بازسازی حرم بقیع ، از آرزو تا واقعیت

هشتم شوال به ابتکار مرجع عالیقدر جهان تشیع حضرت آیت الله سید صادق شیرازی به نام روز جهانی بقیع نامگذاری شده است .در این یادداشت تلاش می کنیم نگاهی کلی  به بزرگترین تخریب میراث تاریخی اسلام بیاندازیم.

کمی پیشینه تاریخی

از اوائل قرن 18 میلادی که فرزندان سعود بن محمد آل مقرن ابتدا با تاسیس شیخ نشین درعیه که آبادی کوچکی در منطقه نجد در حوالی ریاض کنونی است نظامی مبتنی بر اندیشه های اسلام سنی های ارتجاعی مبتنی بر باورهای وهابیزم و سلفیزم را پایه گذاری کردند و تا اواسط قرن بیستم زمانی که عبد العزیز بن عبدالرحمن بن فیصل با تسخیر ریاض عملا سایر قبایل را تحت سیطره و تسلط خود در آورد و رسما پادشاهی آل سعود را بنا نهاد زمینه های انحراف و کج روی در حکام سرزمین وحی ایجاد شده بود.

بنو حنیفه از قبائل مسیحی ساکن در مناطق مرکزی صحرای عربستان بودند که در قرن دوم هجری قمری به اسلام گرویدند و  دو زیر شاخه ی این قبیله بزرگ  آل مقرن و آل متبان سالها با هم جنگیدند و نهایتا آل مقرن با الهام گرفتن از آرای محمد ابن عبد الوهاب که او هم اجدادش از یهودیان ترک تبار بود و در پی جنگ های متعدد با عثمانی ها و مصری ها موفق شدند تنها دولت عالم بر پایه توارث و حاکمیت خاندانی را  تاسیس کنند آنهم درست در سرزمینی که رسول خدا صلی الله علیه و آله دینی بر پایه عدالت و مساوات و برتری صرفا بر پایه تقوی را به دنیا هدیه کرده بود.

مستر همفر مامور وزارت مستعمرات وقت انگليس و کفیل کمپانی هند شرقی که ارتباط تنگاتنگی با محمد ابن عبد الوهاب از بصره داشته رسما در کتاب خاطرات خود تایید می کند این وزارت خانه به او دستور داده بود تا به محمد ابن عبد الوهاب و حاکمان سعودی القا نماید که به تخریب گنبدها و ضريح‌ها و مكان‌هايي كه نزد مسلمانان محترم است در مكه و مدينه و بلاد ديگر، به اين بهانه مبارزه با بت پرستي و شرك بپردازد. القائاتی که در  تئوریسین وهابیزم موثر افتاد و تخریب حرم بقیع خسارت بار ترین نتیجه این آموزه های شیطانی شد.

ریشه های تخریب

 حرم هشت ضلعی و یکپارچه سفید رنگ با گلدسته های نمادین آن که در بر دارند مقابر متبرک چهار تن از  ائمه علیهم السلام  مدفون در بقیع  بود بتاریخ 8 شوال 1344 مصادف با 31 فروردین 1305 شمسی  بدستور مقامات نظام نوپای سعودی تحت تاثیر تئوریسین خشم و افراط و جمود یعنی محمد ابن عبدالوهاب تخریب شد.

بر پایه روایت های مستند تاریخی بقیع در زمان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) نیز زیارتگاه بود و آن حضرت برخی مواقع برای زیارت تنها به آنجا تشریف می بردند اما این مکان پر عظمت از سوی دشمنان اسلام که ریشه های مسیحی و یهودی دارند مورد حمله و تخریب قرار گرفت. دقیقا به همین دلیل مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی وحید خراسانی صراحتا ریشه های آل سعود و سنی های افراطی وهابی  را مسیحی و یهودی خواندند زیرا هیچ مسلمان با شرفی آثار تاریخی خود را تخریب نمی کند.

در هشتم شوال سال 1344 هجری قمری پس از اشغال مکه، وهابیان به سرکردگی عبدالعزیزبن سعود روی به مدینه آوردند و پس از محاصره و جنگ با مدافعان شهر، سرانجام آن را اشغال نمودند، به تخریب قبور ائمه بقیع و دیگر قبور پرداختند و ضریح فولادی ائمه بقیع را که روی قبور امام مجتبی، امام سجاد، امام باقر و امام صادق علیهم السلام قرار داشت از جا در آوردند.

محمد بن عبدالوهاب مدعی بود گنبدهای بنا شده بر روی قبور ائمه بقیع علیهم السلام بدعت است و زیارت این مشاهد مشرفه شرک است و به همین بهانه این میراث بزرگ تاریخ اسلام را جاهلانه تخریب نمود.

از جمله مشاهد مشرفه ای که در اقدام سبوعانه وهابیان تخریب شد، بارگاه و  مقبره ی امام حسن مجتبی (علیه السلام)، امام سجاد (علیه السلام)، امام محمد باقر (علیه السلام) و امام جعفر صادق (علیه السلام) بود. علاوه بر تخریب حرم ائمه بقیع علیهم السلام ، قبر حضرت عبداللّه و حضرت آمنه پدر و مادر حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله ، عباس عموی پیامبر خدا ، اسماعیل از فرزندان امام جعفر صادق (علیه السلام) و… نیز تخربب شد.

 علاوه بر آن ، بقیع  در کنار مشاهد مشرفه ائمه علیهم السلام محل دفن اصحاب مشهور رسول خدا صلی الله علیه و آله و همچنین همسران رسول الله ص نیز می باشد و پس از تخریب حرم بقیع عملا این مکان بر روی زوار بسته شد و صرفا از مسافت دور زوار عبوری می توانستند فاتحه ای بخوانند و زیارتی بدور از حال معنوی مناسب بجا بیاورند.

سنی های افراطی وهابی در کنار تمام بدعت ها و انحرافات و کجی های خود با برداشت نادرست و منحرفانه خود از شرک هر نوع توسل و زیارتی را شرک می دانند که این با سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله تعارض و تضاد آشکاری دارد که بسیاری از سیره نویسان سنی منصف هم بر این ادعا صحه گذاشته اند.

اگر اعتراضات علمای وقت و معدود عکسهای توریست های غربی از آن حرم هم امروز موجود نمی بود و گزارشات سفرنامه نویسان هم در کتاب سوزی ها از بین رفته بود امروز وهابیان اصل و اساس وجود چنین حرمی را منکر می شدند و به نظر می رسد فن آوری جدید نشر و نیز اختراع عکاسی (فتوگرافی) یک قرن پیش از آن عملا در خدمت به زنده ماندن یاد و اثر این میراث تخریب شده کمک شایانی کرده باشد.

واکنش های به تخریب بقیع

تخریب حرم بقیع هر چند در دوره ای اتفاق افتاد که با غیبت رسانه های مدرن عملا انعکاس لازم را نداشت اما در عین حال با سکوت دنیای اسلام هم مواجه نشد.

این اعتراضات به حدی رسید که در برپایی مراسم حج سال بعد هم تاثیر خود را گذاشت و زوار از کشورهای ایران، عراق، قفقاز، آذربایجان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان، تاتارستان، یاشقیرستان، ترکیه، افغانستان، چین، مغولستان و هندوستان، در برابر این مسئله، موضع گیری کردند و فقیهان و بزرگانی چون مرحوم آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ محمد خالصی و  سید حسن مدرس، این اقدام را محکوم کردند.

در کنفرانس کشورهای اسلامی، مرحوم شیخ محمدحسین کاشف الغطاء، سید امین حسینی مفتی فلسطین، و سید محمدتقی طالقانی نماینده آیت الله بروجردی در مدینه، شرکت کردند و نسبت به این تخریب واکنش نشان دادند . همچنین مراجع و بزرگانی دیگری مانند حاج شیخ عبدالکریم حائری، حاج آقا حسین قمی، سید محسن حکیم و سید هبه الدین شهرستانی، در این مورد، موضع گیری کردند و دولت وقت ایران در این زمینه، نامه ای خطاب به پادشاه عربستان نوشت.

تلاشهای مرحوم سید حسن شیرازی

در کنار تمام واکنش های علمای بلاد اسلام و تلاشهای دولت های اسلامی وقت برای احیای بازسازی حرم بقیع تلاشهای مرحوم  آیت الله سید حسن شیرازی در بازسازی قبور ائمه بقیع علیهم السلام جایگاه ویژه ای داشت.

ایشان به این منظور و با نیت تلاش برای بازسازی حرم بقیع بارها به سفر حجّ مشرف شد و با علما و شخصیت های مهم سعودی ، از قبیل رئیس دانشگاه اسلامی مدینه، شیخ محمد بن ابراهیم مفتی سعودی که این شخص آخرین عالمی بود که به هدم قبور بقیع فتوا داده بود و رئیس آمرین به معروف ملاقات نمود و سرانجام پس از مباحثه های فراوان، راه را برای اقدام جدّی در مورد بازسازی بقیع باز نمود.

در پایان سفر، شهید آیت الله سید حسن شیرازی رحمه الله علیه با فیصل پادشاه وقت عربستان ملاقات و موضوع بازسازی حرم بقیع را مطرح کرد . جالب آنکه ملک فیصل هم مشروط به اجازه علمای دینی سعودی ، موافقت خود را با بازسازی حرم بقیع اعلام نمود. پس از رفت و آمدهای بسیار و پافشاری و اصرار فراوان آن شهید بزرگوار موفق شد تسهیلاتی در اجازه ساخت بقیع از مقامات سعودی بگیرد اما به دلیل کارشکنی ها این امر هرگز به سرانجام نرسید.

تخریب بقیع و مستند سازان

مستند سازان و هنرمندان زیادی در دنیای اسلام  تلاش کردند با خلق آثار هنری در کنار نگارش کتب و مقالات علمی و پژوهشی فراوان زمینه ساز احیای نرم افزاری و فکری و پژوهشی این میراث تخریب شده اسلامی-شیعی باشند.

چهار  فیلم بلند مستند تا کنون در این زمینه ساخته شده که عبارتند از  بهشت ماندنی است» و «پنجره‌های بهشت» و «پنجره فولاد بهشت» و «پایان یک سکوت». مستند سازان در این فیلم ها تلاش می کنند با نشان دادن اسناد و مدارک و مصاحبه با تاریخ پژوهان ابعاد فاجعه بار این تخریب را برای مخاطبان خود بیشتر تبیین نمایند.

سازمان مردم نهاد ” بهشت بقیع ” در کنار خلق آثار هنری و  رسانه ای در خصوص اسناد تاریخی تخریب پژوهش‌های مختلفی نیز انجام داده است.

روز جهانی بقیع در رسانه ها

نامگذاری روز جهانی بقیع از سوی مرجع عالیقدر جهان تشیع حضرت آیت الله العظمی سید صادق شیرازی در میان جوامع شیعی مردمی با استقبال گسترده ای مواجه شد و طی سالهای اخیر همه ساله به شور و حال و توجه بیشتر  به آن افزوده شده است.

در کنار توجه مجامع مردمی رسانه های مستقل شیعی هم برای تبیین بیش از پیش این مناسبت همه ساله همت و تلاشی مضاعف را مصروف نموده اند که جا دارد در این گزارش به این تلاشها پرداخته شود.

در کنار مجموعه رسانه ای امام حسین علیه السلام  که آنرا به دهه بزرگداشت بقیع  بسط و توسعه داد با اختصاص برنامه های  جاری خود همچون اخبار شیعه و برنامه ی گفتگو محور پانوراما افتخار بزرگداشت این مناسبت را از آن خود کرد، سایر رسانه های مستقل شیعی هم تمام قد به میدان آمدند که می توان به تولیدات چند رسانه ای مجموعه فطرس مدیا  و سایت خبری شفقنا هم اشاره کرد.

در رسانه های فارسی و عربی خاورمیانه و سایر نقاط عالم هم اخبار و رویدادها و روشنگری ها به این مناسبت فراوان بودند اما به نظر می رسد رسانه های حکومتی نظام ولایت فقیه در ایران کمترین توجهی به این میراث تاریخی اسلام و شیعیان ننمودند.

دغدغه شیعیان

همانطور که مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سید صادق شیرازی هم تاکید فرمودند باید در هر مجلس و محفلی در طول سال از بقیع سخن بگوییم و تلاش کنیم مطالبه بازسازی بقیع دغدغه عموم شیعیان شود.

به نظر می رسد دولتهای به اصطلاح اسلامی در پیچ و خم بده بستانهای سیاسی و منافع زودگذر خود جایی را برای این مطالبه مهم مسلمانان بویژه شیعیان باز نکرده باشند و درست به همین دلیل نمی باید روی حمایت دولتها حساب کرد و استراتژی مرجع عالیقدر برای اینکه این مطالبه به دغدغه جاری شیعیان تبدیل شود اصالت و محوریت خاص خودش را دارد و نشانگر هوشمندی و زمان شناسی ایشان است .

در مجموعه رسانه ای امام حسین علیه السلام و اخبار شیعه تلاش کردیم در مسیر همین رویکرد پیش برویم و راههای تبدیل مطالبه بازسازی حرم بقیع به دغدغه شیعیان را مورد بررسی و گفت و گو قرار دادیم اما به نظر می رسد همچنان راه درازی در پیش رو داریم.

برای اینکه  این مطالبه را صرفا  نه در حد یک آرزوی دست نیافتنی بلکه در پی تحقق رویکرد دغدغه شیعیان شدن به یک واقعیت دست یافتنی برسانیم دست یاری را بسوی همه محبین اهل بیت علیهم السلام و مشتاقان زیارت حرم بقیع دراز می کنیم و از همه مخاطبان عزیز می خواهیم به جمع دغدغه مندان بازسازی بقیه بپیوندند ، ان شالله .