به یاد فتوای تاریخی میرزای شیرازی

اول جمادی الاولی سالروز صدور فتوای تاریخی تحریم تنباکو توسط مرحوم آیت الله العظمی سید محمد حسن حسینی شیرازی مشهور به میرزای شیرازی از مراجع تقلید وقت ساکن سامرا است.

بسیاری از مورخین تاریخ معاصر ایران صدور این فتوا را زمینه ساز شکل گیری اندیشه ی مردم سالاری و استقلال طلبی و استعمار ستیزی مردم ایران با پشتیبانی روحانیت شیعه حتی پیش از شکل گیری جنبش مشروطه می دانند.

پیش از صدور فتوای اصلی تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی اعتراضات در شهرهای مختلف ایران به امتیاز استعماری انحصار خرید و فروش تنباکو به کمپانی انگلیسی رژی بالا گرفته بود. میرزای شیرازی با ارسال تلگراف های متعدد به دربار ناصرالدین شاه ضمن اشاره به مضار و مفاسد اجازه مداخله خارجی‌ها در ایران به اعطای امتیازات نیز توجه نمود و همه آن‌ها را منافی صریح قرآن، نوامیس الهیه و استقلال ایران خواند.

هر چند شاه قاجار به تلگراف میرزا پاسخ نداد ولی برای توجیه اقدامات دولت و ذکر دلایل اعطای امتیاز و مشکلات ناشی از لغو آن، میرزا محمود خان مشیرالوزرا  کارپرداز ایران در بغداد را نزد میرزای شیرازی در سامرا فرستاد.

با این حال میرزای شیرازی از توضیحات فرستاده ى شاه قاجار قانع نشد و تنها بر این نکته تأکید کرد که فقط باید به ملت مسلمان تکیه کرد که ” دولت اگر از عهده جواب به اجنبی بیرون نتوان آید، ملت از جواب حسابی عاجز نیست ” و در نهایت افزود : دولت اگر از عهده بر نمی‌آید، من به خواست خدا آن را برهم می‌زنم.

صدور فتوای مشهور میرزای شیرازی و عقب نشینی دربار و لغو قرارداد مذکور از جمله مهمترین مداخلات مراجع شیعه در تاریخ ایران محسوب می شود و نشان دهنده ى نفوذ و قدرت مراجع تقلید حتی در درون دربار و ساختار قدرت و عموم طبقات مردم ایران است.