نتایج یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که “ایران” دومین کشور دنیا از نظر نرخ و سومین کشور از نظر مساحت فرونشست در جهان است!
فرونشست زمین پدیده‌ای مخرب است که در سراسر جهان رخ می‌دهد و باعث آسیب به زیرساخت‌ها، افزایش خطر سیل، فرسایش خاک و کاهش ذخیره آبخوان‌ها می‌شود.
فرونشست زمین یکی از خطرناک‌ترین‌ترین مخاطرات طبیعی قرن اخیر است که به دلیل تخلیه آبخوان‌های زیرزمینی به‌صورت خاموش، حیات طبیعی، اقتصادی و اجتماعی ایران را در ابعاد گسترده در معرض تهدید جدی قرار داده، به گونه ای که کارشناسان، پدیده شوم فرونشست زمین را فاجعه‌ی خاموش قرن می‌خوانند.
توسعه نامناسب و عدم تبعیت آن از اصول آمایش سرزمین که منجر به فشار بیش از حد بر منابع آب در پهنه‌ی سرزمین خشک و نیمه خشک ایران شده است، اصلی‌ترین علت فاجعه فرونشست است.
برداشت بیش از ظرفیت از آبخوان‌های زیرزمینی طی دهه‌های اخیر سبب شده است که از مجموع ۶۰۹ دشت دارای آبخوان که محل استقرار مراکز جمعیتی و تولیدی مهم کشور است، ۴۱۰ دشت با بیلان منفی، کسری مخزن و افت فاحش سطح ایستابی روبه‌رو شوند.
خشک شدن چاه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها، بدون آب ماندن بسیاری از روستاها و شهرها، خشک شدن اراضی کشاورزی و از بین رفتن ظرفیت ذخیره آب در آبخوان‌ها از آثار حتمی تداوم تخلیه آبخوان‌ها و تشدید فرونشست زمین است که در نهایت به بیابان‌زایی ختم می‌شود.
از این‌رو در شرایط کنونی حاکم بر سرزمین ایران و طبیعت آن، تخلیه آبخوان‌ها و فرونشست زمین، بارزترین مصداق تخریب سرزمین است، تخریبی که بی سر و صدا و خاموش در حال تبدیل شدن به فاجعه قرن است.
از جمله راهکارهای موثر در مهار فرونشست زمین آبخوانداری می باشد و نیاز است که تمامی اقداماتی که در کنترل و مهار این پدیده شوم تاثیرگذارند، مورد توجه قرار گیرد.
برای مثال مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، کنترل اضافه برداشت از آبخوان‌ها، نصب کنتورهای هوشمند و تشدید نظارت‌ها و مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب ازجمله این اقدامات است اما در این میان آبخیزداری و به‌ویژه آبخوانداری با رسالت ذاتی نفوذ باران و سیلاب به درون زمین، نقش موثری را در مهار روند تشدید فاجعه فرونشست زمین ایفا می‌کند.
به تازگی محققین دانشگاه کلرادو در همکاری با دانشگاه تکنولوژی هامبورگ، تحقیقی درباره این پدیده در سراسر جهان انجام داده‌اند؛ بر اساس این مطالعه که بر روی ۴۶۰ هزار پهنه مختلف در جهان به دست آمده است، تخمین زده می‌شود که حدود ۱۲ میلیون کیلومترمربع از زمین‌های جهانی تحت تأثیر نرخ‌های قابل توجه فرونشست هستند.
دانشمندان می‌گویند اراضی دچار فرونشست شامل ۲۳۱ هزار کیلومترمربع از مناطق شهری است که جمعیتی نزدیک به ۲ میلیارد نفر را تهدید می‌کند است!
همچنین در سراسر جهان، مناطق جنوب آسیا بیشترین میزان فرونشست را در سراسر جهان به خود اختصاص داده است.
بر اساس این مطالعات، پنج کشور نخست از نظر بیشترین میانگین فرونشست، به ترتیب شامل فیلیپین، ایران، کاستاریکا، اندونزی، ازبکستان و همچنین پنج کشور نخست از نظر وسعت مناطق تحت تأثیر فرونشست، شامل چین، اندونزی، ایران، هند و پاکستان هستند.
از نظر جمعیت نیز هند، چین، اندونزی، پاکستان و بنگلادش بیشترین جمعیت در خطر فرونشست زمین را دارند.
محققان هشدار دادند از آنجایی که فرونشست زمین بیشتر از همه تحت تأثیر کاهش ذخایر آب زیرزمینی است، کشاورزی به روش “غرقابی” یا بدون تغییر الگوی کشت مناسب اقلیم هر کشور به تشدید این بحران دامن می‌زند لذا ترسیم یک نقشه راه توسط دولت‌ها و کشاورزان برای انطباق شیوه‌های آبیاری و انتخاب محصول کشاورزی متناسب با اقلیم و ذخایری آبی هر منطقه ضروری است.
نتایج این مطالعه در مجله علمی agupub منتشر شده است.
