آیت الله العظمی شیرازی : جواب سلام مجنون و کودکی که قدرت درک و فهم ندارند ، و جواب سلام فردی که پس از سلام از محل دور می شود ، و فردی که امکان شنیدن جواب سلام را ندارد ، واجب نیست

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز چهارشنبه ششم جمادی الثانی سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی ، در رابطه با حکم جواب سلام به کودکان نابالغ و افراد مجنون فرمودند : در رابطه با این دسته از افراد ، غالبا فقها ، متعرض به این بحث نشده اند ، اما بر اساس آیه ی شریفه ی ۸۶ سوره نساء : وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا ، هر گاه شما را تحیت و سلامی گفتند شما نیز باید به تحیت و سلامی بهتر از آن یا مانند آن پاسخ دهید، مقتضای این آیه ی شریفه ، اطلاق است ، اما در این مساله ، فقها ، فروعی را ذکر کرده اند ، که در برخی موارد ، استثنا وجود دارد ، و برای حکمِ آن موارد ، برداشت متفاوتی ، استفاده می شود.

معظم له در ادامه فرمودند : مثلا فقها گفته اند اگر یک نفر به شما سلام کرد و بلافاصله از شما دور شد ، به گونه ای که اگر شما ، جواب سلام او را بدهید ، جواب شما را نمی شنود ، و یا شما امکان جواب دادن به سلام کننده را در همان لحظه ندارید ، و هنگامی هم که امکان جواب دادن به سلام کننده را داشتید ، سلام کننده دیگر جواب شما را نمی شنود ، در چنین مواردی ، فقها گفته اند که شنیدن ، شرط برای وجوبِ جوابِ سلام است ، و اگر سلام کننده ، جواب سلام را به هر دلیلی نمی شنود ، جواب دادن به او واجب نیست.

ایشان با توجه به فروعی که توسط فقها به آنها اشاره شده ، فرمودند : از برخی از این فروع ، گاه استفاده می شود که وجوبِ جواب سلام برای کودکان نابالغ و افراد مجنون ، نسبت به فرد مجنون ، به نوع جنون او بستگی دارد ، یعنی چناچنه قدرت درک و فهم ندارد ، جواب سلام او واجب نیست ، و نسبت به کودک نابالغ ، چنانچه آن قدر صغیر است که قدرت درک و فهم ندارد ، در چنین شرایطی جواب سلام او نیز واجب نیست ، اما کودکی که قدرت درک و فهم دارد ، و مجنونی که درجه ی جنون او ضعیف است ، دلیلی وجود ندارد که اطلاق این آیه ی شریفه همانند دیگران شامل آنها نشود ، و جواب سلام ایشان ، واجب نباشد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : فقط بحثی در این زمینه وجود دارد که غالب فقها در ابواب مختلف فقهی به آن اشاره کرده و متعرض شده اند ، و آن مورد در رابطه صغرای مسائل است ، و آن این است که مطلقات نسبت به مصادیق متعارفه ، منصرف است ، مثلا وقتی می گوییم کودک نابالغ زمانی که قدرت درک و فهم پیدا کرد ، آیا این غیر متعارف است و شامل مصادیق متعارفه نمی شود ، اما گویا چنین برداشت نمی شود که غیرمتعارف باشد ، علی ای حال این تفصیل ، بین مجنونی که قدرت درک و فهم دارد و مجنونی که قدرت درک و فهم ندارد ، و بین کودکی که قدرت درک و فهم دارد و کودکی که قدرت درک و فهم ندارد ، از موارد مربوط به این مساله است.

معظم در پاسخ به سوالی در رابطه با سربازی که حین خدمت ، بدون اختیار در حال تمیز کردن اسلحه ، تیری از سلاح او شلیک شده و موجب کشته شدن فرد دیگری می شود ، فرمودند : طبق شرحی که در سوال داده شده ، این قتل خطایی است ، و اقدام کننده چنانچه فرد عاقلی است ، دیه به گردن اوست.

ایشان در ادامه فرمودند : و اما خسارت های دیگر مالی اگر وجود داشته باشد ، در ضمانات از ادله استفاده شده ، و شاید هم در این زمینه اجماع وجود داشته باشد که ضمان با شخص مباشر است ، حتی اگر در هنگام عدم شعور ، رخ داده باشد ، مثلا انسان در زمانی که در حالت خواب است ، دستش بی اختیار روی ماشه می رود ، و از اسلحه تیری خارج می شود ، و حیوانی را می کشد ، در چنین شرایطی پرداخت پول آن حیوان تلف شده ، بر عهده ی این فرد است ، لذا در ضمانات ، نسبت ، ملاک است فقط و فقط ، اما حتی قدرت و درک و شعور ، شرط نیست ، اما در دیه همین تفصیلی است که وجود دارد.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به فرازی از زیارت حضرت زهرا سلام الله علیها : السَّلامُ عَلَيْكِ يَا مُمْتَحَنَةُ، امْتَحَنَكِ الَّذِى خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ ، سلام بر تو ای امتحان شده ، آن امتحان شده ای که تو را آفرید و پیش از آفریدنت در دنیا و در آن آزمون شکیبا بودی ، فرمودند : این یک نمونه از ادعیه و زیارات است ، و تعدادی از روایات که شاید متواتر هم باشد ، وجود دارد که ۱۴ معصوم علیهم السلام ، دو نوع خلقت ، قبل از آفرینش اصلی داشتند ، و آفرینش ایشان با ما تفاوت دارد ، که فقط یک خلقت در عالم ذرع داشتیم ، آن چنانکه در آیه ۱۷۲ سوره اعراف فرموده : وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا أَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ ، و به یاد آور هنگامی که خدای تو از پشت فرزندان آدم ذرّیّه آنها را برگرفت و آنها را بر خودشان گواه ساخت که آیا من پروردگار شما نیستم؟ همه گفتند: بلی، ما گواهی دهیم ، (و ما این گواهی گرفتیم) تا دیگر در روز قیامت نگویید: ما از این واقعه غافل بودیم.

معظم له در ادامه فرمودند : غیر از این خلقت ، خلقت دیگری ، معصومین علیهم السلام دارند که در آنجا نور ایشان خلق شده است ، و روایات متواتری در این زمینه وجود دارد ، و عامه و خاصه این روایات را نقل کرده اند.

ایشان با اشاره به دو روایت جداگانه در رابطه با مفهوم این عبارت فرمودند : علامه مجلسی و دیگران ، این دو روایت را نقل کرده اند و مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی هم در کتاب دعا و زیارت ، هر دو را نقل کرده اند و به هر دو روایت اشاره کرده اند ، که در یک روایت آمده : السَّلامُ عَلَيْكِ يَا مُمْتَحَنَةُ، امْتَحَنَكِ الَّذِى خَلَقَكِ فَوَجَدَكِ لِمَا امْتَحَنَكِ صَابِرَةً ، و در روایت دیگری آمده : السَّلامُ عَلَيْكِ يَا مُمْتَحَنَةُ، امْتَحَنَكِ الَّذِى خَلَقَكِ قَبْلَ أَنْ يَخْلُقَكِ، وَكُنْتِ لِمَا امْتَحَنَكِ بِهِ صَابِرَةً.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : شرط ادای نذر ، کیفیت نماز لیلة الدفن ، برخی از احکام وکالت ، حکم مجهول المالک ، موارد لزوم اذن پدر برای دختر رشیده ، و برخی از احکام کفاره ی روزه ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۱ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.