آیت‌الله العظمی شیرازی: افطار روزه برای کسانی که شرعا اجازه داده شده، در شرایط غیر حرام، جایز و نه واجب است
نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، یکشنبه شب اول ماه مبارک رمضان سال 1446 برگزار شد، در این نشست هم‌چون جلسات پیشین، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.
آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به حکم جواز افطار روزه برای پیرمرد و پیرزن فرمودند : پیرمرد و پیرزن به عنوان یکی از موارد رخصت در روزه در برخی از کتب فقهی از جمله عروة الوثقی مورد اشاره قرار گرفته است اما افطار روزه بر آنان واجب نیست بلکه جایز است و می توانند روزه بگیرند و اتفاقا در آیه ۱۸۴ سوره بقره آمده : وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ، و روزه داشتن برای شما بهتر خواهد بود اگر (فواید آن را) بدانید، لذا رخصت فقط به معنای جواز و نه وجوب افطار روزه است.
معظم له در ادامه فرمودند : اما اگر پیرمرد و پیرزن از لحاظ جسمی به وضعیتی برسد که روزه گرفتن بر او حرام شود شامل موارد عزیمت می شود لذا رخصت نه فقط شامل پیرمرد و پیرزن بلکه شامل همه موارد از جمله فردی که هنگام روزه مبتلا به عطش شدید می شود نیز می گردد.
گفتنی است که رخصت عبارت است از اینکه شارع پس از الزام مکلف به انجام دادن کارى یا نهی از آن، در راستاى تسهیل و تخفیف بر وى و رفع مشقت از او، اجازه ترک یا فعل آن را در شرایط و موقعیت خاص صادر کند.
مقابل رخصت، عزیمت قرار دارد، و از اقسام احکام شرعی است که در لغت به معنای تسهیل و آسان گرفتن و در اصطلاح حکمی است که در موارد عذر داشتن مکلف، به منظور تسهیل بر او، بر خلاف حکم اولی ثابت می‌گردد، بنابراین آن دسته از احکام ثانوی که در موارد اضطرار ، عسر و حرج ، ضرر ، عذر و غیره به خاطر تخفیف بر بندگان جعل می‌شود هم چون برداشتن روزه از مریض همگی از باب رخصت می‌باشد.
ایشان با اشاره به برخی از موارد عزیمت در روزه فرمودند : در کتاب عروة الوثقی آمده که در مواردی که عزیمت و ضرر در صورت روزه گرفتن وجود داشته باشد، روزه گرفتن حرام است که این نظریه توسط برخی از فقها از جمله من مورد مناقشه قرار گرفته که ضرری که تحمل آن جایز است شامل موارد رخصت می شود اما اگر آن ضرر مثلا موجب نابینا شدن چشم شود این روزه حرام و باطل است.
آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با زمانی که تشخیص فرد و پزشک برای گرفتن روزه متفاوت است فرمودند : در عروة الوثقی به این مساله اشاره شده و ظاهرا تسالم بین فقها هم وجود دارد که اگر پزشک به بیمار گفت که روزه برای او ضرر ندارد اما برداشت بیمار این است که برای او ضرر دارد و یا برعکس اگر پزشک به بیمار گفت که روزه برای او ضرر دارد اما برداشت بیمار این است که برای او ضرر دارد، در چنین شرایطی ملاک برداشت خود فرد است، البته در هنگام شک، نظر پزشک حجت است چرا که اهل خبره است و در حدسیات نظر اهل خبره حجت است اما اگر بین بیمار و پزشک اختلاف دیدگاه پیش آمد در هر دو صورت نظر خود شخص ملاک است.
معظم له در ادامه فرمودند : در رابطه با بیماری کلمه کثیر و قلیل در ادله ذکر نشده است و در آیه ۱۸۴ سوره بقره آمده : فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ، پس هر کسی از شما مریض یا مسافر باشد، و از آنجا که مردم بر حال خود از دیگران آگاهی و تسلط بیشتری دارند و در آیه ۶ سوره احزاب آمده : النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ، پیغمبر اولی و سزاوارتر به مؤمنان است از خود آنها (یعنی مؤمنان باید حکم و اراده او را مقدم بر اراده خود بدارند و از جان و مال در اطاعتش مضایقه نکنند)، پس هر کسی بر نفس خود و تمام چیزهایی که مربوط به خودش می باشد ولایت دارد.
ایشان در رابطه با موارد استثنا در این زمینه فرمودند : اما سه چیز است که تحمل آن جایز نیست و استثنا شده است اول آن که انسان جایز نیست که خودکشی کند دوم آنکه دلیل و روایتی در این زمینه ندارد اما اجماع مسلم است و آن این است که انسان با خود کاری کند که عضو یا قوه ای از او تلف شود، مثلا چشم او نابینا و گوش او ناشنوا گردد یا امکان سخن گفتن برای او از بین برود یا انگشت او قطع شود و یا دست او بریده شود که همه این موارد جایز نیست و مورد سومی هم وجود دارد که من عرض کردم و غالب فقها به آن متعرض نشده اند و نه آن که مورد قبول آنان نمی باشد و آن این است که جایز نیست انسان کاری کند که موجب ابتلای او به بیماری های خطرناک مانند سرطان شود که دلیل آن ارتکاز افراد متشرع است لذا انسان در این غیر از این سه مورد نمی تواند به بدن خود ضرر برساند اما در غیر از این سه مورد، اختیار انجام هر کاری را با بدن خود دارد و تصمیم با خود اوست.
