آیت الله العظمی شیرازی: تفسیر و تاویل قرآن در جایی که معنا ظهور ندارد ، فقط با معصومین علیهم السلام است

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز چهارشنبه بیست و هفتم ماه صفر سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در این نشست علمی سه واژه ی ظاهر ، تفسیر و تاویل در آیات قرآن را شرح داده و فرمودند : مرحوم شیخ انصاری در کتاب رسائل و سایر فقها ، قبل و بعد ایشان مطرح کرده اند که ظواهر در قرآن حجت است ، یعنی در جاهایی که معنای لفظ برای افرادی که اهل لغت عرب هستند مشخص و معلوم است ، آن ظاهر ، حجت است ، اما تفسیر به معنی بیان امر غیرظاهر است ، و کلمه ی تفسیر به معنای بیان الغامض و تشریح چیزی که مُجمَل بوده ، و روشن نیست ، و ظهور نداشته ، و و غیرمعصوم آن را درک نمی کند ، و تاویل به معنای اراده از لفظ به معنایی غیر از معنای ظاهری است.

معظم له در بیان شباهت و تفاوت تفسیر و تاویل فرمودند : شباهت تاویل و تفسیر در آن است که در هر دو ، معنای ظاهر برای انسان عادی و غیرمعصوم قابل درک نیست ، اما تفاوت آن ها در این است که تفسیر در مواردی است که معنا ظهور ندارد و بایستی چیزی آن را معنا کند ، مثلا مراد از یک مُجمَل ذکر شود ، اما در تاویل معنایی ظهور دارد ولی برای آن ، معنای دیگری در نظر می گیرند ، و می گویند مراد از این لفظ ، به این معناست.

ایشان با اشاره به نکوهش تفسیر به رای در روایات متعدد از جمله حدیثی از پیامبر اکرم : مَن فَسَّرَ القُرآنِ بِرأيِهِ ، فَلْيَتَبوأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ ، هرکس قرآن را بر اساس رای خود تفسیر کند ، گرفتار آتش جهنم می شود ، فرمودند : به جز معصومین علیهم السلام کسی حق تفسیر قرآن را ندارد ، چرا که غیرمعصوم قدرت درک باطن قرآن را ندارد و هر آن چه که بگوید صحیح نیست ، چون اراده از کلام خدا در معنایی کرده که کذب محض است.

آیت الله العظمی شیرازی در پاسخ به این شبهه که تفسیر به رای با تدبر در قرآن در تضاد است ، فرمودند : قرآن ، خودش انسان ها را امر به تدبر و تفکر کرده است ، اما تفکر در حدی که معنا ظهور داشته باشد ، نه در جایی که غیرمعصوم آن را بلد نیست ، تفکر و تدبر به این معناست که این آیه را با آیه ی دیگری جمع کنیم و متوجه بشویم از ظاهر آن چه برداشتی می توان داشت.

معظم با اشاره به دو آیه در مورد مادر و فرزند ، آیه ی ۲۳۳ سوره بقره : وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ و مادران بایستی دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند ، و آیه ی ۱۵ سوره احقاف : وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا و سی ماه تمام مدت حمل و شیرخواری او بود ، فرمودند : با تدبر و تفکر در این دو آیه ی شریفه می توان به حداقل مدت زمان حمل ، که شش ماه است ، دست یافت ، در این جا ، آیه ظهور دارد ، ظواهر هم حجت است و نیازی به تفسیر و تاویل ندارد.

ایشان با اشاره به مثالی در مورد استفاده از برخی رمزها در یگان های نظامی که از یک لفظ ، معنای دیگری ، غیر از معنای واقعی آن اراده می شود ، فرمودند : تفسیر و تاویل هم به مانند رمزی بین خدا و معصومین علیهم السلام است که غیرمعصوم آن را نمی داند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : این که گفته شده ظواهر حجت است ، به این معناست که یا خود آن آیه ظهور داشته باشد ، و یا ظهور ، از جمعِ چند آیه مشخص شود و یا ظهور از جمعِ آیه و روایت معتبر که از معصوم رسیده باشد ، مشخص شود ، لذا چون هم قرآن و هم روایت معصوم معتبر است ، مقداری که جمع بین آیات قرآن و روایات معتبره موجب ظهور باشد ، برای ما حجت است وگرنه برای ما حجت نیست ، مگر آن که معصومین علیهم السلام چیزی فرموده باشند ، لذا وعده جهنم به کسی داده شده که قرآن را بر اساس رای خودش تفسیر کند.

معظم له اگر آیه ظهور نداشت و معنایی برای آن بیان شد ، این تاویل و تفسیر به رای است ، و مشمول همان حدیث پیامبر اکرم می شود که وعده جهنم داده شده است ، و قرآن در آیه ی ۷ سوره ی آل عمران فرموده : وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ تاويل قرآن را جز خدا و ريشه‏ داران در دانش كسى نمى‏ داند.

ایشان با اشاره به آیه ی ۷۸ سوره ی اسرا : أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرۡءَانَ الفَجرِ كَانَ مَشهُودٗا ‌[اى پیامبر] نماز را از زوال خورشید (هنگام ظهر) تا نهایت تاریکى شب (نیمۀ شب) برپا دار و [نماز] خواندن سپیده دم را [نیز برپا دار] ؛ زیرا [نماز] خواندنِ سپیده دم مورد گواهى [و حضور فرشتگان] است ، فرمودند : غَسَقِ اللَّيْلِ یعنی تاریکی شب ، همان گونه که امام صادق علیه السلام فرمودند : مسّوا بالمغرب قلیلاً فإنّ الشمس تغیب من عندکم قبل ان تغیب من عندنا ، یعنی غروب آفتاب که شد ، فوری نماز نخوانید ، قدری صبر کنید تا مساء شود ، و مقدار کمی هوا تاریک شود ، غَسَقِ اللَّيْلِ به این معناست.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به بخشی از آیه ی ۴۵ سوره مائده : أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ جان در مقابل جان ، فرمودند : پیامبر اکرم فرمودند کتاب الله و عترتی اهل بیتی ، در این آیه دلیل وجود دارد ، و دلیل ، روایت از معصومین علیهم السلام است ، چون روایات توسعه دارد ، و هر آن چه از معصومین علیهم السلام نقل شده معتبر و از نظر حجیت ، در حکم قرآن است ، همان گونه که آیه ای از قرآن ، آیه ی دیگر را توضیح دهد و یا تخصیص بزند ، و اطلاق را تقیید کند ، به همان میزان روایت از معصومین ، حجت است ، لذا وقتی معصوم علیه السلام در حدیث معتبری به آیه ی شریفه ای قید زد ، معتبر است ، و در این آیه رجل به رجل و مراة به مراة تفسیر شده است.

معظم له با اشاره به دو تعبیر در آیات قرآن ، آیه ۱۴ سوره مومنون : فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ آفرین بر (قدرت کامل) خدای متعال که بهترین آفرینندگان است ، و آیه ی ۵۷ سوره غافر : لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ البته خلقت آسمانها و زمین بسیار بزرگتر و مهمتر از خلقت بشر است و لیکن اکثر مردم این معنا را درک نمی‌کنند ، فرمودند : در این دو آیه ی شریفه ، دو واژه ی اکبر و احسن بیان شده است ، و در جایی که از واژه ی اکبر استفاده شده ، لازمه ی اکبر بودن ، احسن بودن نمی باشد ، لذا منافاتی ندارد که خلقت انسان اگر چه اکبر مخلوقات نبوده ، احسن آن ها باشد و این دو واژه منافات ندارد.

ایشان در ادامه فرمودند : احکام شروطی دارند ، گاهی شروط ، عامه است ، مانند قدرت ، گاهی شروط ، خاصه است ، مثل این که از روایت استفاده شده فلان شرط برای فلان حکم است ، و در خصوص اجرای حدود ، چون غالبا شروط کامل نیست ، قابل اجرا نمی باشد ، و المشروط عدمٌ عند عدم شرطه ، و مرجع تقلید راحل ، آیت الله العظمی سید محمد شیرازی ، برای حد سارق ، از ادله ، بیست شرط ذکر فرمودند ، که حتی اگر یک مورد آن وجود نداشت ، حد برای سارق ، قابل اجرا نمی باشد ، مانند روایتی از پیامبر اکرم که فرمودند : لولا أني أكره أن يقال: إن محمدا استعان بقوم حتى إذا ظفر بعدوه قتلهم لضربت أعناق قوم كثير ، یعنی در این جا رسول خدا می فرمایند حد خدا در مورد قوم کثیری از اصحاب یعنی منافقان ، قتل است اما چون شرایط آن موجود نیست ، من این حد را جاری نمی کنم ، لذا برای شروط ، از ادله باید استفاده شود ، و مشخص شود شرط اجرای حد ، برای فلان معصیت ، چه چیزهایی است ، کما این که برای انجام واجبات هم شرط وجود دارد ، مانند شرط در نماز ، شرط در روزه ، شرط در حج ، مثلا صاحب عروة الوثقی برای وجوب حجّة الاسلام ده شرط ذکر کرده که اگر حتی یک مورد از آن ها وجود نداشت ، حج واجب نیست.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : حکم جدار در میان صفوف نماز جماعت ، دلیل ترس در دل حضرت موسی ، معنای نقص در مقام عصمت ، دلیل تقلید از فقها ، حکم نجاست و حلال و حرام در مواد غذایی مانند شکلات که برخی از مُسکرات مانند الکل در داخل آن است ، احکام تکبیرهای هفت گانه قبل از نماز ، جواز ذکر خدا ، دعا و قرآن در نماز ، و حکم نماز بدون حضور قلب ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۱:۱۵ دقیقه به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.