ثبت جهانی یکی از قدیمی ترین مساجد ایران، به دلیل ساخت بنایی در حریم آن با مشکل مواجه شده است.
مسجد موسوم به تاریخانه در شهر دامغان در استان سمنان ایران از قدیمی ترین مساجد ساخته شده در ایران است که تاریخ ساخت آن به قرن دوم تا سوم هجری قمری بر می گردد.
به گزارش سایت عصر ایران مسجد مشهور به ” تاریخانه ” در شهر دامغان در استان سمنان ایران از قدیمی ترین مساجد ساخته شده در ایران است که تاریخ ساخت آن به قرون دوم تا سوم هجری قمری باز می گردد.
برخی کاوش های تاریخی نشان می دهد که این مسجد در زمان ساسانیان آتشکده بوده و پس از سقوط ساسانیان و اسلام آوردن ایرانیان به مسجد تغییر کاربری شده است.
معماری خاص این مسجد و بویژه ستون‌های قطور در شبستان، شبیه به ستون‌های کاخ‌های ساسانی است که به ارزش میراث تاریخی و باستانی آن می افزاید.
مسجد تاریخانه در سال ۱۳۱۰ ثبت آثار ملی سازمان میراث فرهنگی ایران شد اما هنوز ثبت جهانی نشده است. فعالان میراث فرهنگی و تاریخی در تلاش هستند که این مسجد را به ثبت در فهرست میراث جهان اسلام برسانند اما یک مانع مهم جلوی کار انها را گرفته است.
اخیرا یک ساختمان ۴ طبقه در حریم مسجد تاریخانه در حال ساخت است که از موانع ثبت جهانی این بنای تاریخی است. صاحب این ساختمان اگر موفق شود آن را در حریم مسجد تاریخانه کامل کند، به راحتی سدی جلوی ثبت جهانی تاریخانه میسازد.
پیش از این اداره میراث فرهنگی دامغان و سمنان کرارا در نامه‌هایی به شهرداری دامغان درخواست تخریب بنا را نموده‌اند و متعاقب آن شهرداری دامغان هم در کمیسیون ماده ۱۰۰، رای به تخریب بنا داده اما مالک دوباره به رای اعتراض کرده و قرار تخریب به جریمه تبدیل شده است.
این مسجد نمونهٔ زیبا و کاملی از مساجد ساخته شده در قرون اولیه ی ورود اسلام به ایران محسوب می شود که تقریبا سالم و پابرجاست.
سبک معماری مسجد الهام گرفته از معماری عهد ساسانی است. مسجد تاریخانه دربردارنده یک صحن مرکزی است که پیرامون آن را رواقهای سرپوشیده دربر گرفته‌است. شبستان مسجد بر روی هجده ستون مدور (سه ردیف شش تایی) استوار شده‌است که این ستون‌ها یک متر و نیم قطر دارند و از نظر ویژگی‌های معماری همانند ستون‌های کاخ‌های ساسانی هستند. طاق‌های مسجد از آجر است و به طاق‌های دورهٔ پیش از اسلام شباهت بسیار دارد.
مناره ی مسجد در قرن پنجم هجری و در عهد سلجوقیان به مسجد اضافه شده است.
این مسجد در قرون متمادی بارها مرمت شده است اما مرمت کاران کارآشنا با ظرافت و هنر و تسلط خودشان کار تشخیص بخش مرمت شده و بخش باقی مانده از بنای اولیه را دشوار نموده اند.
