آیت الله العظمی شیرازی: در مواردی که به حاکم عادل دسترسی نیست، باید به حاکم شرع رجوع نمود

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روز سه‌شنبه پنجم ذی قعده سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم‌چون جلسات پیشین، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حدود و اختیارات فقیه و ولایت در امور مختلف فرمودند: اگر امور حسبیه را هم به معنای ولایت در نظر بگیریم، این مساله اجماعی است و همه فقها به عنوان اختیارات فقیه نسبت به آن اتفاق نظر دارند، اما افتاء و قضا غیر از ولایت است، چرا که در فتوا حکم شرعی بیان می‌شود، اما در قضا موضوع گفته می‌شود که مثلا این خانه متعلق زید یا عمرو است.

ایشان در ادامه فرمودند: ولایت به معنای حق تصدی و حق تولی و سرپرستی است، مثلا فرض کنیم پدری از دنیا رفته و فرزندان صغیر دارد، در این جا فقیه متصدی و متولی صرف این اموال برای صغیر است، لذا ولایت به معنای حق تولی و تصدی است، اما قضا در نزاع و موضوعات است.

معظم له در رابطه با وظیفه افراد مکلف در قبال حکومت در زمانی که حاکم عادل حکمفرما نباشد، فرمودند: حاکم ظالم شرعا حق حکومت ندارد، و وظیفه افراد مکلف، تابع اجازه مرجع تقلید است و هر گونه که فقیه و مرجع تقلید جامع الشرایط اجازه داد باید عمل کنند، چرا که حاکم ظالم ولایت ندارد، و حاکم ظالم پولی را که می‌دهد نه متعلق به خودش هست و نه ملک اوست و نه ولایت دارد، لذا در چنین مواردی ولایت با حاکم شرع است و افراد مکلف باید از حاکم شرع اجازه بگیرند، و آن‌گونه که حاکم شرع اجازه می‌دهد اعتبار دارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با مفهوم روایات نهی از خروج، و منظور از اینکه هر کس قبل از ظهور، پرچم قیام به دست بگیرد، صاحب آن طاغوت است، فرمودند: آنچه که از ظاهر این روایات برداشت می‌شود، این است که از آنجا که این روایات، در زمان ائمه علیهم السلام بیان شده، و در زمان ائمه علیهم السلام هم کسانی بودند که بر علیه حکومت زمان خروج می‌کردند، ائمه علیهم السلام، قیام آنان را قبول نداشتند.

معظم له در رابطه با مفهوم اجتهاد و تقلید فرمودند: در روایات، هم کلمه اجتهاد و هم کلمه تقلید وارد شده است، و امام‌حسن‌عسکری‌علیه السلام درباره علما فرموده اند: «… وَاَمّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقَهاءِ صَائِنا لِنَفْسِهِ حافِظاً لِدینِهِ مُخالِفاً لِهَواهُ مُطیعاً لِاَمرِ مَولاهُ فَلِلْعَوامِ اَنْ یُقَلِّدُوهُ…»؛ «هر کدام از فقها که بر نفس خود مسلّط باشند و دین خود را حفظ کنند و با هوای نفس خود مخالفت ورزد و امر خدا را اطاعت کند، بر همگان واجب است که از او تقلید نمایند».

ایشان در رابطه با مفهوم تقلید فرمودند: تقلید به معنای رجوع جاهل به عالم است، همان‌گونه که بیمار به فرد عالم در علوم پزشکی مراجعه می‌کند، و به دستورالعمل‌های او عمل می‌نماید، یا زمانی که تصمیم به ساختن خانه‌ای دارد به مهندس مراجعه می‌کند، بر همین اساس هر وقت بخواهد که بداند که چگونه نماز بخواند، یا چگونه حج بجا آورد، یا چگونه روزه بگیرد، و یا چگونه خمس و زکات پرداخت کند، یا اینکه امور واجب بر زوج و زوجه نسبت به یکدیگر چیست، و یا در رابطه با احکام مربوط به ارث چه تکلیفی دارد، در این شرایط، به کسی مراجعه می‌کند که احکام آن را می‌داند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با مفهوم اجتهاد نیز فرمودند: اما در رابطه با تعبیر اجتهاد در روایات، از قرائن و دلالت‌ها چنین استفاده می‌شود که که اجتهاد باید در قرآن و کلام اهل بیت علیهم السلام صورت گیرد، همان‌گونه که رسول خدا فرمودند: «كِتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی»، لذا اگر اجتهاد از کتاب خدا باشد و مجتهد عادل این کار را انجام دهد، و بر اساس روایت: «… وَاَمّا مَنْ کانَ مِنَ الفُقَهاءِ صَائِنا لِنَفْسِهِ حافِظاً لِدینِهِ مُخالِفاً لِهَواهُ مُطیعاً لِاَمرِ مَولاهُ فَلِلْعَوامِ اَنْ یُقَلِّدُوهُ…»، حافظ دین و مخالف هوای نفس خویش باشد، شرعا حجت است.

معظم له در ادامه فرمودند: اگر اجتهاد از روایات عترت طاهره و اهل بیت علیهم السلام باشد، و فرد خبره عادل که حافظ دین و مخالف هوای نفس خویش است، آنها را اجتهاد و استنباط نماید، حجت است.

ایشان در رابطه با اجتهاد مذموم فرمودند: اجتهاد مذموم، عبارت از اجتهادی است که به جای رجوع به قرآن و اهل بیت، از قول برخی از صحابه و منافقین صورت بگیرد.

آیت الله العظمی با تاکید بر اینکه روایت منقول از امام حسن عسکری علیه السلام توسط برخی از فقها هم‌چون صاحب جواهر الکلام و مرحوم شیخ انصاری مورد استناد قرار گرفته، فرمودند: این روایت را قسمت اعظم فقها به آن عمل کرده‌اند، اگر چه بعضی از فقها هم آن را قبول نکرده‌اند، همان‌گونه که وقتی بیمار به پزشک مراجعه می‌کند و بین چند پزشک، ممکن است که اختلاف پیش بیاید، آیا در چنین شرایطی نباید به دیگر به پزشک مراجعه کرد؟ به این دلیل که دچار اختلاف می‌شوند؟

معظم له در رابطه با منظور از اهل بیت در آیه تطهیر فرمودند: منظور از اهل بیت در آیه تطهیر، اصحاب کساء می‌باشد، اما روایات متواتر وجود دارد که سایر معصومین علیهم السلام نیز همین حکم را دارند.

ایشان در ادامه فرمودند: اطلاق اهل بیت در غیر از معصومین علیهم السلام بعضا صورت گرفته و در برخی مرسلات وارد شده است اما مقصود، غیرمعصومین نیست، بلکه منظور ۱۴ معصوم است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با معنا و اقسام اصول دین فرمودند: از مجموع ادله استفاده می‌شود که علاوه بر توحید و نبوت و معاد، عدل و امامت نیز جزء اصول دین محسوب می‌شوند، چنانکه صفات الهی دلالت بر عدل الهی دارد، اگر چه برخی از مسلمانان به آن اعتقاد ندارند.

معظم له با اشاره به اولین سخنرانی امیر المومنین پس از خلافت ظاهری فرمودند: در این سخنرانی که شاید در نهج البلاغه هم آمده باشد، حضرت مطلبی فرمودند که مضمونش این است که همان‌گونه که خدای عزوجل توحید را بدون نبوت قبول نمی‌کند، یعنی اگر کسی بگوید خدایا من تو را قبول دارم و تو یکتا و عادل هستی و به تمام صفات تو شهادت می‌دهم اما پیغمبر اسلام را قبول ندارد، خدا می‌گوید من این توحید را قبول ندارم ، و کذلک اگر کسی توحید و نبوت را قبول دارد اما و لایت را قبول ندارد، باز هم خدا می‌گوید این را من نمی‌خواهم .

ایشان در ادامه فرمودند: لذا بدون نبوت، توحید از سوی خدای متعال پذیرفته نمی‌شود و بدون امامت هم توحید و نبوت از سوی خدای متعال پذیرفته نمی‌شود، لذا این حدیث از پیامبر اکرم که فرمود: هر فردی که بمیرد در حالی که امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است، یعنی پذیرش سه اصل توحید و نبوت و امامت با هم قابل قبول است ، امام هم یعنی پیشوا، یعنی بداند که امام زمانش کیست و اطاعت از او لازم است، بر اساس آیه شریفه‌ی: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ،  اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولی الامر را نيز اطاعت كنيد

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با وجوب اظهار محبت نسبت به اهل بیت و برائت از دشمنان ایشان، فرمودند: در اینجا دو مساله مطرح است، مساله اول داشتن محبت و بیزاری در دل است، و مساله دوم اظهار آن است، که ظاهر برخی از روایات که یکی از آنها روایت احمد بن اسحاق از امام حسن عسکری است، این است که ابراز و اظهار واجب است و داشتن محبت و بیزاری در دل کافی نیست.

معظم له در رابطه با استفاده از برخی از صفات برای بعضی از معصومین فرمودند: کلمات و صفاتی چون صادق و صابر، بر چند نفر از ائمه اطهار علیهم السلام اطلاق شده است، اما همه صفات نیکو متعلق به همه ائمه اطهار علیهم السلام است، اما بعضا به صفتی مشهور شده‌اند، و گرنه تمامی صفات نیکو، در تمامی معصومین علیهم السلام وجود دارد، یعنی امام صادق، کاظم هم بودند، و امام کاظم، صادق نیز بودند، اما امام ششم به صادق و امام هفتم به کاظم مشهور شده‌اند.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود: برخی از احکام بیع، شرح آیه ۱۳ سوره یس، بررسی صحت معاملات جدید، توضیحاتی در مورد علی بن مهزیار، ثواب تجدید وضو بدون آنکه از انسان حدثی سر بزند، حکم استفاده از شیر حیوان حلال گوشتی که مرده است، شرح آیه ۸۲ سوره اسراء، حکم وضو و نماز کسی که مرتب دچار حدث می‌شود، تفاوت آثار نماز اول وقت و نماز غیر اول وقت، معنای عارفا بحقه در زیارات مربوط به معصومین و غیرمعصومین، حکم ازدواج با اهل کتاب بر اساس قرآن کریم و روایات، شرح ماجرای واقفیه، و فضیلت زیارت امام رضا، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد. لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.