آیت الله العظمی شیرازی : تعیین احکام با شارع است اما در موضوعات ، نظر عرف ملاک است ، و منظور از عرف ، عرف عام است ، و لازم نیست آن عرف ، عرف متشرعه و یا حتی مسلمانان باشد

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز چهارشنبه نوزدهم رجب سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با ملاک بودن عرف در موضوعات فرمودند : تعیین احکام با شارع است، اما در موضوعات ، نظر عرف ملاک است ، و منظور از عرف، عرف عام است ، و لازم نیست آن عرف ، عرف متشرعه و یا حتی مسلمانان باشد ، مثلا شارع فرموده که قطع رحم حرام است ، اما مصداق قطع رحم را بیان نکرده است ، لذا هر آنچه که در عرف ، به آن قطع رحم گفته شود ، حتی اگر در عرف غیرمسلمانان باشد ، مصداق قطع رحم محسوب می شود.

معظم له در رابطه با حکم آلاتی که در یک شهر ، آلت قمار ، و در شهر دیگر آلت قمار محسوب نمی شود ، فرمودند : در اینجا ملاک همان چیزی است که در عرف هر شهر وجود دارد و حکم این مساله ، در هر شهری متفاوت است ، چرا که حکم کلی ، عنوانِ حرام بودن قمار است ، لذا اگر با آلتی به صورت عادت عرف ، قمار صوررت می گیرد ، در آن شهر حرام است ، اما اگر در شهر دیگری به صورت عادتِ عرف ، قمار صورت نمی گیرد ، در آن شهر حرام نیست ، چرا که مقتضای ادله ای که دلالت بر این موضوع دارد ، متعارف بودن آن است ، لذا اگر در عرف ، این مساله متفاوت شد ، در هر شهری حکم خود را خواهد داشت.

ایشان در رابطه با معیار ربا بودن برخی از چیزها فرمودند : طبق نظر فقها ، مصداق ربا بودن برخی از چیزها نیز عرف است ، مثلا اگر کالایی مانند تخم مرغ در یک شهر به صورت مِکیال ( یعنی پیمانه ) و موزون معامله می شود ، و در شهر دیگر به صورت عدد معامله می شود ، در شهری که به صورت مِکیال و موزون است ، ربا محسوب شده و در شهری که با عدد معامله می شود ، حکم ربا را ندارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با مصداق هتک حرمت قرآن نیز فرمودند : اگر انسان در حال خواندن قرآن است و فردی وارد می شود ، چنانچه انسان ، قرآن را ببندد و از جا برخیزد ، اگر این کار ، نزد عرف ، هتک حرمت قرآن تلقی می شود ، جایز نیست ، اما اگر عرفا هتک تلقی نمی شود ، اشکالی ندارد.

معظم له در ادامه فرمودند : هتک ، موضوعی است که شارع ، مصداق آن را معین نکرده است ، لذا هر آنچه که عرفا هتک محسوب می شود حرام است ، بنابراین ممکن است که در جایی عرف ، عملی را هتک و در جای دیگر ، هتک تلقی نکند.

ایشان در ادامه فرمودند : فرض کنید که یک انسان خوبی وارد می شود ، و شخصی که در حال خواندن قرآن است ، به احترام او ، قرآن را می بندد ، و قرآن را می بوسد و روی طاقچه قرار می دهد ، و برمی خیزد ، و در نزد عرف ، این عمل او ، هتک محسوب نمی شود ، اما اگر انسان بدی وارد شد ، و به خاطر او ، قرآن را بست ، و به احترام او برخاست ، شاید هتک حرمت باشد ، لذا بسته به مکان ، این موضوع ، متفاوت است.

آیت الله العظمی شیرازی ادامه فرمودند در روایات آمده که معصومین علیهم السلام توصیه فرموده اند : إِقْرَأْ كَمَا يَقْرَأُ النَّاسُ ، قرآن را همان گونه که مردم می خوانند ، بخوانید ، یعنی همین قرآنی که در دست همه مردم است و آن را می خوانند ، شما هم همان گونه بخوانید ، اما این که در روایات وارد شده که ائمه علیهم السلام چبزهایی از قرآن کم یا زیاد کرده اند ، دلیل آن یا مربوط به شان نزول یا تفسیر و یا تاویل است ، مثلا در آیه شریفه يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ، در این جا که فرموده بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ( فی عَلِیٍّ ) اضافه شده ، در قرآن فی عَلِیٍّ نیست ، این شان نزول است ، این آیه در مورد امیرالمومنین صلوات الله علیه نازل شده و اضافه ها گاهی تفسیر است که بیان الغامض و کشف الغامض است ، یا هم تاویل است و در مجموع یکی از سه مورد ، شان نزول یا تفیسر و تاویل است ، و نکته مهم این که جبرئیل هم قرآن را همین گونه نازل کرده و برای پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله خوانده بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ( فی عَلِیٍّ ) ، اما نه به عنوان قرآن بلکه به عنوان شان نزول ، و روایت دارد که بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله ، امیرالمومنین صلوات الله علیه ، یک هفته آن قرآنی که خودشان نوشته بودند را که در آن هم تنزیل و هم تفسیر و هم تاویل بود ، به جماعتی از اصحاب پیغمبر عرضه کردند اما آن ها نپذیرفتند.

معظم له در شرح آیه شریفه نهم سوره حجر إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ ما اين قرآن را نازل كرده‏ ايم و قطعا از آن حفاظت خواهيم کرد ، فرمودند : وعده خدای عزوجل فقط نسبت به حفظ قرآن کریم است و اراده خدا در این خصوص تنها نسبت به قرآن تعلق پیدا کرده و تضمین کرده که در آن دست برده نشود ، و نسبت به دیگر کتب آسمانی چنین وعده ای نداده است.

ایشان در ادامه فرمودند : در روایت است که هنگام نزول وحی ، و آیات قرآن توسط جبرئیل که به پیامبر اکرم عرضه می داشت ، امیرالمومنین ، همراه با قرآنی که می نوشتند ، سه چیز دیگر را هم می نوشتند ، تنزیل ، تفسیر ، تاویل ، در تنزیل و تفسیر و تاویل ، تحریف ، قطعا صورت گرفته ، و این که در برخی از روایات ، تصریح به تحریف شده ، حمل بر این سه مورد ، می شود ، اما تحریف در الفاظ قرآنی که به دست ما رسیده ، و قرآنی که نزد ما موجود است ، هیچ کم و زیادی صورت نگرفته ، بلکه این مساله ، اجماع میان محققین علمای شیعه از شیخ مفید و شیخ طوسی تا به امروز است ، که تحریف در الفاظ قرآن ، حتی در یک نقطه ، صورت نگرفته است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم جواب سلام بر فردی که در جمع ، سلام می کند ، فرمودند : در عروة الوثقی آمده که اگر انسان وارد جمعی شد و سلام کرد، چنانچه سلام او خطاب به افراد خاصی بوده ، واجب است که آن افراد خاص جواب بدهند ، اما اگر سلام به صورت عمومی کرد ، و مثلا آن جمع ۵۰ نفر بود ، اگر یک نفر جواب داد، از بقیه جواب ساقط است ، اما اگر هیچ کس جواب نداد ، همگی گناه کرده اند، لذا در اینجا واجب کفایی است، و در واجب کفایی اگر یک نفر انجام داد از بقیه ساقط است و گرنه همه مسئول هستند.

معظم له در رابطه با مراد از علمی که در روایات آمده ، فرمودند : در روایات از ارزش علم و عالم ، فراوان سخن گفته شده و حتی بالاتر از خون شهدا قلمداد گردیده است ، مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار ، مراد از علم را علومی دانسته اند که یا واجب و یا مستحب است.

ایشان در ادامه فرمودند : چرا که فقط علم فقه و احکام ، واجب نیست ، و مرحوم شیخ انصاری نیز بیان فرموده که آموختن صنایع و حرفه ها ، به مقداری که مورد نیاز می باشد ، واجب کفایی است ، لذا یادگیری آنها هم شامل ارزش همان علمی می شود که در روایات ، ذکر گردیده است.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین تاکید فرمودند : فراگیری کارها ، کسب ها ، کارها ، حرفه ها ، و صنعت ها ، به قدری که نیاز جامعه است، جزء واجبات کفایی است، مثلا اگر در شهری به ۵ نانوایی نیاز است، و فقط ۴ نانوایی در آن شهر وجود دارد و به همین دلیل مردم دچار زحمت می شوند، راه اندازی نانوایی پنجم ، واجب کفایی می شود، که اگر کسی آن را انجام داد، از بقیه ساقط می شود و گرنه بر همه انجام آن واجب است.

معظم له در رابطه با افضل بودن ماه رمضان و یا ماه رجب فرمودند : ماه رمضان ، افضل است ، و مرحوم علامه مجلسی و دیگران ، در این رابطه ، مطالبی ذکر نموده اند ، چرا که در روایات فراوان ، در فضیلت ماه رجب وارد شده ، و هم چنین در فضیلت ماه رمضان هم روایات فراوانی وارد شده ، اما وقتی همه آنها بررسی می شود ، مشخص می گردد که ماه رمضان افضل است.

ایشان در رابطه با ولایت اهل البیت علیهم السلام به عنوان شرط صحت و قبول اعمال فرمودند : مشهور بین فقها و آنچه که از متواتر آیات و روایات ، ظهور دارد ، این است که ولایت اهل بیت علیهم السلام ، شرط صحت عمل است.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۲۳ سوره فرقان : وَقَدِمْنَا إِلَىٰ مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا ، و ما توجه به اعمال (فاسد بی‌خلوص و حقیقت) آنها کرده و همه را (باطل و نابود چون) غباری پراکنده می‌گردانیم ، و آیه ۳ سوره یوسف : نَحْنُ نَقُصُّ عَلَيْكَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمَا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ هَٰذَا الْقُرْآنَ وَإِنْ كُنْتَ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنَ الْغَافِلِينَ ، ما به بهترین روش به وحی این قرآن بر تو حکایت می‌کنیم و تو پیش از این وحی هیچ از آن آگاه نبودی ، فرمودند : در تفسیر آیات مذکور در روایات عدیده ، ائمه علیهم السلام ، فرموده اند که اشاره ی این آیات به هر عملی است که صورت می پذیرد و منظور عملی است که ولایت اهل بیت علیهم السلام در آن نباشد.

معظم له در ادامه تاکید فرمودند : البته اگر قبل از مرگ ، انسان توبه کند ، حتی اگر عملی انجام نداده باشد مورد مواخذه قرار نمی گیرد، و گرنه شرط صحت عمل، ولایت اهل بیت علیهم السلام می باشد، اما برخی از فقها فرموده اند که ولایت اهل بیت علیهم السلام شرط قبول عمل است، اما ظاهر این قول، غیرمشهور است.

ایشان در این نشست، برای شناخت دقیق تر کلام و گفتار و فرمایشات رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند : کتابی در رابطه با فرمایشات رسول اکرم صلی الله علیه و آله در ۱۴۰ یا ۱۵۰ صفحه توسط مرحوم آیت الله سید حسن شیرازی نوشته شده که شامل خطبه ها و کلمات رسول خدا می باشد ، و نام آن کلمة الرسول الاعظم صلی الله علیه و آله است ، که برای شناخت دقیق تر کلام و گفتار و فرمایشات رسول اکرم صلی الله علیه و آله ، مناسب است آن را بخوانید.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : حکم خمس بر طلایی که مصرف شده و طلایی که مصرف نشده ، شرح آیاتی از سوره انشراح ، شرح معنای مؤونه در خمس ، برخی از مصادیق حدیث لا تُعاد الصلاة ، حکم خمس در رابطه با جهیزیه ، و حکم داخل بودن جزئی از نماز در وقت ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.