آیا اصلاحات سیاسی اجتماعی در عربستان، شامل اتمام سختگیری ها نسبت به زائران شیعه و پایان خشونت ها نسبت به شهروندان شیعه خواهد شد؟

حج امسال بدون محدودیت های سال های پیشین آغاز شد.

برخی سیاستهای اصلاح گرایانه و تغییر مقررات و رویکردهایی که پس از روی کار آمدن محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در این کشور ایجاد شده ، این تلقی را در میان برخی تحلیلگران و ناظران پدید آورده که شاید دولت عربستان سعودی در زمینه تعامل با شیعیان، رویکرد متفاوتی را در پیش گرفته و از این پس شاهد رفتارهای خشونت آمیز و افراطی در قبال شیعیان نخواهیم بود.

رفتارهای سمبلیک عربستان سعودی نسبت به زائران ایرانی در ماه گذشته در قبال زائران حج عمره باعث شده برخی افراد نسبت به متفاوت شدن رویکرد عربستان نگاه امیدوارانه ای داشته باشند.

اما با بررسی بیشتر این موضوع ،به نتیجه ای متفاوت دست می یابیم که حکایت از تداوم رفتارهای غیردوستانه سعودی ها با شیعیان حتی در سال ها و ماههای اخیر و پس از اصلاحات سیاسی اجتماعی صورت گرفته، دارد.

مراسم حج تمتع امسال بدون محدودیت های کرونایی با حضور بیش از ۲ میلیون زائر از کشورهای مختلف در حال برگزاری است. و علاوه بر زائران عربستانی، زائران خارجی حج تمتع هم طی روزهای گذشته وارد عربستان شده اند.

تفاوت حج سال جاری با سال های گذشته ، بهبود روابط دولت ایران و عربستان سعودی است، امسال پس از هفت سال ، دو کشور بعد از پشت سر گذاشتن سال ها تنش، دوباره روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را از سر گرفته اند و سفارت خانه ها و کنسولگری های خویش را در دو کشور بازگشایی نموده اند.

پیش از حج تمتع هم کاروان های حج عمره ایرانی در بدو ورود با گل و گلاب مورد استقبال قرار گرفته و در محل اسکان خود نیز با گل، شیرینی و خرما استقبال شدند.

اما اعدام چند تن از شیعیان سعودی در ماه ها و هفته های اخیر و دستگیری شیخ جمیل الباقری از روحانیون بحرینی در اثنای ادای مناسک حج به جرم خواندن دعای فرج در مسجد الحرام در روز گذشته توسط ماموران آل‌سعود حکایت از آن دارد که عربستان سعودی تغییر رویکردی نسبت به شیعیان نداشته است. اصلاحات سیاسی صورت گرفته در سال های اخیر توسط محمد بن سلمان ولیعهد سعودی، هم چنین استقبال های ویژه از برخی مقام های کشورهای شیعه در چند سال اخیر و یا استقبال های گرم از زائران کشورهای شیعه مذهب ممکن است این تصور را در ذهن برخی از تحلیلگران و ناظران پدید آورده باشد که شاید، این تغییر رویکردها در رفتار دولت عربستان سعودی به منزله تغییر سیاست کلی این حکومت بوده و از این پس شیعیان چه اتباع عربستان و چه دولت ها و مردم شیعه ، شاهد رفتارهای تند و افراطی حاکمان این کشور در برابر خود نخواهند بود.

اما نگاهی به برخی از رفتارهای این حکومت حتی طی ماه های اخیر حکایت از واقعیتی دیگر دارد، اعدام تعدادی از جوانان شیعه عربستانی طی چندین نوبت، حتی پس از بهبود روابط با ایران، هم چنین تداوم ممانعت هایی که از گذشته برای شیعیان در برگزاری آزادانه اعمال حج وجود داشته، این واقعیت را روشن می کند، که تفاوت عمده ای در سیاست های عربستان سعودی نسبت به شیعیان صورت نگرفته و برخی از تغییر رویکردها، بیشتر جنبه تاکتیکی داشته و شاید اهداف خاصی در پشت پرده، مدنظر حاکمان سعودی باشد.

ممنوعیت زیارت قبور متبرکه ائمه بقیع از جمله محدودیت هایی است که هم چنان وجود دارد و شیعیان کماکان امکان وارد شدن به محوطه بقیع و زیارت مرقد امامان شیعه را از فاصله نزدیک ندارند، و دولت عربستان سعودی که در سال های اخیر تلاش نموده چهره اصلاح گرایانه ای از خود نشان دهد نسبت به این گونه رفتارهای خود، تغییری به عمل نیاورده است.

نگاهی به سیاست های دولت عربستان سعودی نسبت به جامعه شیعه در درون کشور خود، شاید بتواند ترسیم کننده چهره واقعی و عملکرد این حکومت در قبال شیعیان باشد و در نتیجه بیانگر این حقیقت است که علی رغم تغییر برخی از قوانین و مقررات صورت گرفته پس از اصلاحات حکومتی در خصوص برخی سیاست های گذشته هم چون حجاب و اعمال آزادی هایی برای زنان، اما شاهد حتی کوچکترین تغییر رفتار و سیاست در برابر شیعیان نبوده ایم.

دولت سعودی سال هاست که رفتار تبعیض آمیزی در قبال شیعیان اتخاذ نموده و انواع محدودیت‌ها را در مورد شیعیان اعمال نموده است.

دریافت مالیات‌های مختلف از برخی مشاغل در صورتی که از شیعیان باشند از جمله این تبعیض هاست، این در حالی است که در موارد مشابه برای اهل تسنن مالیات در نظر گرفته نشده است.

غصب و تملک اراضی بسیاری از شیعیان طی سال های متمادی ، اهمال‌کاری در ساخت زیربناهای رفاهی و شهری در مناطق محل سکونت شیعیان ، محروم بودن شیعیان از آزادی‌های فردی و اجتماعی، جلوگیری از استخدام و به‌کارگیری شیعیان در مصادر کلیدی و بسیاری موارد دیگر از جمله سیاست هایی است که هم چنان توسط دولت حاکم بر عربستان سعودی در قبال شیعیان صورت می پذیرد.

سال گذشته شاهد دوره جدیدی از اخراج شیعیان از املاک و مستغلاتشان در مناطق شیعه نشین بودیم.

مقابله با برگزاری مراسم دینی و مذهبی از جمله سنگ اندازی در مسیر عزای امام حسین علیه السلام از جمله اقدام های حکومت سعودی حتی طی سال گذشته در مناطق شیعه نشین عربستان بوده است.

دستگاه های امنیتی و حکومتی سعودی، طی سال های اخیر، در مواردی خانواده شهدا را تهدید کرده اند که اگر پرچم های «یا حسین علیه السلام» که بر روی قبور شهدا در منطقه شیعه نشین عوامیه در استان قطیف به اهتزاز در آمده بود را جمع آوری نکنند به زور متوسل خواهند شد.

حمله به اتوبوس های حامل اهالی مناطق شیعه نشین که عازم مدینه بودند، دستگیری  و صدور احکام دراز مدت زندان برای تنی چند از خطبای سرشناس شیعه، حمله نیروهای امنیتی  به خانه های شیعیان و بازداشت آنها، تخریب منازل، ساختمان‌ها، مساجد و موقوفات و بناهای قدیمی متعدد که حکایت‌گر میراث و تاریخ مناطق شیعه نشین بوده است، از دیگر اقدام های خصمانه حکومت، در قبال شیعیان عربستان بوده است.

اگر چه بایستی از هر گونه گشایش برای شیعیان به ویژه در رابطه با مراسم حج استقبال نمود، اما نبایستی ساده انگارانه استقبال با گل و شیرینی و عطر و گلاب را دلیلی بر تغییر رویکرد عربستان سعودی در قبال شیعیان تصور نمود.

بدون شک پس از اتمام مراسم حج امسال و اخبار و گزارش هایی که نسبت به سیاست های اعمال شده توسط حکومت سعودی نسبت به شیعیان در خلال برگزاری مراسم، دریافت خواهد شد، می توان به این پاسخ دست یافت که آیا در رویکرد عربستان نسبت به شیعیان تغییری حاصل شده یا خیر.