گزارشی درباره نمایش “مناقب خوانی”

شیعیان و عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام از دیر باز، در جای جای جهان، به شیوه های گوناگون به گرامیداشت مناسبت های دینی و مذهبی خود می پردازند.

“مناقب خوانی” نیز یکی از شیوه هایی است که با اجرای آن در برخی مناسبت ها، به نشر معارف و شعائر اهل بیت علیهم السلام پرداخته می شود.

“مناقب خوانی” گونه ای از نمایش های آئینی و مذهبی است که در آن منقبت خوانان، در مدح و منقبت مولی الموحدین، امیرالمومنین علی علیه السلام اشعاری را می خوانند.

“مناقب خوانی” که نام دیگر آن “منقبت خوانی” است، از دیرباز در ایران مرسوم بوده و باید این آئین را در زمره نقالی‌های آوایی به شمار آورد.

در واقع منقبت خوانان با زبان شعر و آواز به ستایش خداوند و پیامبر و امام علی علیه السلام در شب‌ های ماه مبارک رمضان و لیالی قدر می‌پردازند.

باید گفت منقبت خوانی گونه‌ای از نقالی است که از زمان پیدایش دیالمه و تا زمان رسمی شدن مذهب تشیع در ایران وجود داشته است.

منقبت خوانی علاوه بر ایران در میان شیعیان کشور‌های ایران، افغانستان، تاجیکستان و پاکستان در ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر اجرا می‌شود.

“صادق عاشور پور” نویسنده کتاب “نقالی .. نمایش‌های ایرانی” درباره تاریخچه مناقب خوانی در ایران می‌نویسد: در قرن ششم بعد از اینکه شیعه توانست قدرتی بدست آورد و استقلال مذهبی بیابد، به‌ اندیشه شد که برای رواج و نشر مذهب خویش راه‌هایی برگزیند که یکی از این راه ها بهره جستن از وجود مناقبیان یا مناقبی خوانان بود؛ این مناقبی خوانان همان نقالان بودند که در مذهب شیعه نیز وجود داشتند؛ و اگر عنوان و لقبی مناقبی را بر آنها نهادند به این سبب بود که این نقالان قصایدی را که شاعران در مدح و منقبت مولی الموحدین علی علیه السلام یا دیگر ائمه اطهار سلام الله علیهم اجمعین می سرودند.

هوشنگ جاوید، پژوهشگر آئینی نیز در كتاب “مناقب خوانی” درباره منقبت خوانی می‌نویسد: منقبت نخل قد كشیده علی علیه السلام است بر آسمان‌ ایمان در طول تاریخ، گام‌های مرد عدالت، رادی وجوانمردی است در عصر پر از بیگانگی است. منقبت صدایی است كه زنجیر‌های ستم را از هم می‌درد. منقبت، حكایت مردی را آواز می‌دهد كه رنج، صیقلش می‌داد، و در هر گام پر غرور و شكوهمندش چهره پر نیرنگ ستمگران را می‌نمایاند و منقبت هرچند خیال، اما بازتاب محض حقیقت است.

مناقب خوانان اغلب اشعاری در مدح باری تعالی، رسول خدا صلی الله علیه و آله، ائمه اطهار علیهم السلام و به ویژه امام علی علیه السلام می‌خوانند.

اما نکته جالب توجه مناقب خوانان درباره امام علی علیه السلام بیان رشادت‌ها و جنگاوری‌ها و جوانمردی‌ ایشان در قالب حماسی مذهبی است.

رسمیت یافتن منقبت خوانی به شکل کنونی اگرچه از دوران صفوی با گرامیداشت قیام امام حسین علیه السلام شکل گرفته اما به مرور زمان با گسترش مذهب شیعه در ایران به امام اول شیعیان امام علی علیه السلام مناقب خوانان به بیان فضایل و پهلوانی های‌ایشان در قالب شعر و آواز پرداختند و این شیوه آئینی و نمایشی در ماه مبارک رمضان بیشتر خود را نشان داد.