آیت الله العظمی شیرازی: پرداخت خمس به فقیه جامع‌الشرایط یا وکلای او و یا با کسب اجازه از او صحیح است

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز شنبه یازدهم شوال سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست‌ هم‌چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با لزوم پرداخت خمس به فقیه جامع‌الشرایط فرمودند: اگر افرادی که به خمس اعتقاد دارند اما تمایل ندارند آن را به فقیه جامع‌الشرایط یا وکلای او پرداخت نمایند بلکه مایل هستند خمس خود را مستقیم در مواردی چون کمک به فقرا، با دست خود به مصرف برسانند، عمل آنان صحیح نیست.

معظم له در ادامه فرمودند : اگر این افراد مثلا در زمان امام صادق علیه السلام حضور می داشتند و می گفتند من تمایل ندارم که خمس خود را به امام معصوم پرداخت نمایم، قطعا عمل آنها مشروع نبود.

ایشان هم‌چنین تاکید فرمودند: از امام معصوم علیه السلام روایت شده که : وأمّا الحوادثُ الواقعةُ فارجعُوا  فيهَا إلى رواةِ حديثِنَا ، فإنّهُم حُجّتِي عليكُم وأنا حُجّةُ اللهِ، ‏ (در رويدادهايی که اتفاق می افتد به راويان حديث ما مراجعه کنيد زيرا آنها حجت من بر شما و من حجت خدا بر آنان هستم).

آیت الله العظمی شیرازی در تشریح مفهوم این روایت فرمودند : این روایت حکایت از آن دارد که فقها در زمان غیبت امام معصوم، در جای امام هستند، لذا همان‌گونه که در زمان حضور امام معصوم، لازم بود خمس به امام معصوم پرداخت شود و یا از امام معصوم اجازه گرفته شود، در زمان غیبت هم لازم است که خمس به فقیه جامع الشرایط پرداخت شود و یا از او اجازه گرفته شود.

معظم له اشاره به آیه ۲ سوره انفال ، إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ ، مؤمنان حقیقی آنانند که چون ذکری از خدا شود دلهاشان ترسان و لرزان شود و چون آیات خدا را بر آنها تلاوت کنند بر مقام ایمانشان بیفزاید و به خدای خود در هر کار توکل می‌کنند ، فرمودند : ایمان دارای درجاتی است ، و این آیه‌ی شریفه به درجه‌ی بالای ایمان اشاره دارد، و از روایات متواتر هم استفاده شده که مومن به معنای شیعه است.

ایشان هم‌چنین با اشاره به آیه‌ی ۲۱ سوره شعراء : فَفَرَرْتُ مِنْكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ فَوَهَبَ لِي رَبِّي حُكْمًا وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُرْسَلِينَ ، و آن گاه از ترس شما گریختم تا آنکه خدای من مرا علم و حکمت عطا فرمود و از پیغمبران خود قرار داد، فرمودند : در اینجا، قرآن کریم تصریح دارد که حضرت موسی علی نبینا و آله و علیه السلام ، از فرعون و فرعونیان ترسید، و این کمال عقل است که وقتی انسان، سلاح و قدرت ندارد، و در مقابل او، حکومت ظالمی قرار دارد، که قدرت و همه چیز در اختیار اوست، بترسد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : ترسِ انسانِ بدون قدرت و سلاح، در مقابل حکومت ظالم، عین عقل است، و در روایات، به ویژه در بحارالانوار ، در مورد آن، سخن به میان آمده ، و از آن تعبیر به خوف شده است.

معظم له با متفاوت دانستن خوف و جُبن، فرمودند : در روایات از این دو، تعبیر به جنود عقل و جنود جهل شده است، یعنی خوف و ترس از جنود عقل است، اما جبن که در فارسی از آن تعبیر به بزدلی شده، از جنود جهل است.

ایشان با اشاره به این موارد شرح داده شده، تاکید فرمودند : لذا خوف و ترس نه تنها نکوهش نشده، بلکه مورد تاکید هم قرار گرفته، اما آنچه که مورد نکوهش قرار گرفته، جُبن و بزدلی است.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه در رابطه با ترس از خدا فرمودند : من و شما ،و نه انبیا، بایستی از خدا ترس داشته باشیم، چرا که معصوم نیستیم، و در روایات و ادعیه هم بر این موضوع، تاکید شده، به خاطر کم و زیادی هایی که در اعمال ما وجود دارد، و نمی‌دانیم که عاقبت ما چه خواهد شد.

معظم له با اشاره به فرازی در زیارت روز جمعه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف که خطاب به آن حضرت گفته شده: «أَیُّهَا الْمُهَذَّبُ الْخَائِفُ؛ ای پاک‌سرشت ترسان»، فرمودند : خائف در اینجا به معنای ترسان، بلکه وصفی در زیارت روز جمعه است که امام زمان با آن توصیف شده‌اند.

ایشان در ادامه فرمودند : در روایات نیز، یکی از دلایل غیبت امام زمان ترس از کشته شدن معرفی شده است، و مقصود از «ترس»، ترس از شهادت نیست؛ بلکه ترس ایشان، از این است که با کشته شدن وعده الهی مبنی ظهور حضرت و بر جهانی شدن اسلام، عملی نشود.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به دیدگاه برخی از فقها در این زمینه فرمودند : علامه مجلسی و برخی از علما در بحارالانوار به این نکته اشاره کرده‌اند که اگر کسی مورد حمله قرار گرفت، در حالیکه سلاحی در اختیار ندارد، عقل اقتضا می‌کند که فرار کند اما اگر سلاح در اختیار دارد و می‌تواند مقاومت کند، چنانچه در این شرایط فرار کرد، این فرار، جبن است.

معظم له در ادامه فرمودند : حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌دانند که اگر ظاهر شوند کشته می‌شوند و بنا هم نیست که آن حضرت همواره با معجزه در مقابل دشمنان، خود را محافظت نمایند لذا این خوغ سبب تاخیر در ظهور می‌شود.

ایشان با اشاره به فرازی از برخی از ادعیه و زیارت‌ها فرمودند : در بسیاری از زیارت‌ها، از جمله زیارت وارث و اربعین این تعبیر آمده: «وَ اَشْهَدُ اَنّى بِکُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِاِیابِکُمْ مُوقِنٌ بِشَرایِعِ دینى وَ خَواتیمِ عَمَلى‏»، و گواهى می‌دهم که من به شما ایمان دارم، و به بازگشتتان یقین دارم براساس قوانین دینم، و عواقب کردارم، که مفهوم این فراز، یقین به رجعت معصومین علیهم السلام است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم بلاد کبیره فرمودند : عنوان بلاد کبیره، عنوانی است که متاخرین از فقها به آن اشاره کرده‌اند و در گذشته چنین عنوانی نبوده است، و از جمله صاحب عروة الوثقی و برخی از مراجع تقلید معاصر، در رابطه با بلاد کبیره، محله را ملاک می‌دانند، در حالی‌که بلاد کبیره در زمان ائمه علیهم السلام هم وجود داشته ، اما نامی از محله در روایات نیامده است، لذا حکم بلاد کبیره همانند سایر شهرها بوده و تفاوتی با آنها ندارد.

معظم له در ادامه فرمودند : وقتی دو یا چند شهر ، یا چند روستا ، به هم متصل شدند ، و از نظر عرف ، یک شهر محسوب شدند ، حتی اگر از نظر اداری دو یا چند اسم متفاوت داشته باشند ، مثل شهر ری که در حال حاضر، متصل به تهران شده، ولو از نظر اداری، دو اسم گوناگون دارند، حکم شهر واحد را دارند، لذا اگر کسی از این طرف شهر تهران، تا آن طرف شهر ری برود، حکم مسافر را ندارد، چون در زمان ائمه علیهم السلام نیز، نظیر شهرهای بزرگ این چنینی وجود داشته است، و این شهرها از ابتدا هم بزرگ نبوده اند، بلکه به تدریج بزرگ شده و به یکدیگر متصل شده‌اند.

ایشان هم‌چنین فرمودند : نوشته‌اند مساحت سامرا در آن زمان، هشت فرسخ یعنی به اندازه پنجاه کیلومتر بوده، یا کوفه که پنج فرسخ در پنج فرسخ بوده، و شهرهایی نظیر واسط ، بغداد و بصره هم در زمان ائمه علیهم السلام از شهرهای بزرگ و جزء بلاد کبیره بوده اند، اما در روایات سفر، هیچ‌کدام از ائمه نامی از محله نبرده اند، و همیشه از شهرها نام برده اند، لذا ملاک، حدود شهر است ، چه بلاد کبیره و چه صغیره باشد.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۱۰۱ سوره نساء : وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِي الْأَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ ، و هنگامی که در سفر باشید باکی بر شما نیست که نماز را کوتاه به جای آورید ، فرمودند : از این آیه شریفه، استفاده نمی‌شود که وقتی در یک شهر از محله‌ای به محله‌ی دیگر ، نقل مکان کردید ، نماز شما شکسته می شود ، بلکه منظور آن است که اگر از شهری به شهر دیگر سفر کردید، حکم مسافر، شامل حال شما می شود.

معظم له با اشاره به وضعیت کنونی برخی از شهرها مانند تهران و شهر ری ، بغداد و کاظمین ، دزفول و اندیمشک، فرمودند : در شهرهای این چنینی که در حقیقت دو شهر متفاوت هستند، اما پس از مدتی به دلیل گسترش خانه سازی و توسعه‌ی شهرها، خانه‌های دو شهر به یکدیگر متصل شده اند، ولو در اسم، هم‌چنان متفاوت هستند، و از لحاظ اداری هم دو عنوان گوناگون دارند، اما حکم شهر واحد را پیدا کرده‌اند.

ایشان با تاکید بر ملاک بودن عرف، فرمودند : اگر فاصله ی دو شهر ، با گسترش یافتن خانه‌ها ، کم شده و از نظر عرف ، اتصال برقرار شده ، حکم شهر واحد را دارند ، اما اگر میان دو شهر ، هم‌چنان صحرا، فاصله باشد، حکم شهر واحد را ندارند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با شهر هایی مانند نجف اشرف فرمودند : در خصوص نجف اشرف با توجه به عنوان خاص آن ، حکم آن مطابق با نگاه عرف است، و هم‌چنان ، حکم دو شهر جداگانه را دارند، اما اگر خانه های کوفه به سمت مسجد سهله، گسترش یافت، و به مسجد سهله متصل شد، در نتیجه، مسجد سهله هم جزئی از کوفه می‌شود، اما نجف اشرف جزئی از کوفه نشده ، و در اینجا ملاک عرف است و مادام که عنوان نجف اشرف ، هم چنان بر این شهر باقی است، حکم تخییر نماز‌، شامل نجف اشرف نمی شود.

معظم له در ادامه فرمودند : وقتی دو یا چند شهر ، یا چند روستا ، به هم متصل شدند، و از نظر عرف، یک شهر محسوب شدند، حتی اگر از نظر اداری دو یا چند اسم متفاوت داشته باشند، مثل شهر ری که در حال حاضر، متصل به تهران شده، ولو از نظر اداری، دو اسم گوناگون دارند، حکم شهر واحد را دارند، لذا اگر کسی از این طرف شهر تهران، تا آن طرف شهر ری برود ، حکم مسافر را ندارد، چون در زمان ائمه علیهم السلام نیز، نظیر شهرهای بزرگ این‌چنینی وجود داشته است، و این شهرها از ابتدا هم بزرگ نبوده‌اند، بلکه به تدریج بزرگ شده و به یکدیگر متصل شده‌اند.

ایشان با اشاره به آیه ۷ سوره انسان : يُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَيَخَافُونَ يَوْمًا كَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِيرًا، به عهد و نذر خود وفا می‌کنند و از روزی که شر و سختیش همه اهل محشر را فراگیرد می‌ترسند، فرمودند : اطلاق این آیه و روایات دال بر آن است که اگر انسان بخواهد نذر شرعی برای خدا کند، نمی‌تواند قبل و بعد از وفای شرط، از آن عدول کند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : در باب نذر و عهد با خدا و قسم به خدا، هم آیه و هم روایت وجود دارد و عمل به آن واجب است، اما در رابطه با عهد با دیگران، آنچه که مقتضای روایات است، این است که عمل به آن واجب است، اگر از اول قصد دروغ نداشته است.

معظم له در رابطه با برخی از احکام نوافل نماز فرمودند : اگر کسی نافله نماز عصر را می‌خواهد بجا آورد، مستحب است که نماز عصر را بعد از نافله عصر به تاخیر بیندازد.

ایشان در ادامه فرمودند : اما اگر کسی نمی خواهد نافله عصر را بخواند نماز ظهر را که خواند، اطلاق آیه 133 سوره آل عمران :  وَسَارِعُوا إِلَىٰ مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ، و بشتابید به سوی مغفرت پروردگار خود و به سوی بهشتی که پهنای آن همه آسمانها و زمین را فرا گرفته و مهیّا برای پرهیزکاران است، بیانگر این است که نماز عصر را بعد از نماز ظهر بخواند و همین طور نسبت به سایر نمازها چنین کند، چرا که در روایات آمده که این وقت ها در مکان نافله قرار گرفته است.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین تاکید فرمودند : لذا اگر کسی نماز نافله نمی‌خواند، وقتی وارد وقت نماز شد، پس از نماز ظهر، بلافاصله باید نماز عصر را بخواند و تا وقت فضیلت، آن را به تاخیر نیندازد.

معظم له در ادامه فرمودند : در رابطه با نماز شب، روایت خاص وجود دارد که اگر کسی چهار رکعت از نماز شب را خواند، و فجر طالع شد، مستحب است که بقیه نماز شب را ادامه دهد و پس از آن، نماز صبح را بخواند.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند : اما اگر دو رکعت از نماز شب را خواند و فجر طالع شد، اگر چه جایز است که نماز شب را ادامه دهد اما افضل آن است که نماز صبح را بخواند و پس از آن نماز شب را قضا کند.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : برخی از احکام کفاره روزه، برخی از احکام خمس، احکام فحص در طهارت و نجاست و نکاح، لزوم بهره گیری از حکمت و موعظه حسنه در امر به معروف و نهی از منکر، برخی از احکام وصیت، و برخی از احکام خرید و فروش، از دیگر مواردی بود که در این نشست‌های علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد. لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.