برج گنبد قابوس؛ شگفتی هزارساله و بلندترین سازه آجری جهان
برج گنبد قابوس؛ شگفتی هزارساله و بلندترین سازه آجری جهان
برج تاریخی گنبد قابوس در استان گلستان ایران، یادگار درخشان دوران آل‌زیار و اثر برجسته هنری معماری اسلامی ـ ایرانی است.
بنایی که با ارتفاع ۷۰ متری خود نه‌تنها مرتفع‌ترین برج آجری جهان شناخته می‌شود، بلکه نمادی از شکوه، ایمان و هویت ایرانی در برابر تاریخ است.
در دل شهر گنبد کاووس استان گلستان، بنایی سر به فلک کشیده است که پژوهشگران آن را بلندترین برج آجری جهان می‌دانند.
«برج گنبد قابوس» یا «میل گنبد».
این سازه باشکوه در سال ۳۹۷ هجری قمری (۳۷۵ هجری خورشیدی) به فرمان شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر، چهارمین فرمانروای آل‌زیار ساخته شد.
کتیبه کوفی آجری که پیرامون آن قرار دارد، خود بهترین سند تاریخی برای زمان ساخت بناست.
به نوشته پروفسور آرتور پوپ، ایران‌شناس برجسته، این برج یکی از بزرگ‌ترین هنرهای برجسته معماری ایران است که «با تمام شکوه و عظمت در برابر صحراهای پهناور آسیا قد برافراشته است».
ارتفاع برج به تنهایی ۵۵ متر است و با احتساب تپه ۱۵ متری که بر آن بنا شده، حدود ۷۰ متر از سطح زمین‌های اطراف بلندتر است.
بدنه استوانه‌ای برج بر پایه‌ای مدور استوار شده و با ۱۰ پره مثلثی شکلی آراسته شده که تا زیر گنبد مخروطی امتداد یافته است.
گنبد ۱۸ متری بنا با شیبی تند و سطحی صیقلی بدون هیچ واسطه‌ای بر بدنه نشسته و شکوهی ویژه به آن بخشیده است.
به گزارش منابع تاریخی از جمله ابوالفضل بیهقی در تاریخ بیهقی و ابن‌اسفندیار در تاریخ طبرستان، این برج آرامگاه قابوس بوده است.
هرچند در داخل بنا نشانی از مقبره دیده نمی‌شود، روایتی از ابن‌عمرانی حکایت دارد که جسد قابوس در تابوتی شیشه‌ای و آویزان درون برج نگهداری می‌شده است.
برخی پژوهشگران نیز بر این باورند که برج گنبد علاوه بر کارکرد آرامگاهی، نمادی رمزی از «ستون کیهان» بوده است.
مفهومی اساطیری که به گفته میرچا الیاده یکی از شناخته‌شده‌ترین تاریخ‌نگاران ادیان و اسطوره‌شناسان قرن بیستم در بسیاری از بناهای مقدس جهان بازتاب یافته است.
قابوس بن وشمگیر را شاعری هنردوست و دانش‌پرور معرفی کرده‌اند که با وجود سختگیری‌هایش، آثار ماندگاری از خود به جای گذاشت.
برج آجری او نه‌تنها اقتدار و شکوه یک فرمانروا را نشان می‌دهد، بلکه آغازگر سبکی تازه در معماری اسلامی ایران شد.
سبکی که به گفته آندره گدار، ایران‌شناس فرانسوی، «هویتی نو برای مردمان این سرزمین در روزگار پس از اسلام رقم زد».
امروز برج گنبد قابوس، این ستون افراشته تاریخ ایران، همچنان استوار ایستاده و جهانیان را به تماشای عظمت معماری اسلامی ـ ایرانی فرا می‌خواند.
