20 ربيع الثانى ، ثورة العشرین ، سالگرد قیام مردم عراق علیه اشغالگران انگلیسی

قیام ۱۹۲۰ یا انقلابی که به «ثورة العشرین» مشهور شد، از رویدادهای مهم تاریخ معاصر در عراق است.

این قیام واکنشی از سوی مردم عراق در برابر استعمار دولت انگلستان ، پس از جنگ جهانی اول بود.

با آغاز جنگ جهانی اول ، انگلستان از سوی خلیج فارس به عراق که آن زمان جزئی از امپراتوری عثمانی‌ بود،‌ حمله نمود ، مردم و قبائل مختلف عراقی با وجود نارضایتی که از حکومت عثمانی داشتند ، برای دفع تجاوز انگلیسی‌ها به نیروهای ترک پیوستند.

مرحوم آیت الله العظمی سید محسن حکیم که بعدها به مرجعیت رسید ، علیه انگلیسی‌ها به جنگ رفت ، برخی از مراجع تقلید و علمای شیعه از جمله مرحوم آیت الله العظمی میرزا محمدتقی شیرازی در سامرا به وجوب جنگ با انگلیسی‌ها فتوا دادند.

پس از مدتی ، بسیاری از مناطق عراق به تصرف انگلستان درآمد و با پایان یافتن جنگ جهانی اول، انگلستان ، تمام خاک عراق را اشغال کرد.

دولت انگلستان پس از برخی از وقایع و رخدادها ،‌ تصمیم گرفت رفراندومی در عراق برگزار کند.

پژوهشگران تاریخی بر این اعتقادند که دولت انگلستان تلاش داشت نتیجه همه‌پرسی ، ادامه ی حضور انگلستان در عراق باشد.

اما مرحوم آیت الله العظمی میرزا محمد تقی شیرازی در سال ۱۹۱۹ میلادی که به نیات پشت پرده و شوم این مساله پی برده بود ، در اقدامی شجاعانه و تاریخی در رابطه با این رفراندوم ، فتوا داد : «هیچکس جز مسلمانان حق ندارد بر مسلمانان حکومت کند».

نمایندگان شیعه و اهل تسنن عراق در سال ۱۹۱۹میلادی ، در بیانیه‌ای خواستار تاسیس کشوری عرب از موصل تا خلیج فارس شدند که در رأس این کشور یکی از فرزندان شریف حسین قرار بگیرد و پادشاه باشد.

در کنار این پادشاه ، یک مجلس قانون گزاری نیز تشکیل شود که مرکز آن در بغداد باشد.

پژوهشگران تاریخی معتقدند با وجود مخالفت مردم، نمایندگان انگلستان ، تنها آرای هواداران انگلستان را ثبت کرده و به همین جهت ، به نتیجه واقعی این رفراندوم اهمیتی ندادند.

لذا مردم بخش‌هایی از کشور عراق در تابستان سال ۱۹۲۰میلادی علیه حکومت انگلستان قیام کردند ، این قیام به «ثوره العشرین» معروف شد ، و سه ماه ادامه داشت.

هدف از این قیام بیرون راندنِ اشغال‏گران انگلیسی و ایجاد حکومتی مستقل بود ، این قیام حدود یک سوم کشور را دربرگرفت ، و در بخش‌های میانی فرات و برخی استان‌های دیگر همچون ناصریه تداوم یافت ، مورخان معتقدند بیشتر قبائل سنی به این قیام نپیوستند.

مورخان نقش علماء و روحانیون را در انقلاب ۱۹۲۰ عراق بسیار مهم و حیاتی ارزیابی کرده‌اند ، میرزای شیرازی رهبری قیام را بر عهده داشت ، روحانیونی همچون سید ابوالقاسم کاشانی، شیخ محمود جواد الجزایری و سید محمدعلی هبه‌الدین شهرستانی نقش پررنگی در این انقلاب داشتند ، رهبران و روسای عشایر نیز تاثیر عمده‌ای در قیام داشتند.

میرزای شیرازی با تأسیس مجلس انقلاب و انجمن‌های محلی براساس قوانین اسلامی، توانست اولین حکومت اسلامی معاصر را در شهر مقدس کربلا ایجاد کند ، اما بافوت ایشان و شکست انقلاب ۱۹۲۰ و فشار انگلیسی ها این حکومت پایدار نماند.

انگلیسی‌ها به لحاظ سلاح‌ بسیار پیشرفته‌تر از عراقی بودند و حجم سلاح‌های سنگین آن‌ها بسیار بیشتر بود ، انگلستان از نیروی هوایی خود نیز در این جنگ بسیار استفاده کرد که بسیار تاثیرگذار بود ، همچنین نیروهای کمکیِ انگلستان از ایران و هند به عراق اعزام شدند و مجموع این‌ها ، برتری نظامی و شکست طرف عراقی را سبب شد.

تعداد عراقی‌های کشته شده در این قیام، بیش از ۹ هزار نفر بود ، از انگلیسی‌ها نیز ۴۲۶ نفر کشته شدند و هزینه این جنگ برای آن‌ها معادل ۴۰ میلیون پوند تمام شد.

دولت انگلستان در نهایت تصمیم گرفت یک دولت عربی را در عراق بر سرکار بیاورد و در عین حال قدرت و منافع خود را نیز حفظ کند.

در سال ۱۹۲۱میلادی ، «فیصل» فرزند شریف حسین توسط انگلیسی‌ها به عنوان پادشاه عراق انتخاب شد ، شیعیان با وجود این‌که در ابتدا خواهان پادشاهی یکی از فرزندان شریف حسین بودند، با فیصل مخالفت کردند.

این مخالفت به دو جهت بود:

اول آن که ، این اقدام بدون دخالت مردم عراق ، صورت می گرفت ، و انگلیسی‌ها فیصل را به این مقام برگزیده و به قدرت رسانده بودند.

و ثانیا : در دولت فیصل ، بین ده مسئول اصلی، سی و پنج بخشدار و هشتاد و پنج مدیر محلی ، جز در شهرهای مذهبی هیچ فرد شیعه‌ای حضور نداشت و این مساله ، سبب مخالفت شیعیان شده بود.

شیعیان عراق پس از «اشغال شدن» کشورشان، در این اقدام تاریخی ، به رهبری مراجع و روحانیون شیعه ، قیام گسترده ای در برابر اشغالگران سازمان دادند ، این قیام اگر چه به استقلال کامل عراق نینجامید، اما در شکست سیاست های دولت بریتانیا و پیدایش نخستین حکومت ملی در عراق تأثیر بسزایی داشت.