آیت الله العظمی شیرازی: در مواردی که نیاز به تشخیص اهل خبره می باشد، عادل، مومن و مسلمان بودن شرط نیست بلکه اهل خبره و ثقه بودن کفایت می کند

نشست علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، چهارشنبه شب مطابق با شانزدهمین روز از ماه مبارک رمضان سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

معظم له در رابطه با برخی از احکام عدالت برای امامت جماعت فرمودند : در باب نماز جماعت، روایت خاص از معصوم علیه السلام وجود دارد که اگر انسان تصور می کرد که شخصی مسلمان و مومن و عادل است و پشت سر او نماز خواند اما بعدا مشخص شد که آن امام جماعت، عادل نبوده و یا مثلا حتی یهودی بوده است، به جهت دلیل خاص، نماز او باطل نیست.

ایشان با تاکید بر اینکه عدالت حقیقتی یکسان در همه جاست فرمودند : این مطلب از روایات برداشت می شود و فقط مراتب عدالت ممکن است فرق داشته باشد، مثلا فردی عادل است اما شخص دیگری عادل تر از اوست چرا که عدالت ملکه ای است که در همه ی افرادی که دارای این صفت هستند وجود دارد.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین با تاکید بر اینکه عدالت در امامت جماعت، قضاوت، و شاهد و در هر جا که عدالت شرط است، حقیقتی یکسان است، فرمودند : اما برخی از فقها از جمله صاحب حدائق معتقدند که عدالت در امامت جماعت با عدالت در قاضی و مرجع تقلید متفاوت است که در این زمینه از برخی روایات استفاده نموده اند که این نظریه خلاف مشهور و خلاف ظاهرِ جمعِ بین روایات است.

معظم له با تاکید بر اینکه عدالت در برخی امور از جمله تشخیص بیماری ها که نیاز به مراجعه به پزشک و اهل خبره می باشد، شرط نیست، فرمودند : در چنین مواردی لازم نیست که فرد اهل خبره، عادل، مومن و یا حتی مسلمان باشد بلکه اهل خبره بودن و ثقه بودن کفایت می کند، مثلا در باب قبله در عروة الوثقی حتی اسلام را شرط نمی داند.

ایشان با تاکید بر لزوم عدالت در تقلید و قضاوت و امامت جماعت فرمودند : من چندی پیش مطلبی در رابطه با اجتهاد و تقلید نوشتم که در آن ۴۲ روایت در رابطه با مفهوم عدالت ذکر نموده ام که از جمع آن روایات می توان مفهوم آن را استنباط کرد اما صاحب عروة الوثقی در تعریف عدالت چنین گفته و من هم بر اساس وفاق و یا به تَبَعِ برخی از فقها آن را پذیرفته ام که عدالت ملکه است و صرف ترک محرمات و انجام واجبات بدون این ملکه ممکن نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با زمانی که تشخیص فرد و پزشک برای گرفتن روزه متفاوت است فرمودند : در عروة الوثقی به این مساله اشاره شده و ظاهرا تسالم بین فقها هم وجود دارد که اگر پزشک به بیمار گفت که روزه برای او ضرر ندارد اما برداشت بیمار این است که برای او ضرر دارد و یا برعکس اگر پزشک به بیمار گفت که روزه برای او ضرر دارد اما برداشت بیمار این است که برای او ضرر دارد، در چنین شرایطی ملاک برداشت خود فرد است، البته در هنگام شک، نظر پزشک حجت است چرا که اهل خبره است و در حدسیات نظر اهل خبره حجت است و به عنوان رجوع جاهل به عالم باید نظر او را پذیرفت، اما اگر بین بیمار و پزشک اختلاف دیدگاه پیش آمد در هر دو صورت نظر خود شخص ملاک است.

معظم له در ادامه فرمودند : در رابطه با بیماری کلمه کثیر و قلیل در ادله ذکر نشده است و در آیه ۱۸۴ سوره بقره آمده : فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ، پس هر کسی از شما مریض یا مسافر باشد، و از آنجا که مردم بر حال خود از دیگران آگاهی و تسلط بیشتری دارند و در آیه ۶ سوره احزاب آمده : النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، پیغمبر اولی و سزاوارتر به مؤمنان است از خود آنها (یعنی مؤمنان باید حکم و اراده او را مقدم بر اراده خود بدارند و از جان و مال در اطاعتش مضایقه نکنند)، پس هر کسی بر نفس خود و تمام چیزهایی که مربوط به خودش می باشد ولایت دارد.

ایشان در رابطه با این مساله که آیا امام جماعت باید خود را عادل بداند یا خیر ، فرمودند : در کتاب عروة الوثقی آمده ، و غالبا فقها هم گفته اند که لازم نیست امام جماعت خودش را عادل بداند ، اما اگر مامومین او را عادل می دانند ، اشکال ندارد ، البته در قضاوت ، قاضی باید خود را عادل بداند ، وگرنه قضاوت او حرام است ، و در مرجعیت هم باید خودش را عادل بداند ، وگرنه فتوا دادن جایز نیست ، اما در امام جماعت ، مشهور این است که لازم نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با شرط عدالت برای امامت جماعت فرمودند : این شرط لازم است و احدی از فقها بر خلاف آن ، مطلبی را نگفته است.

معظم له با اشاره به روایتی از امام باقر : لَاتُصَلِّ إِلَّا خَلْفَ مَنْ تَثِقُ بِدِينِهِ ، نماز نخوان مگر پشت سر کسی که به دین و امانت او مطمئن باشی ، فرمودند : در این جا اطمینان به دین داشتن ، به معنای مومن و اثنی عشری بودن است و مسلمان بودن کافی نیست ، و اطمینان به امانت داشتن هم به معنای عادل بودن است.

ایشان در ادامه فرمودند : شرط عدالت برای امام جماعت احراز لازم دارد ، و اگر انسان نمی دادند که امام جماعت عادل است، نمی تواند پشت سر او نماز بخواند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با طریق کشف عدالت فرمودند : گاهی شخصی که ثقه است، می گوید این امام جماعت عادل است، و گاه از جهات دیگر احراز عدالت می شود، اما بحثی در این جا مطرح است که در کتاب عروة الوثقی هم آمده و جماعتی از فقها معتقدند و من هم برداشتم همین است و آن این است که برای احراز عدالت ، حُسن ظاهر کافی است ، یعنی لازم نیست که انسان به باطن ، یقین پیدا کند ، البته این مساله محل خلاف است و اجماعی نیست ، اما بسیاری از متاخرین بر این عقیده اند.

معظم له در ادامه فرمودند : فقط یک روایت مرسله است که شهید اول نقل کرده که به حضرت عرض کردند : ما عده ای شیعه هستیم که با هم جایی می رویم و هنگام نماز ، یکی از خودمان را مقدم می کنند تا او نماز جماعت بخواند ، آیا اشکالی ندارد ؟ ، حضرت فرمودند : اذا کان بینه و بین الله طلبه فلایقدم.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند : این روایت هم سند ندارد ، و هم مشخص نیست از کدام معصوم است ، و شهید اول هم با معصومین علیهم السلام چند صد سال فاصله داشته ، و سلسله سند حدیث را هم بیان نکرده است ، و خود لفظ طلبه هم دلالتش معلوم نیست ، که برخی مفهوم آن را شامل کسی که حد بر او واجب دانسته اند و برخی مفاهیم دیگری از آن برداشت نموده اند، لذا غالب فقها گفته اند برای صحت جماعت ، لازم نیست امام جماعت ، خود را عادل بداند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با نظر برخی از فقها در این زمینه فرمودند : اما برخی از فقها از جمله مرحوم آیت الله العظمی سید حسین قمی و مرحوم آیت الله العظمی میرزا مهدی شیرازی در زمینه نظر به احتیاز واجب داده اند، اما به نظر می رسد احتیاط استحبابی آن است که اگر کسی خود را عادل نمی داند بهتر است که امام جماعت نشود اما اگر امام جماعت شد و قصد نماز کرد نماز او و مامومین باطل نیست و همین که مردم او را عادل بدانند کافی است.

معظم له با ذکر مثالی در رابطه با طریق احراز عدالت فرمودند : گاه انسان وارد شهر یا روستایی می شود و می بیند که نماز جماعتی برقرار است ، و امام جماعت را نمی شناسد ، اما وقتی می بیند جمعی از مومنین پشت سر او اقتدا کرده اند ، گاه این مساله موجب اطمینان می شود که اگر این شخص عادل نبود ، این همه جمعیت پشت سر او نماز نمی خواندند ، در چنین شرایطی برای او اطمینان حاصل می شود ، و این اطمینان برای او حجت است.

ایشان در رابطه با شرایط امام جماعت فرمودند : اثنی عشری بودن امام جماعت و عدالت او از روایات مختلف برداشت می شود و من در شرح عروة الوثقی در باب تقلید ، روایات مربوط به عدالت را که آن گونه که در ذهنم است که بیش از چهل روایت است ، ذکر کرده ام ، وقتی روایات را کنار هم جمع می کنیم ، از اَمَانَتِهِ معنای عادل بودن استنباط می شود ، و اما این که معنای عدالت چیست ؟ ، محل بحث و خلاف است ، و ظاهرا عدالت به آن معناست که یعنی کسی که از گناه کردن بدش می آید و اگر گناه کرد ، پشیمان می شود و توبه می کند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تعریف برخی از فقها از عدالت که گفته شده است : «العدالة عبارة عن ملکة راسخة باعثة علی ملازمة التقوی من ترک المحرمات و فعل الواجبات» ، عدالت عبارت است از ملکه راسخه­ای که باعث می­شود شخص عادل بر ترک محرمات و فعل واجبات ملازمت داشته باشد یعنی آن ملکه­­ای که منشأ ترک حرام و اتیان به واجب است ، فرمودند : در این جا کاشف از ملکه ، حُسن ظاهر است که انسان بر اساس آن ، عدالت را کشف می کند ولو کشف ظنّی بوده و علم نباشد ، و ظنّ در این جا یعنی حُسن ظاهر این فرد ، که مشخص می کند که او ملکه ی عدالت را دارا می باشد ، و همان گونه که همه ی ملکه ها نظیر ملکه ی شجاعت و ملکه ی کرم ، مراتبی دارند ، ملکه ی عدالت هم مراتبی دارد ، که اقلّ مراتب آن برای احراز عدالت کافی است.

معظم له در رابطه با تاکید بر نماز جماعت از طرفی و تاکید بر عدالت در امامت جماعت در مفاهیم دینی فرمودند : مشهور بین فقها این است که عدالت را ضیق نکرده اند و گفته اند که حسن ظاهر کاشف از عدالت است حتی اگر با ظن و نه از روی علم حاصل شود که آن شخص دارای ملکه عدالت است یعنی از گناه بیزار است و در صورت ارتکاب به آن بلافاصله پشیمان شده و توبه می کند و همین مقدار برای احراز عدالت کافی است.
ایشان در رابطه با حکم واگذاری روزه ی نیابتی به دیگری فرمودند : این کار با دو شرط اشکال ندارد، اول آنکه کسی که به شما پول داده و شما را اجیر کرده، راضی باشد که که شما شخص دیگری را به جای خود اجیر کنید چرا که گاهی افراد به شما پول می دهند که فقط شما روزه بگیرید، و شرط دوم آن است که در مقابل پولی که از آن استفاده کرده اید چند روزی هم خودتان روزه بگیرید و گرنه به چه دلیل در آن پول تصرف شده؟!، و این مساله در رساله ی فقهای گذشته به این نحو آمده است.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : مثلا اگر شخصی که در قبال یک ماه روزه، ده هزار تومان گرفته و مثلا در دو سه هزار تومان آن تصرف کرده است و می خواهد با هفت هشت هزار تومان مابقی، فرد دیگری برای گرفتن این یک ماه روزه اجیر کند، این کار او اشکال دارد.

معظم له در رابطه با برخی از احکام شهید فرمودند : شهید در دنیا دارای احکامی است که از جمله برای او غسل و کفن لازم نیست و فقط باید بر بدن او نماز خوانده شده و دفن شود، اما عنوان شهید در زمانی به فرد اطلاق می شود که در معرکه جنگ کشته شده باشد و نه آنکه در میدان جنگ مجروح شده باشد و پس از انتقال به مکان دیگری جان خود را از دست داده باشد، و هم چنین آن جنگ با اذن امام معصوم و یا کسی که منصوب امام معصوم به صورت عام و یا خاص است، صورت گرفته باشد.

ایشان در ادامه فرمودند : با این شروط احکام شهید یعنی نیاز نداشتن به غسل و کفن شامل حال او می شود اما شهید به معنای عام مثلا کسی که در راه پاسداری و محافظت از خانواده و مال و جان خود و دیگران کشته می شود و امثال آنها که در مفاهیم دینی از آنها تحت عنوان شهید نام برده شده، در روز قیامت به آنان اجر شهید عطا خواهد شد.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین تاکید فرمودند : حتی کسانی که از وطن خود دفاع می کنند و در این راه کشته می شوند اگر اذن امام معصوم و یا فرد ماذون از او را نداشته باشند همانند کسانی هستند که در خانه خود برای دفاع از خانواده و جان و مال خود و دیگران کشته می شوند و لازم است که غسل و کفن شوند.

معظم له در رابطه با قاعده ی اشتراک فرمودند : بر اساس قاعده ی اشتراک تمامی احکام مربوط به مرد و زن یکسان است مگر در جایی که دلیل وجود داشته باشد که احکام اختصاصی برای مرد و یا زن بیان گردیده است، مثلا در باب نماز بر زنان جهر واجب نیست اما بر مردها در برخی نمازها جهر واجب است لذا در هر جا دلیل خاص وجود داشت که حکم زن و مرد متفاوت است، باید به آن عمل شود و گرنه مرد و زن همگی در احکام مشترک هستند.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : حکم اکراه، اجبار و اضطرار در صورت افطار روزه، دلیل انجام تقیه توسط برخی از معصومین علیهم السلام، راه های تشخیص اهم نسبت به مهم، تقدم قاعده ی ید و یا احتمال وقف در مالی هم چون کتاب که به دست انسان می رسد، توصیف برخی از خواص قرآن از جمله فصاحت و بلاغت آن، حکم کاشت و خرید و فروش تریاک، تکلیف فرد مکلف در صورت ظن یا علم به خطای مجتهد در فتوا، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی در ماه مبارک رمضان همه شب در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۲۲ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.