نام حضرت فاطمه سلام الله علیها در قاب هنر؛ از قدسیت خط تا روایت‌های معاصر نگارگری
«نام حضرت فاطمه سلام الله علیها در قاب هنر؛ از قدسیت خط تا روایت‌های معاصر نگارگری»
نام مبارک حضرت زهرا سلام الله علیها قرن‌هاست که بر پیشانی هنرهای تجسمی اسلامی می‌درخشد؛ از خوشنویسی و کتیبه‌نگاری تا نقاشی و نگارگری.
بسیاری از هنرمندان معتقدند این نام، خود حامل نوعی «قدسیت بصری» است و هر بار که بر صفحه‌ای نقش می‌بندد، آن را به حریمی کوچک و معنوی تبدیل می‌کند؛ حریمی که نگاه مخاطب را از سطح خطوط و رنگ‌ها به جهان معنا و ارادت رهنمون می‌سازد.
گزارش‌ها و مستندات تاریخی نشان می‌دهد فضای خانواده حضرت زهرا سلام الله علیها سرشار از نوشتن، کتابت و زیبایی‌شناسی خط بوده است. از اشتغال حسنین علیها السلام، به خوشنویسی در کودکی و داوری پیامبر(صلی الله علیه و آله، امیرالمؤمنین علیه السلام، و حضرت زهرا سلام الله علیها درباره خط آنان گرفته تا دست‌نوشتۀ منسوب به وصیت‌نامۀ حضرت، همگی حکایت از آن دارند که «نوشتن»، جزئی جدایی‌ناپذیر از سیرۀ این خاندان نور بوده است.
همین پیوند عمیق میان کلام الهی، واژه‌های قدسی و خط، بعدها در سنت خوشنویسی اسلامی به اوج خود رسید.
این پیشینه امروز در هنرهای تجسمی دینی، به‌ویژه در محوریت خط و متن، بازتابی گسترده یافته است. ترکیب‌بندی‌های متنوع از «فاطمه»، «زهرا» و «ام‌ابیها» به‌عنوان برخی از زیباترین نمونه‌های خط دینی، همچنان الهام‌بخش خوشنویسان و نگارگران معاصر است و پیوندی عاطفی و معرفتی میان مخاطب و معارف اهل بیت علیهم السلام، ایجاد می‌کند.
بسیاری از هنرمندان می‌گویند نوشتن نام حضرت زهرا سلام الله علیها، بر صفحه، نوعی توسل عملی و طلب برکت برای اثر هنری است.
کارشناسان هنر دینی تأکید می‌کنند که پرداختن به حضرت زهرا سلام الله علیها، باید فراتر از سوگواری‌های تقویمی باشد و به روایت هنرمندانه زندگی، فضایل و رنج‌های ایشان بینجامد. در دورانی که تصویر بر ذهن نوجوانان و جوانان غلبه دارد، تصویرسازی از مفاهیم فاطمی می‌تواند حقیقت تاریخ را با زبانی ملموس و اثرگذار به نسل امروز منتقل کند؛ زبانی که هم عاطفه را درگیر می‌کند و هم اندیشه را به پرسش و تأمل فرامی‌خواند.
بر اساس شواهد تاریخی هنر اسلامی، نام و القاب حضرت زهرا سلام الله علیها در کتیبه‌ها، محراب‌ها و نسخه‌های ادعیه و زیارات، حضوری پررنگ داشته است؛ از سنگ‌نوشته‌های اماکن مقدس شیعی تا سرلوح‌نویسیِ نسخه‌های کهن، خوشنویسان با نگارش نام «فاطمه» کوشیده‌اند اثر خود را به تبرک و قداست پیوند بزنند.
پژوهش‌های نسخه‌شناسی نشان می‌دهد که در بسیاری از آثار موقوفه بر حرم‌های اهل بیت علیهم السلام، نام حضرت زهرا سلام الله علیها، در کنار آیات قرآن و صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و اله و ائمه علیهم السلام، آمده است؛ گویی هنرمند مسلمان، تمام متن و تصویر را در پناه این نام قدسی قرار می‌دهد.
کارشناسان معتقدند رصد این حضور تاریخی در کتابخانه‌های بزرگ جهان اسلام و حتی موزه‌های هنری اروپا، تصویری روشن از گستره ارادت به حضرت زهرا سلام الله علیها در جغرافیای هنر به دست می‌دهد.
به باور آنان، بازخوانی این میراث می‌تواند الهام‌بخش پروژه‌های هنری امروز باشد؛ پروژه‌هایی که نه‌تنها زیبایی‌شناسی خط و نگارگری اسلامی را احیا می‌کنند، بلکه معنای فاطمی را به زبان تصویر، رنگ و نور برای مخاطب معاصر روایت می‌نمایند و نشان می‌دهند که نام فاطمه سلام الله علیها، هنوز هم می‌تواند در قاب هنر، روشنی‌بخش دل‌ها و اندیشه‌ها باشد.
