راه‌های کهن اربعین در ایران؛ از جاده‌های صفوی تا گردنه‌های قاجاری
«راه‌های کهن اربعین در ایران؛ از جاده‌های صفوی تا گردنه‌های قاجاری»
مسیرهای فراموش‌شده زائران ایرانی به کربلا، روزگاری شاهراه‌های ایمان و فرهنگ بودند.
راه‌هایی که از کوه و دشت و گردنه‌های برف‌گیر عبور می‌کردند و با کاروان‌سراها، پل‌ها و آب‌انبارها، خاطره‌ای ماندگار از سفرهای معنوی برجای گذاشته‌اند.
در گزارشی میدانی به روایت کارشناسان تاریخ و میراث فرهنگی از «مسیرهای گمشده اربعین» پرداخته شده است.
مسیرهایی که زمانی زائران ایرانی را با عبور از دشت‌ها، رودخانه‌های خروشان و گردنه‌های صعب‌العبور، به شهر مقدس کربلا می‌رساندند.
این جاده‌ها که امروز زیر آسفالت مدرن پنهان شده‌اند، در گذشته با کاروان‌سراهای باشکوه و آب‌انبارهای پرآب جان تازه‌ای به کاروان‌ها می‌بخشیدند و هر منزلگاهشان سرشار از خاطرات دعا، اشک، امید و صبر بود.
در دوره صفوی، با رسمی‌شدن مذهب شیعه در ایران، دولت مرکزی برای تسهیل سفرهای زیارتی به عتبات مسیرهای مشخصی ایجاد کرد.
مهم‌ترین آن‌ها از اصفهان آغاز و پس از گذر از کاشان، قم، سلطان‌آباد، همدان و کرمانشاه به قصرشیرین می‌رسید.
کاروان‌سراهایی چون رباط شور و کاروان‌سرای بیستون نه‌تنها محل استراحت بودند بلکه با کتیبه‌های وقف‌نامه‌ای، خدمت به زائران را هدف خود می‌دانستند.
کاروان‌سراهای مسیر اربعین فقط پناهگاه نبودند، بلکه مراکز تبادل فرهنگ و کالا نیز به شمار می‌رفتند.
این بناها معمولاً همراه با آب‌انبار، مسجد و بازارچه‌های کوچک ساخته می‌شدند تا سفر چند هفته‌ای زائران با نظم و امنیت بیشتری انجام شود.
با این حال، تغییر مسیرهای مدرن باعث متروکه‌شدن بسیاری از آن‌ها شده است.
احیای این کاروان‌سراها می‌تواند بخشی از میراث مذهبی ایران را زنده کند و مسیرهای گردشگری-زیارتی منحصربه‌فردی ایجاد نماید.
در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، مسیرهای زیارتی با چالش‌هایی مانند خطر راهزنان، ناامنی مرزها و شرایط دشوار طبیعی روبه‌رو بودند.
عبور از گردنه‌های برف‌گیر و رودخانه‌های خروشان گاه زائران را وادار می‌کرد از پل‌های چوبی موقت یا گذرگاه‌های صعب‌العبور استفاده کنند.
در این میان، مسیر کرمانشاه–قصرشیرین و گذرگاه خسروی به دلیل کوتاه‌تر بودن و امنیت نسبی، به یکی از مهم‌ترین راه‌های دسترسی زائران ایرانی به کربلا تبدیل شد.
بازخوانی این مسیرها، پلی میان گذشته و امروز اربعین است.
این میراث نه‌تنها بازتاب ایمان و همبستگی مردمان گذشته است، بلکه می‌تواند الهام‌بخش نسل امروز باشد تا پیوند تاریخی خود را با فرهنگ زیارت، در قالبی اصیل و ملموس، دوباره تجربه کند.
