آیت الله العظمی شیرازی: خدای متعال در عین حالی که حکیم است، رئوف و رحیم نیز می‌باشد، لذا غیرمسلمانان قاصر را در آخرت یا امتحان می‌کند و یا عفو می‌نماید

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روز پنجشنبه بیست و هشتم ذی قعده سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم‌چون جلسات پیشین، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با اعمالی که باعث می‌شود خدای متعال انسان‌ها را دوست بدارد، فرمودند: گاه ممکن است که خدای متعال، بنده‌ای را به‌خاطر عمل نیکی که انجام داده، دوست بدارد، و نسبت به همان بنده به خاطر عمل بدی که انجام داده، کراهت داشته باشد، لذا منافات ندارد که دوستی خدا متعال به خاطر عمل نیک و کراهت خدای عزوجل نسبت به عمل دیگری که بد است، در مورد یکی از بندگان اتفاق بیفتد.

معظم له در ادامه فرمودند: مثلا بنده‌ای نماز خود را به شایستگی و کامل انجام می‌دهد اما روزه را به صورت کامل انجام نمی‌دهد، لذا خدای متعال، آن بنده را به خاطر عمل خوب وی یعنی نماز کامل او، دوست می‌دارد اما از آن عمل ناقص و ناشایست او که روزه را به درستی انجام نداده، کراهت دارد.

ایشان در پاسخ به این سوال که آیا اعمال نیک غیرمسلمانان زمینه‌ای برای نجات آنان فراهم خواهد نمود؟، فرمودند: اگر غیرمسلمانان تا آخر عمر در غیرمسلمان بودن خود قاصر بودند، استحقاق عقوبت ندارند، اما در برخی از روایات آمده که در بعضی از جزئیات که در دنیا مورد امتحان قرار نگرفته اند، در روز قیامت امتحان می‌شوند، و البته در برخی از موارد هم ممکن است خدای متعال چنین افرادی را عفو نماید، از آنجا که شکی نیست که خدای متعال در عین حالی که حکیم است، رئوف و رحیم نیز می‌باشد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با محاسبه اعمال انسان از سوی خدای متعال فرمودند: بر حسب روایات متعدد، اعمال انسان، هنگامی که از دنیا می‌رود تا هنگام فرا رسیدن قیامت، چندین بار مورد محاسبه قرار می‌گیرد، اولین بار زمانی است که تازه از دنیا می‌رود، چه این مرگ در بیمارستان و یا در خانه و یا هر مکان دیگری اتفاق افتاده باشد، هم چنین در هنگامی که روح او در حال صعود به سوی آسمان است، خدای عزوجل صدایی را خلق می‌کند و روح او را مورد خطاب قرار می‌دهد ، و حساب او را به صورت کامل، از زمان بلوغ تا هنگام مرگ، مورد بررسی قرار می‌دهد.

معظم له با اشاره به آیه ۱۹۹ سوره آل عمران: إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ، البته خدا حساب خلق را سریع خواهد رسید، فرمودند: تمامی این حسابها به صورت سریع و فوری از سوی خدای متعال صورت می‌پذیرد.

ایشان در ادامه فرمودند: فردی که از دنیا می‌رود، وقتی که جنازه‌اش بلند می‌شود، تا زمانی که روح او نزد جنازه اش بازمی‌گردد، حساب او مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به تعداد دفعاتی که حساب انسان مورد رسیدگی قرار می گیرد، فرمودند: روایتی نقل شده که: ان حساب الخلائق قبل یوم القیامة مع حسین بن علی علیه السلام، حساب انسانها، قبل از فرا رسیدن روز قیامت با امام حسین علیه السلام است، و در روایت دیگری آمده که حساب انسان ۱۴ مرتبه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد، و رسیدگی به حساب انسان‌ها در تمامی موارد، بر اساس عدل الهی صورت می‌گیرد.

معظم له در رابطه با فرق قاصر و مقصر فرمودند: فرق قاصر و مقصر در این است که مقصر، استحقاق عقوبت دارد، اما قاصر استحقاق عقوبت ندارد.

ایشان در ادامه فرمودند: قاصر، معذور است، اما عالم و جاهل مقصّر، معذور نیست، لذا خدای عزوجل، قاصر را عقوبت نمی‌کند و یا در برخی موارد، در قیامت او را امتحان می‌کند.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۳۲ سوره حج: ذَٰلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ، این است (سخن حق) و هر کس شعائر (دین) خدا را بزرگ و محترم دارد این از صفت دلهای باتقواست، فرمودند: در اینجا تعظیم شعائر الهی، موضوع، و تقوای قلوب، حکم است، یعنی عمل افراد متقی موجب تعظیم شعائر الهی است، اما شارع نه در آیات قرآن کریم و نه در روایات، دایره‌ی شعائر الهی را معین نکرده است، لذا لازم است که برای تشخیص آن به عرف مراجعه شود که به چه چیزهایی شعائر الهی گفته می‌شود.

معظم له در تشریح معنای شعائر الهی فرمودند: شعائر الهی، هر آن چیزی است که در آن تجلیل برای معصومین علیهم السلام وجود دارد، مثلا در زمان ائمه علیهم السلام، برای معصومین ضریح از طلا ساخته نمی‌شد، اما در حال حاضر این کار از شعائر الهی است، چرا که در نزد عرف، این عمل به منزله‌ی تجلیل و تعظیم معصومین علیهم السلام محسوب می‌شود، و یا ساختن گنبد و قبه و مناره هم در گذشته وجود نداشته اما در حال حاضر از شعائر الهی است.

ایشان در ادامه فرمودند: لذا هر کاری از جمله اطعام، برگزاری مجالس عزاداری و جشن و سرور، زینت کردن و هر کار دیگری که در نزد عرف مردم، تجلیل اهل بیت علیهم السلام تلقی شود، از شعائر الهی است، اگر چه انجام محرمات در اینجا استثنا شده است.

آیت الله العظمی شیرازی در توضیح بیشتر شعائر الهی فرمودند: اما اگر چنانچه عمل حرامی در این موارد وجود نداشت، و نزد مردم به عنوان تجلیل اهل بیت علیهم السلام معتبر بود، از باب: شِیعَتُنا خُلِقُوا مِنْ فاضِلِ طِینِتِنا یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنا و یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنا، شیعیان ما از بقیه‌ی خمیرمایه اولیه آفرینش ما خلق  شده‌اند، آنان با شادی ما خوشحال و با ناراحتی ما ناراحتند، از جمله مواردی است که از شعائر الهی محسوب می‌شود.

معظم له در رابطه با همراهی با شادی و ماتم اهل بیت با اشاره به روایتی از امام صادق علیه السلام: شِیعَتُنا خُلِقُوا مِنْ فاضِلِ طِینِتِنا وَ عُجِنُوا بِماءِ وَلایَتِنا یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنا و یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنا،  شیعیان ما از بقیه خمیرمایه اولیه آفریش ما آفریده شده اند ولایت ما در سرشت آنان عجین گشته است و آنان با خوشی ما خوشحال و با ناراحتی ما ناراحتند، فرمودند: شایسته است که انسان، در هنگام شادی و سرور اهل بیت علیهم السلام، مجلس عزا بپا نکند، و در هنگام عزا و ماتم اهل بیت، مجلس شادی برپا نکند، همانگونه که در این روایت امام صادق چنین فرموده‌اند.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند: تعظیم شعائر الهی در نزد انسان‌های متقی معتبر است که موجب تقوای الهی می‌شود، یعنی قلبی که در آن تقوا وجود دارد، و تقوا به معنای آن چیزی است که صاحب این قلب، شعائر الهی را تعظیم می‌کند و مانع از مخالفت او با خدای متعال می‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با استفاده از تعبیر «لیس منا» در برخی از روایات فرمودند: تعبیر «لیس منا» در روایات، بر اساس مراتبی صورت گرفته است، برخی از مراتب، اشاره به محرمات دارد، و برخی از مراتب نیز اشاره به مکروهات و نه به محرمات دارد.

معظم له در ادامه فرمودند: اهل خبره و تخصص می‌توانند تشخیص دهند که  تعبیر «لیس منا» که در مورد برخی از افراد به کار رفته، آیا ناقل آن ثقه بوده است، و سلسه راویان آن روایت که به امام معصوم علیه السلام می‌رسند، آیا قابل اعتماد هستند؟ و آیا این روایت با روایت دیگری معارض نیست؟ و آیا این روایت مخصص نیست؟ همانگونه که امیرالمومنین علیه السلام در نهج البلاغه فرمودند.

ایشان با اشاره به توصیه معصومین علیهم السلام در این زمینه فرمودند: یکی از اصحاب ائمه علیهم السلام، از ایشان پرسید که وقتی از شما دو حدیث نقل شده که یکی از آنها ما را به چیزی امر، و دیگری ما را از آن نهی می‌کند، تکلیف ما چیست؟، یعنی در یک امر واحد، دو نقل از شما صورت گرفته است، در چنین شرایطی تکلیف ما چیست که حضرت وی را توصیه به مراجعه به فقها و اهل شناخت احادیث فرمودند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند: لذا در شرایطی که دو حدیث به اشکال مختلف در رابطه با حکم موضوعی، نقل شده است، بایستی به اهل تخصص مراجعه شود، بنابراین فرد خبیر و متخصص در احادیث، همانند فرد خبیر و متخصص در امور پزشکی است، و همانگونه که کسی که در زمینه پزشکی، تحصیل و مطالعه نکرده، نمی‌تواند راه معالجه‌ی بیماری را تشخیص دهد ، و حتی موجب هلاکت و مرگ بیمار می‌شود، و در صورتی که قادر بر معالجه بیمار خواهد بود که در این زمینه مطالعه داشته و تخصص لازم را کسب نموده باشد، برای شناخت احادیث نیز باید به اهل خبره و تخصص در این زمینه یعنی فقها مراجعه نمود.

آیت الله العظمی شیرازی، در رابطه با عقد دختر با اکراه و اجبار فرمودند: اگر عقد دختر با اکراه و اجبار صورت بگیرد، باطل بودن آن، اجماع میان فقهاست، یعنی رضایت دختر، شرط صحت عقد است، و چنانچه که عدم رضایت، آشکار شود، عقد صحیح نیست.

معظم له با متفاوت دانستن اجبار و اضطرار در عقد ازدواج دختر، فرمودند: در عقدی که با اجبار و اکراه، صورت می‌گیرد ، عامل بیرونی، مثل پدر، دختر را مجبور به عقد می‌کند، اما در عقد اضطراری، دختر صرفا با در نظر گرفتن برخی از شرایط، خود تصمیم به قبول عقد می‌گیرد، لذا عقد اجباری، باطل، اما عقد اضطراری، صحیح است.

ایشان در ادامه فرمودند: این مساله از قدیم مطرح بوده و حتی در کتاب شرایع هم موجود است که اگر دختر در از دواج با خواستگاری، رضایت داشت، و خواستگار هم مناسب با اوست، اگر پدر رضایت ندهد، عدم رضایت او ملاک نیست، علاوه بر آن که بسیاری از فقها معتقدند که اگر دختر، رشیده است، اجازه‌ی پدر، امری اخلاقی، و نه ضروری و الزامی است، علی ای حال، مساله میان فقها، محل اختلاف شدید است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با نظر فقهی خود در مورد دختری که بدون اذن پدر ازدواج کند، فرمودند: به نظر من، دختری که بدون اجازه‌ی پدر عقد نماید، فعل حرامی مرتکب شده، اما عقد ازدواج او باطل نیست، همچنین جماعتی از فقها از جمله مرحوم سید عبدالهادی شیرازی و برخی از معاصرین گفته‌اند که در چنین شرایطی عقد باطل نیست، و ولایت پدر بر دختر رشیده اعمال نمی‌شود، اما در هر صورت، اجازه‌ی پدر در عقد دختر، امری اخلاقی است.

معظم له با اشاره به آیه ۶ سوره نساء: وَابْتَلُوا الْيَتَامَىٰ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغُوا النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ، یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و قدرت بر نکاح پیدا کنند آن‌گاه اگر آنها را دانا به درک مصالح زندگی خود یافتید اموالشان را به آنها باز دهید، فرمودند: در بحث رشد، که در قرآن هم گفته شده: یتیمان را آزمایش کنید تا هنگامی که بالغ شده و قدرت بر نکاح پیدا کنند، رشد به معنای رشد عرفی است، و ممکن است در سنین متفاوتی باشد، ممکن است گاهی در سنِ زودرس، پسر یا دختر رشید یا رشیده شوند، و گاه ممکن است نشوند، لذا اگر ولی تشخیص داد که دختر رشیده است، کافی است، اما اگر ولی تشخیص داد که رشیده نیست، بالنتیجه کافی است.

ایشان در ادامه فرمودند: که در باب نکاح، روایت وجود دارد که ولی، صغیر و صغیره را اگر مصلحت بداند، بنابر مشهور، یا مفسده نداشته باشد، بنابر قول غیرمشهور، می‌تواند تزویج کند، اما در باب طلاق، نه روایت داریم، و نه فقها فتوا داده‌اند که ولی می‌تواند طلاق دهد.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین فرمودند: اگر صغیر که اراده‌اش دست پدر بوده، وقتی که بالغ ش، و ازدواج مورد رضایت او نبود ، بنا بر نظر برخی از فقها، از جمله مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی، می‌توانند عقد را به هم بزنند، اما این خلاف مشهور و اطلاقات است، چرا که ما هستیم و کتاب الله و عترتی اهل بیتی، و اطلاقات هم ظهور است.

معظم له با اشاره به اهمیت دو واقعه غدیر و عاشورا در اسلام فرمودند: به تعبیر من اسلام دارای دو بال است، که با آن دو بال می تواند پرواز کند، که آن دو بال، غدیر و عاشورا هستند، و هر دو واقعه بسیار مهم هستند.

ایشان در رابطه با تکلیف مسلمانان در قبال این دو واقعه مهم فرمودند: هر انسانی به مقداری که می‌تواند باید نسبت به شناخت این دو واقعه مهم که به منزله دو بال برای اسلام هستند، تلاش نماید، و نسبت به برپایی و تعظیم و گرامیداشت آن اهتمام ورزیده و هم چنین در شناساندن آن به دیگران، حداکثر توان خود را به کار گیرد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند: در این راستا بهره گیری از منابع خاص و عام تاریخی برای درک و شناخت زوایای مختلف این دو واقعه مهم در تاریخ اسلام ضروری است.

معظم له با ذکر یک روایت تاریخی از اهتمام شیعیان در بغداد نسبت به بزرگداشت غدیر فرمودند: در تاریخ آمده که در دوران شیخ مفید در هزار سال گذشته، در روز عید غدیر، در میدان‌ها، خیابان‌ها، کوچه ها و گذرگاه ها، به مقداری که تمام مردم بغداد از صبح تا غروب می‌توانستند هم خودشان بهره‌مند شوند و هم برای تمام خانواده و اهل و عیال خود استفاده نمایند، انواع و اقسام شیرینی جات توزیع می‌شده است.

ایشان در ادامه تاکید فرمودند: آنچه که من ذکر کردم، مربوط به هزار سال قبل، در زمان شیخ مفید رضوان الله علیه است، در حالی که در آن زمان شیعه در بغداد در اقلیت بوده است، و در عین حال در بغداد چنین می‌کردند، بنابراین بر همه لازم است به مقدار توان و قدرت در این دو مناسبت مهم کوتاهی نکنند.

آیت الله العظمی شیرازی به همه پیروان اهل بیت علیهم السلام به ویژه جوانان توصیه فرمودند که در اقامه و به پا داشتن و زنده نگاه داشتن این دو واقعه مهم تمام همت و تلاش خویش را به کار گیرند و در این زمینه کوتاهی ننمایند.

معظم له در رابطه جواز شهادت ثالثه در تشهد طبق نص روایات، فرمودند: در روایتی که مرحوم شیخ طوسی در کتاب خود به نام مصباح المتهجد آورده، بدون اعاده‌ی (أَشْهَدُ)، بعد از شهادت ثانیه، بگوید: و ان علیا نعم الولی، چون در روایت آمده، اشکال ندارد، اما اگر (أَشْهَدُ) را در نماز، اضافه کند، و یا اضافه بر آنچه در روایت آمده، اشکال دارد.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود: برخی از احکام حج، مباحثی در رابطه با جبر و اختیار، شرح مواردی از قاعده‌ی فراغ و تجاوز، وظیفه افراد مکلف هنگام تداخل احکام، حکم عبادتی که با خطای تطبیقی صورت بگیرد، برخی از احکام احرام، حکم دریافت اموال فردی که خمس نمی‌دهد، برخی از احکام قبله، برخی از احکام تقلید، حکم تقصیر در حج برای کسی که هیچ مویی ندارد، و برخی از احکام نماز طواف حج، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.