پدیده گردوغبار در ایران به بحرانی فراگیر تبدیل شده است که سلامت، اقتصاد و محیط‌زیست را تحت‌تأثیر قرار داده است.
اما راهکارهایی علمی و عملی برای مهار آن وجود دارد؛ راه‌هایی که نیازمند اراده، برنامه‌ریزی و همکاری منطقه‌ای هستند.
در بسیاری از شهرهای غربی و شرقی ایران، به‌ویژه اهواز و زابل، گردوغبار به بخشی از زندگی روزمره تبدیل شده است.
آسمانی خاکستری، دید محدود، تنفس دشوار و تعطیلی مدارس و ادارات، نشانه‌هایی تکراری از بحرانی هستند که هر سال شدت بیشتری می‌گیرد.
گردوغبار زمانی شکل می‌گیرد که باد، ذرات ریز خاک را از زمین‌های خشک و بی‌پوشش بلند می‌کند.
این ذرات گاهی صدها کیلومتر جابه‌جا می‌شوند و سلامت انسان‌ها را با تهدیدهای جدی مواجه می‌سازند؛ از بیماری‌های تنفسی و قلبی گرفته تا آلرژی و مشکلات پوستی.
همچنین این پدیده بر کشاورزی، منابع آب و اکوسیستم‌های طبیعی اثرات مخربی دارد.
منشأ این گردوغبارها ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی است. در داخل، خشک شدن تالاب‌هایی مانند هامون و هورالعظیم، تخریب مراتع، چرای بی‌رویه دام و مدیریت نادرست منابع آبی، زمینه را برای طوفان‌های گردوغبار فراهم کرده‌اند.
در خارج از مرزها نیز بیابان‌زایی در عراق، سوریه و عربستان، خاک را تا عمق آسمان ایران می‌فرستد.
برای مقابله با این بحران، احیای تالاب‌ها، کاشت گیاهان مقاوم، اجرای طرح‌های آبخیزداری، کاهش شخم عمیق، و آموزش جوامع محلی از جمله راهکارهای مؤثر هستند.
همچنین همکاری‌های منطقه‌ای برای مدیریت کانون‌های غبار و بازنگری در سیاست‌های سدسازی، گامی ضروری در کاهش طوفان‌های گردوغبار است.
کارشناسان محیط زیست معتقدند که اگر امروز اقدام کنیم، فردا می‌تواند روشن‌تر و پاک‌تر باشد.
از منظر دینی هم اسلام دینی است که توجه ویژه‌ای به حفظ تعادل در طبیعت و بهره‌برداری مسئولانه از منابع دارد.
قرآن کریم و سیره پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم السلام محیط‌زیست را امانتی الهی می‌دانند که انسان در قبال آن مسئول است.
بر همین اساس، پدیده‌هایی مانند گردوغبار که نتیجه تخریب طبیعت و سوءمدیریت منابع طبیعی‌اند، در نگاه اسلامی هشداری برای بازگشت به اصول اخلاقی در برخورد با زمین هستند.
در آیه ۴۱ سوره روم آمده است:
«ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ…»
(ترجمه: فساد در خشکی و دریا به سبب آن‌چه دست‌های مردم فراهم کرده، ظاهر شده است.)
این آیه به‌روشنی نشان می‌دهد که ناهماهنگی‌های زیست‌محیطی، نتیجه عملکرد انسان است و نه صرفاً رخدادی طبیعی.
از دیدگاه اسلام، زمین موجودی زنده است که باید از آن مراقبت کرد. پیامبر اکرم کاشت درخت را صدقه‌ای جاری دانسته و فرموده‌اند:
«إذا قامتِ الساعةُ و في يَدِ أحدِكم فَسيلةٌ فليَغرِسْها»
(اگر قیامت برپا شود و در دست کسی نهالی باشد، باید آن را بکارد.)
علمای اسلامی نیز بر ضرورت «عدالت اکولوژیک» تأکید دارند؛ یعنی استفاده‌ی متعادل از منابع، حفظ حق نسل‌های آینده، و جلوگیری از تخریب سرزمین.
در همین راستا، مقابله با پدیده‌هایی مانند گردوغبار، تنها وظیفه‌ای محیط‌زیستی نیست بلکه تکلیفی اخلاقی و دینی برای هر مسلمان به شمار می‌آید.
پس، کاشت درخت، احیای تالاب‌ها، مدیریت عادلانه آب و آموزش حفاظت از طبیعت، در نگاه اسلام عبادتی‌ست که به سلامت زمین و انسان منجر می‌شود.
