‌الله العظمی شیرازی: مخالفت با اجماع فقها معذور نیست، اما موافقت با اجماعی که صحیح نبوده، پذیرفته است
نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روز دوشنبه هجدهم شعبان سال 1446 برگزار شد، در این نشست هم‌چون جلسات پیشین، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.
آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با معنای اجماع فرمودند: اجماع به معنای اتفاق است، و در امور حسی نیاز به اجماع وجود ندارد، لذا آن چیزهایی که با دیدن ، شنیدن ، چشیدن، بوییدن و لمس، قابل حس کردن است، نیاز به اتفاق ندارد، از جمله وقتی انسان با چشم خود می بیند که هم اکنون، روز است.
معظم له در ادامه فرمودند: اما در امور حدسی، که نیاز به تحقیق و تفحص دارد، انسان باید برای خبره شدن در آن، درس بخواند و مطالعه کند، تا امکان تشخیص آن، برای او ممکن شود، مانند طب، که نیاز است، برای تشخیص بیماری، طبیب بداند که آن بیماری، چه علائمی دارد، و آیا این علامت ها، با یکدیگر تعارض پیدا می کنند، و برای درمان آن بیماری، چه داروهایی نیاز است.
ایشان در ادامه فرمودند: همان گونه که اهل خبره ی هر چیزی در مورد مسائل مربوط به فن خود، نظر می دهند، اهل خبره ی احکام خدا که فقها هستند، و ده ها سال زحمت کشیده اند و می دانند که چه چیزی واجب ، و چه چیزی حرام، یا مستحب یا مکروه است، و چه چیزی کُل و چه چیزی شرط است، اگر بر چیزی اتفاق کردند، این مُنَجِّز و مُعَذِّر است.
آیت الله العظمی شیرازی هم چنین تاکید فرمودند: اگر مکلف با اجماع و اتفاق فقها مخالفت کرد ، و آن اتفاق درست بود، معذور نیست، اما اگر با اجماع و اتفاق فقها، موافقت کرد، و آن اجماع، اشتباه از آب در آمد، معذور است.
لازم به ذکر است که لازمه ی حجیت یک دلیل، مُنَجِّز و مُعَذِّر بودن آن است؛ یعنی در جایی که دلیل، با واقعیت مطابق باشد ، تکلیف بر مکلف، مُنَجِّز یعنی روشن و واضح شده و مخالفت با آن، مستوجب عقوبت است؛ اما در جایی که حجت، با واقعیت، مطابق نباشد، تمسک به حجیت برای مکلف، مُعَذِّر است، یعنی برای او عذر محسوب شده و او را از عقاب می‌رهاند.
معظم له هم چنین در رابطه با مفهوم اجماع فرمودند: اجماع یعنی اهل خبره ی یک علم یا یک فن یا یک جریانی، بر چیزی اتفاق کنند، اهل خبره احکام شرعی هم، فقها هستند، اگر از هزار سال گذشته، از غیبت صغری تا به امروز، فقهای شیعه، که هم اهل خبره ی احکام هستند، و هم متدین و از اتقیا بوده اند، بر چیزی اتفاق کردند، این کاشفِ عقلایی است، و چون که طُرُقِ طاعت و معصیت، عقلایی است، مانند ظواهر که حجت و طریقِ عقلایی است، یا خبر ثقه که حجت و طریق عقلایی است، از همین باب، اجماع فقها نیز طریق عقلایی و حجت است.
ایشان با اشاره به عقلایی بودن اجماع اهل خبره ی دیگر علوم و فنون، فرمودند: اگر تمام پزشکان در طول تاریخ بر چیزی اتفاق کردند، اجماع آنان هم طریق عقلایی محسوب شده، و برای دیگران حجت است، و به آن عمل می کنند، لذا اگر اهل خبره هر فن و علمی بر چیزی اتفاق کردند، برای دیگران مُنَجِّز و مُعَذِّر خواهد بود.
آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به معنای اجماع دخولی که معمولا در زمانی کاربرد دارد که مجتهد، نظرات فقهاء را در مسئله‌ای بررسی کرده و اتفاق آنان را در آن مسئله به دست می آورد، و با توجه به حضور معصوم در همه زمان‌ها، طبعا رأی معصوم هم در میان این افراد خواهد بود، هرچند مجتهد شخص امام را نشناسد، فرمودند: اگر کسی بگوید من یقین دارم که وقتی فقهای شیعه ، اجماع بر مساله ای کردند، یکی از آنان، خودِ حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف است یا در اجماع حدسی که یقین داریم حضرت، موافق هستند، این حجت، و یکی از طُرُق طاعت و معصیت است.
