آیت الله العظمی شیرازی: خمس ، اِکراماً لِرَسولِ الله ، جایگزین زکات قرار داده شده ، چرا که زکات بر ذریه ی رسول الله حرام شده

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز سه شنبه دوازدهم صفر سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در این نشست در رابطه با دلیل وجود حکم خمس فرمودند : آن چه که مسلّم است و در روایات آمده ، خمس به جای زکات ، اِکراماً لِرَسولِ الله صلی الله علیه و آله قرار داده شده است ، چون که زکات واجب و نه زکوة مستحب را به ذریه ی رسول الله صلی الله علیه و آله نمی دهند ، لذا خمس جایگزین آن شده است.

معظم له در ادامه فرمودند : حال این سوال پیش می آید که آیا احکام زکات در مورد خمس هم جاری می شود ، که در پاسخ این سوال جماعتی از فقها از جمله مرحوم صاحب عروة الوثقی و مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی گفته اند به جز در مواردی که حکم خاص در مورد خمس وجود دارد ، اگر مساله ای در خمس بر خلاف زکات ، ذکر نشده بود و در زکات ذکر شده بود ، در مورد خمس ، همان حکم جاری است.

ایشان در ادامه فرمودند در احکام زکات ، روایتی ذکر شده که اگر کسی زکات دریافت نمی کند و می گوید من زکات مصرف نمی کنم ، حضرت فرمودند زکات را به عنوان هدیه به او بدهید و به او نگویید که آن چیز ، زکات است ، اما در باب خمس روایتی در این زمینه نداریم ، آیا همین حکم در خمس هم برای کسی که از قبول آن خودداری می کند ، جاری است ؟ ، که این مساله میان فقها اختلاف است و اجماعی نیست ، و جماعتی از فقها گفته اند چون بر اساس روایاتی که می گویند خمس جایگزین زکات است ، چنین استفاده می شود که اشکال ندارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با پرداخت صدقات و زکات مستحب به سادات فرمودند : در مورد زکات مال و زکات فطره و صدقه اجماع است که پرداخت آن ها به سادات حرام است ، در مورد صدقات و زکات مستحب محل خلاف است ، جماعتی از فقها گفته اند این که حضرت فرموده اند اِنَّ الصَّدَقَةَ مُحَرَّمَّةٌ علینا یعنی هر صدقه ای بر ما حرام است ، و شامل صدقه مستحب هم می شود لذا این دسته معتقدند صدقه برای سادات مطلقا حرام است ، اما برخی از فقها معتقدند این حرمت فقط شامل زکات مال و فطره است.

معظم له در ادامه فرمودند در کوفه که مردم به خاندان اهل بیت نان و خرما و گردو می دادند ، اهل بیت از قبول آن ها خودداری می کردند و در روایت آمده حضرت زینب و حضرت ام کلثوم سلام الله علیهما ، آن ها را از دهان کودکان بیرون می آورند ، چرا که اگر فرض کنیم که نان و خرما شامل حکم صدقه و زکات واجب می شود ، گردو که شامل این حکم نمی شود ، پس معلوم می شود صدقه و زکات مستحب هم برای سادات حرام است ، و این یک قرینه است ، که البته این مساله اجماعی نیست و محل خلاف است.

ایشان در ادامه با اشاره به این که : عبارت الخمس کالزکوة ، مربوط به صاحب جواهر است و روایت نیست ، تاکید فرمودند هر حکمی که در زکات آمده و در خمس خلافش ذکر نشده ، در مورد خمس هم جاری است ، نه این که هر حکمی در خمس هست در زکات هم هست ، این را هیچ فقیهی ذکر نکرده است.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه با تاکید بر این که در مساله خمس از قاعده قیاس استفاده نشده ، فرمودند : بر اساس روایت ما می گوییم خمس به جای زکات قرار داده شده است ، و در پی آن جماعتی از فقها مانند مرحوم صاحب جواهر و مرحوم سید عبدالهادی شیرازی و مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی گفته اند این که چون در روایات ، زکات بر ذریه رسول الله و اهل بیت حرام است ، خمس جایگزین آن شده و از این استفاده می شود که تمام احکام زکات در مورد خمس هم هست ، مگر آن حکمی که مخصوص خمس بر خلاف زکات ذکر شده است.

معظم له در ادامه با اشاره به آیه ۲۹ سوره یوسف : يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَٰذَا وَاسْتَغْفِرِي لِذَنْبِكِ إِنَّكِ كُنْتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ ، ای یوسف، از این درگذر (یعنی قضیه را از همه پنهان دار) و (زن را گفت) تو هم از گناه خود توبه کن که سخت از خطاکاران بوده‌ای و آیه ۱۹ سوره محمد فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مُتَقَلَّبَكُمْ وَمَثْوَاكُمْ ، باز هم بدان که هیچ خدایی جز خدای یکتا نیست و تو بر گناه خود و برای مردان و زنان با ایمان آمرزش طلب کن ، و خدا منازل انتقال شما به عالم آخرت و مسکن همیشگی شما همه را می‌داند ، فرمودند مراد از ذنب در این آیات شریفه گناه نیست چرا که با عصمت در تضاد است ، و اگر روایتی هم در این زمینه ذکر شده ، سند ندارد ، و آن کسی که نقل کرده ف ثقه نبوده ، و انسان نمی داند که آن فرد ، چه چیزی از امام معصوم شنیده و چگونه نقل کرده و شاید اشتباه نقل کرده باشد.

ایشان در ادامه فرمودند : َاسْتَغْفِرِي لِذَنْبِكِ یعنی ذنبی که که مشرکان برای تو قرار دادند و نه ذنب واقعی ، مانند آن که در جریان فتح مکه خدای متعال در سوره فتح می فرماید : إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ وَيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَيَهْدِيَكَ صِرَاطًا مُسْتَقِيمًا ، به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی ، تا خدا [با این پیروزی آشکار] آنچه را [به وسیله دشمنان از توطئه ها و موانع و مشکلات در راه پیشرفت دعوتت به اسلام] در گذشته پیش آمده و آینده پیش خواهد آمد از میان بردارد، و نعمتش را بر تو کامل کند، و به راهی راست راهنمایی ات نماید ، ائمه علیهم السلام در تفسیر این آیه ی شریفه در روایات معتبره فرموده اند که یعنی وقتی پیروز شدی ، حقد و کینه ای که اهل مکه با تو داشتند ، رفع خواهد شد ، یعنی ذنب نزد کافران ، اما چرا قرآن این گونه بیان فرموده است ، چون که قرآن برای امتحان بشر آمده و امتحان جزئی از قرآن است ، چرا خدای متعال شبهات و تاویل در قرآن قرار داده است ، به آن جهت که کسی که اهل باطل است ، دستش باز باشد و باطلش ظهور پیدا کند ، لذا این ذنب در روایات و تفاسیر به معنای ذنب نزد کافران آمده و به معنای ذنب واقعی نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در همین رابطه تاکید فرمودند : ذنب در این جا به معنای ذنب عندالمشرکین است چرا که ائمه این گونه فرموده اند و طریق فهم ما کتاب الله و عترتی اهل بیتی است ، لذا باید آن چه عترت فرموده اند و به طریق معتبر به ما رسیده است ، آن را ضمیمه ی قرآن کنیم ، همانند یک آیه ای که آیه ی دیگر را تفسیر می کند.

معظم له در رابطه با آیه ۲۹ سوره یوسف : يُوسُفُ أَعْرِضْ عَنْ هَٰذَا وَاسْتَغْفِرِي لِذَنْبِكِ إِنَّكِ كُنْتِ مِنَ الْخَاطِئِينَ هم فرمودند : در اینجا خطاب این آیه ، سخن عزیز مصر به همسرش زلیخاست که به یوسف می گوید تو کنار برو ، بعد به زنش می گوید که استغفار از گناهت کن.

ایشان با اشاره به برخی از روایات از جمله روایتی از امام هادی علیه السلام : لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ فَقَالَ (علیه السلام) وَ أَیُّ ذَنْبٍ کَانَ لِرسول الله (صلی الله علیه و آله) مُتَقَدِّماً أَوْ مُتَأَخِّراً وَ إِنَّمَا حَمَلَهُ اللَّهُ ذُنُوبَ شِیعَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) مِمَّنْ مَضَی مِنْهُمْ وَ بَقِیَ ثُمَّ غَفَرَهَا لَهُ ، از امام هادی (علیه السلام) درباره‌ی آیه: لیَغْفِرَ لکَ اللهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ و مَا تَأَخَّرَ سؤال شد. امام (علیه السلام) فرمود: «رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هرگز مرتکب گناه نشده بود و آن حضرت گناهان پیشین یا پسین نداشت. بلکه خداوند گناهان شیعیان امیرالمؤمنین (علیه السلام) را به عهده‌ی او گذاشته و سپس آن‌ها را برایش آمرزیده بود» ، فرمودند این روایات باید تاویل شوند و با روایات دیگر جمع شوند ، و من حیث المجموع ظاهر این روایت مراد نیست ، به دلیل وجود روایات معتبر دیگر.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند روایتی از یکی از اصحاب ثقات امام صادق علیه السلام نقل شده که می گوید در راه می رفتم و به امام صادق علیه السلام برخورد کردم ، حضرت فرمودند : لَنَحمِلَنَّ ذُنوبَ سُفَهائِکم علی عُلَمائِکُم ، در اینجا تحمیلِ ذنب واقعی است ، چون اگر علما تقصیر کنند مسئولند اما در رابطه با معصومین ، چون عصمت مسلّم است باید تاویل کرد ، چرا که روایات متواتر وجود دارد.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : حکم پول های مخلوط به حرام در بانک ها ، معنای قِران و احکام آن در نمازهای واجب و مستحب ، برخی از احکام بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ در ابتدای سوره های قرآن ، حکم خمس و زکات در مورد شخصی که مادرش علویه است ، مبنای لزوم تقلید ابتدایی از حیّ ، موارد اصالة الصّحه و برائت ، و بلا موضوع بودن مساله ی آزاد کردن بنده در احکامی مانند کفاره جمع ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۱:۱۵ دقیقه به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.