آیت الله العظمی شیرازی: در تزاحم بین مستحبات، اگر مورد اهم محرز نشد، انسان در انتخاب اهم، مُخَیّر است

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روزهای پنجشنبه و جمعه شانزدهم و هفدهم شوال سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست‌ هم‌چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تزاحم میان برخی از احکام فرمودند: تزاحم، چه بین واجبات و چه بین محرمات، و چه بین واجبات و محرمات، و یا بین لااقتضائیات، مکروهات و مستحبات، چنانچه از ادله‌ی شرعیه، اهمیت بیشتر یکی از آنها محرز شد، آن مهم نسبت به مهم دیگر، از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود.

معظم له در ادامه فرمودند: برخی از علما از جمله مرحوم میرزای نایینی در این زمینه گفته‌اند که حتی احتمال اهمیت نیز می‌تواند به عنوان اهمیت بیشتر تلقی و مقدم شود.

ایشان در رابطه با زمانی که مورد اهم مشخص نشد فرمودند: اما اگر اهمیت بیشتر هیچ‌کدام محرز نشد، در چنین شرایطی، انسان میان انتخاب دو یا چند مهم مُخَیّر است، و در این مساله، بستگی به مورد آن، انتخاب اهم متفاوت است، مثلا گاه تزاحم میان خواندن دعا و اکرام مهمان اتفاق می‌افتد، و گاه تزاحم میان خواندن دعا و مستحب دیگری رخ می‌دهد، لذا هر آنچه که از ادله شرعی، اهم بودن یک مستحب نسبت به مستحب دیگر محرز شد، آن مستحب مقدم می‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی هم‌چنین تاکید فرمودند: در چنین مواردی حتی با تمسک به قاعده‌ی تسامح نیز می‌توان یک عمل مستحب را بر عمل مستحب دیگر مقدم داشت لذا باید دید که کدامیک نزد شارع اهم است، بنابراین اگر اهم بودن یک‌کدام محرز شد، یا حتی احتمال اهم بودن یک‌کدام داده شد، می‌توان آن را مقدم نمود، در غیر این صورت انسان در انتخاب اهم، مُخَیّر است.

معظم له با اشاره به حدیث قدسی خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله «لَوْلاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ، وَ لَوْلا عَلِىٌّ لَما خَلَقْتُکَ، وَ لَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُکُما»، ای پیامبر، اگر تو نبودى، جهان را نمى ‌آفریدم و اگر على نبود، تو را، و اگر فاطمه نبود، من شما دو نفر را نمى ‌آفریدم، فرمودند: معنای این تعبیر در این حدیث قدسی به معنای افضل بودن امیرالمومنین نسبت به رسول خدا نمی‌باشد، چرا که تردیدی وجود ندارد که رسول خدا افضل از امیرالمومنین هستند، هم‌چنین این حدیث دلالت بر آن ندارد که حضرت فاطمه زهرا از سول خدا و امیرالمومنین، افضل هستند.

ایشان در ادامه فرمودند: بلکه معنای این حدیث این است که خدای عزوجل حکیم است و عمل لغو از او سر نمی‌زند، لذا اگر خدای متعال، رسول خدا را خلق نمود، اما امیرالمومنین و حضرت فاطمه زهرا را نیافرید، در حقیقت کار لغو و بیهوده‌ای فقط با خلقت رسول خدا انجام داده است.

آیت الله العظمی شیرازی هم‌چنین تاکید فرمودند: چرا که خدای متعال، پیامبر اکرم را آفرید تا دین او تا روز قیامت باقی بماند، لذا اگر امیرالمومنین و حضرت فاطمه زهرا وجود نداشتند و خدا ایشان را نمی‌آفرید، دین اسلام باقی نمی‌ماند و این کار لغو و بیهوده‌ای بود، لذا این حدیث، دلالت بر افضل بودن ندارد بلکه به معنای لغو بودن است، چرا که خدای متعال حکیم است و از او عمل بیهوده سر نمی‌زند.

معظم له در رابطه با برخی از ادعاهایی که در فضای مجازی و در برخی از شبکه‌ها در مورد امیرالمومنین می‌شود و آن حضرت را خالق و رازق می‌نامند، فرمودند: در ادعیه و روایات بسیاری وارد شده و بر این موضوع تصریح شده که اهل بیت علیهم السلام همگی بندگان خدا هستند و در این جهت با سایر انسان‌ها تفاوتی ندارند، همانگونه که در تشهد گفته می شود: «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»

ایشان در بیان مفهوم خیر فرمودند: خیر به معنای خوبی است، و خوبی دارای اقسامی است، که یکی از آنها به معنای اسلام است، در جایی که در نماز میت می گوییم: اللّٰهُمَّ اِنّا لٰا نَعْلَمُ مِنْهُ الّا خَیْراً، که دلالت بر مسلمانی آن فر دارد، و خدای عزوجل در قرآن کریم هم از پول ارث تحت عنوان خیر نام برده است، چنانکه در آیه ۱۸۰ سوره بقره می‌فرماید: كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ، دستور داده شد که چون مرگ یکی از شما فرا رسد اگر دارای متاع دنیاست وصیت کند برای پدر و مادر و خویشان به چیزی شایسته عدل و به قدر متعارف، این کار سزاوار مقام پرهیزکاران است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم تقلید ابتدایی فرمودند: تقلید ابتدایی از میت جایز نیست، چرا که تقلید ابتدایی از حی و عدم جواز تقلید از میت، از خصائص شیعه است، که از زمان معصومین علیهم السلام این مساله شهرت داشته است.

معظم له در ادامه فرمودند: اما بقاء بر تقلید میت جایز است، ولی چنانچه مکلف پس از درگذشت مرجع تقلید خود به مرجع تقلید حی رجوع نمود، دیگر نمی‌تواند به مرجع تقلید میت بازگردد، چرا که در این صورت، باز هم تقلید ابتدایی از میت تلقی می‌گردد.

ایشان در رابطه با میتی که دیون وی بیش از اموال اوست، فرمودند : اگر اموال منقول و غیرمنقول میت، شامل املاک و پول و حتی لباس‌های تن او را محاسبه کردند، چنانچه دیون، بیش از اموال است، نوبت به وصایا و تقسیم ارث نمی رسد، و دیون را بایستی به قاعده‌ی عدل و انصاف تقسیم نمود.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : اما اگر دیون ، کمتر از مایملک میت است، پس از پرداخت دیون، یک سوم اموال او، خرج وصایا می‌شود، و دو سوم باقیمانده بین ورثه، تقسیم می‌شود، لذا اگر دیون و بدهی های میت، افزون بر دارایی‌های اوست ، دیگر اموال او، نه به وصیت می‌رسد، و نه تقسیم ارث بین ورثه، و در چنین شرایطی در روایات صحیحه آمده و معمولُ بها می‌باشد که بر امام المسلمین که بیت المال در اختیار اوست ، لازم است که بدهی‌های او را پر داخت کند، و اگر پرداخت نکرد، گناه آن بر گردن اوست.

معظم له در رابطه با طلب مهریه‌ی زوجه به عنوان دِیُن و کیفیت پرداخت آن از اموال میت، فرمودند : اگر زوجه، مهریه طلب دارد، این دِیُن است، و هم‌چون سایر دیون میت، بایستی پرداخت شود، اما دلیلی برای اولویتِ پرداخت مهریه ی زوجه نسبت به سایر دیون، وجود ندارد، لذا اگر اموال میت، کمتر از دیون او بود، اموال میت، با رعایت عدل و انصاف و به میزان مطالبه‌ی طلبکاران، بین آن ها تقسیم می شود، و مهریه زوجه، همانند سایر دیون، به مقدار اموال میت، بر اساس قاعده ی عدل و انصاف پرداخت خواهد شد.

ایشان در ادامه فرمودند: اگر دیون میت بیشتر از اموال به‌جا مانده از او بود و یا پولی از خود بجا نگذاشته بود، آن دیون بر عهده فرزندان میت حتی اگر غنی باشند نیست، و این مساله در روایات ذکر شده و اجماع فقها هم بر این مساله وجود دارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با برخی از احکام مربوط به اذان صبح فرمودند : در اذان فجر، ملاک خود اذان نیست، در زمان پیامبر اکرم دو نفر اذان می‌گفتند که یکی از آنها شخص نابینایی به نام ابن ام مکتوم و دیگری بلال بوده است، ابن ام مکتوم چون نابینا بود از دیگران در رابطه با طلوع فجر و ظاهر شدن سفیدی در افق سوال می‌کرد و هر شخصی که می‌گفت فجر طلوع کرده، شروع به اذان گفتن می کرد.

معظم له در ادامه فرمودند : اما بلال اهل خبره بود و برای اطمینان یافتن از طلوع فجر، بررسی می‌نمود و تا مطمئن نمی شد اذان نمی گفت و پس از حصول اطمینان از طلوع فجر، اذان می‌گفت.

ایشان در رابطه با نحوه مواجهه پیامبر اکرم با این دو موذن فرمودند : روایت دارد که پیامبر اکرم در ماه مبارک رمضان به مسلمانان فرمودند  که هر وقت ابن ام مکتوم اذان گفت بخورید اما هر وقت بلال اذان گفت دیگر نخورید.

آیت الله العظمی شیرازی با تاکید بر اینکه صرف شنیدن اذان، ملاک نیست فرمودند : فقط اذانی که اهل خبره می‌گویند معتبر است و در تقویم‌هایی که در آنها اذان نوشته می‌شود اگر با یکدیگر توافق دارند چون اهل خبره هستند اعتبار دارد، چرا که قول اهل خبره در هر زمینه ای معتبر است و فقط لازم است ثقه باشد و حتی لازم نیست که مسلمان باشد.

معظم له در رابطه با حکم شرعی شرط بندی فرمودند : شرط بندی اگر به معنای رِهان باشد و در آن شرطِ پرداخت پول در صورت برد و باخت شده باشد، حکم قمار را دارد و حرام است.

ایشان در ادامه فرمودند : رهان نوعی شرط است که قاعده ی «المؤمنون عند شروطهم» را تخصیص زده است، چرا که طبق این قاعده، هر شرطی، چه مقید در عقد لازم، و چه اعم از عقد لازم و عقد جایز باشد، معتبر است مگر آن که رِهان باشد.

آیت الله العظمی شیرازی هم‌چنین تاکید فرمودند : هر گونه شرطی که از آن مفهوم رِهان برداشت شود جایز نیست اما اگر معنای رهان از آن برداشت نمی‌شود، شامل قاعده‌ی «المؤمنون عند شروطهم» می‌شود.

معظم له با اشاره به برخی از روایات فرمودند : فقط شرط‌بندی  در برخی از مسابقه‌ها جایز است و هر چه غير از این ها باشد، قمار و حرام است.

ایشان با تفاوت قائل شدن بین وعده و شرط فرمودند : اگر مثلا پدری به فرزند خود بگوید در صورت قبول شدن در مدرسه به او جایزه می دهد، این به معنای وعده است و مشهور بین فقها این است که عمل به آن لازم نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : اما اگر از ابتدا پدر نیت داشته که برای فرزندش جایزه نگیرد، از این جهت که دروغ گفته، عمل حرامی مرتکب شده است اما اگر از ابتدا نیت عمل کردن داشته و بعدا رای او برگشته، اشکال ندارد.

معظم له در رابطه با حکم بازیهای رایانه‌ای فرمودند: بازی‌های کامپیوتری که معمولا در آن شرط‌بندی و برد و باخت وجود دارد، چنانچه به معنای رِهان باشد و طرف مقابلی هم داشته باشد و در آن برد و باخت وجود داشته باشد، جایز نیست، اما اگر فردی به تنهایی این بازی ها را انجام می‌دهد و طرف مقابلی هم ندارد، اشکال ندارد.

ایشان در رابطه با حکم مسلمانی در رابطه با برخی از پیروان فرقه‌های شیعه فرمودند: برخی از فرقه‌های شیعه هم‌چون زیدیه و اسماعیلیه که برخی از ائمه علیهم السلام را به امامت قبول دارند، مانند عامه می‌باشند که حضرت علی علیه السلام را به عنوان خلیفه چهارم قبول می‌دانند، اما یازده امام دیگر را قبول ندارند، که حکم به طهارت ایشان داده شده است، و پیروان این فرقه ها هم برخی از ائمه علیهم السلام را به عنوان امام قبول ندارند اما به عنوان امامزاده قبول دارند، لذا آن‌ها هم حکم طهارت دارند، اما اگر کسی از آنان خدایی ناکرده، دشنام یا لعن می‌کند، حکم طهارت ندارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم ایذاء بدن در هنگام تعظیم شعائر حسینی فرمودند: ده‌ها نفر از فقها و از جمله مرحوم نایینی که استاد بسیاری از فقها بوده و هم‌چنین جمع کثیری از فقها پس از او معتقدند که در انجام شعائر حسینی، اگر یکی از این سه ضرر به بدن انسان وارد شود، ایذاء بدن اشکال دارد، اول آنکه آن عمل موجب مرگ انسان شود و انسان بداند که نتیجه آن جز مرگ نخواهد بود، دوم آنکه موجب از دست رفتن یکی از قوای بدن مانند حس بینایی یا حس شنوایی شود، و سوم آنکه موجب ابتلای انسان به یکی از امراض عظیمه مانند سل و سرطان شود، اما در غیر از این سه مورد، ایذاء بدن در شعائر حسینی و شعائر مقدسه برای تمامی اهل بیت علیهم السلام نه تنها اشکال ندارد بلکه به واسطه آن ماجور است.

معظم له در رابطه با برخی از ادعاهایی که در فضای مجازی و در برخی از شبکه ها در مورد امیرالمومنین می‌شود و آن حضرت را خالق و رازق می‌نامند، فرمودند: در ادعیه و روایات بسیاری وارد شده و بر این موضوع تصریح شده که اهل بیت علیهم السلام همگی بندگان خدا هستند و در این جهت با سایر انسان‌ها تفاوتی ندارند، همانگونه که در تشهد گفته می‌شود: «أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود: قطع و ظن در کثیرالشک، مباحثی پیرامون علم معصومین علیهم السلام، دلیل از استفاده قرآن کریم از واژه های مختلف در معنای واحد، برخی از احکام مربوط به قرائت امام جماعت، برخی از احکام نجاست و طهارت، حکم اعتبار روایات نقل شده از افراد ثقه ی عامه، تقدم جد یا پدر در عقد نکاح، مفهوم صلوة وسطی، حکم ثواب عمل واجب نیابتی، شرح آیه 197 سوره بقره، راه های کسب اطمینان و رسیدن به حجت، تفاوت شرط بندی و جعاله، برخی از احکام مربوط به قاعده ی ﻻ ﺿﺮر وﻻ ﺿﺮار، مفهوم هتک حرمت در صورت وجوب نبش قبر، حکم خرید و فروش ارز با قیمت بالاتر، حکم عدالت در امامت نماز میت، و برخی از احکام مسح، از دیگر مواردی بود که در این نشست‌ علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.