سلسله جلسات علمی حضرت آیت الله العظمی حسینی شیرازی دام ظله در ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳ (جلسه اول)

نخستین نشست علمی بزرگ مرجع جهان تشيع، حضرت آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳ با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب علوم دینی، در شامگاه روز یکشنبه ۱ رمضان العظیم ۱۴۴۳ هجری قمری در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.

مشروح مطالب مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:

اعتبار روایت صوموا تصحوا

سؤال: با توجه به عامی بودن سند روایت «صوموا تصحوا»[1]، و مرسل بودن آن در مجامیع حدیثی شیعه، آیا روایت دارای اعتبار است؟

جواب: مشهور میان فقها، قدیما و حدیثا، این است که حجیت روایت، به معنای تنجیز و تعذیر آن، منحصر به صحت سند نیست، بلکه جهات دیگر نیز در اعتبار حدیث مطرح است، همچون روایت مقبوله عمر بن حنظله که سند معتبری ندارد، ولی مورد عمل فقها است.

در فقه صدها روایت وجود دارد که سند معتبر ندارد، اما به جهت قاعده تسامح در ادله سنن، در حکم لا اقتضائی مورد استناد فقها قرار گرفته است، و استناد به این روایت در حکم استحبابی (استحباب روزه) قرار دارد؛ غیر از اینکه عموماتی در استحباب روزه وجود دارد. همچنین اعتبار خارجی، مؤید مضمون این حدیث است.

سؤالاتی پیرامون علم حدیث

سؤال: آیا میان حدیث مقبول و معمولٌ به از جهت اعتبار فرقی است؟

جواب: خیر، از جهت اعتبار میان حدیث مقبول و معمولٌ به تفاوتی نیست.

سؤال: با توجه به اینکه مرحوم شریف رضی در کتاب نهج البلاغة سند خطبه ها، نامه ها و حکمت های امیرمؤمنان علیه السلام را ذکر نکرده است، آیا این کتاب اعتبار دارد و در احکام الزامی قابل استناد است؟

جواب: بله، اعتبار دارد، چون نزد شیعه تلقی به قبول شده است، و همین مقدار در مقام تنجیز و اعذار کافی است، و در احکام الزامی، مشروط به اینکه معارض نداشته باشد و جهات دیگر حجیت در آن تام باشد، قابل استناد است.

سؤال: آیا اخبار آحاد در اصول معتبر است؟

جواب: بله، چنانچه دارای سند معتبر باشد.

سؤال: خبر مستفیض به چه خبری گفته می شود؟ آیا اعتبار دارد؟ و رابطه آن با حدیث مشهور چیست؟

جواب: خبری که سه طریق یا بیشتر داشته باشد، ولی به حد تواتر نرسیده باشد، مستفیض است و بما هو حجیت ندارد مگر آنکه دارای سند معتبر باشد.

میان مشهور روایی و خبر مستفیض فرق است، و استفاضه مرتبه ای پائین تر از شهرت روایی است، هرچند که برخی استفاضه و شهرت روایی را یکی دانسته اند، ولی ظاهرا اینگونه نیست.

سؤال: ملاک در حدیث متواتر چیست؟

جواب: برخی عدد خاصی را در تواتر شرط دانستند، ولی به نظر می رسد که ملاک تواتر اطمینان بر عدم تواطؤ بر کذب است.

لازم به ذکر است که حجیت اطمینان از جهت این است که عرفا علم است، و یا به جهت این است که بنای عقلا بر اعتبار آن است.

حکم خون در تخم مرغ

سؤال: خونی که در تخم مرغ است نجس است؟

جواب: بله، این مسأله دلیل خاص ندارد، و در کتب متقدمین هم مطرح نشده است، اما مشهور متأخرین قائل به نجاست و حرمت خوردن آن شده اند. اگرچه برخی از فقها در مباحث استدلالی خود در نجاست آن تشکیک کرده اند، ولی در مقام فتوا موافق مشهور، فتوا به نجاست و حرمت آن داده و یا احتیاط کرده اند.

اطلاق روایتی از ادله این مسأله است که در ضمن آن آمده: «إلا أن ترى في منقاره دما»[2] که این روایت سندا معتبر و معمول بها است، همچنین خون در تخم مرغ، خون حیوانی است که خون جهنده دارد. البته اگر خون در تخم مرغ بدون پاره شدن غشاء آن خارج شود، تمام تخم مرغ پاک و حلال است.

سؤال: آیا اطلاق این روایت منصرف به خونی نیست که با جهش خارج شود؟

جواب: انصراف دلیل می خواهد، و اگر شک شد اصل، عدم انصراف است، و در مواردی مشابه آن همانند رعاف (خون بینی) خون جهنده نیست، اما نجس است.

سؤال: آیا در مورد خون داخل تخم مرغ نمی توان برای طهارت آن به قاعدۀ «لو کان لبان» استدلال نمود؟

جواب: این قاعده سه شرط دارد که یکی از شروط آن این است که مسأله مورد ابتلای عموم باشد و در ما نحن فیه آنقدر مبتلا به نبوده است.

سؤال: آیا با استهلاک خون در تخم مرغ، نجاست و حرمت خوردن آن برطرف می شود؟

جواب: خیر، زیرا استهلاک در جایی رافع نجاست است که مطهر باشد، همچون خون کمی که در آب دهان مستهلک می شود.

حکم زوال عذر در وسط روز ماه رمضان

سؤال: حکم روزۀ مریضی که در وسط روز عذر او برطرف می شود، و مفطری مرتکب نشده است چیست؟

جواب: اگر قبل از ظهر عذر مریض برطرف شود و قادر بر روزه گرفتن باشد، باید آن روز را روزه بگیرد، البته این مسأله مورد اختلاف است. البته در مسافری که قبل از ظهر به وطن برگردد و مرتکب مفطری نشده باشد اجماع است که باید آن روز را روزه بگیرد.

حکم نماز همراه با اجزای حیوان حرام گوشت

سؤال: اگر آب دهان حیوان حرام گوشت بر لباس یا بدن ریخته شود و خشک شود، نماز خواندن با آن جایز است؟

جواب: خیر، چون عین آن باقی است، و اگر هم شک شد استصحاب عدم جواز جاری است.

بله، در صورتی که مدت زمان زیادی از آن بگذرد به طوری که عین آن محو شده باشد، نماز در آن ایرادی ندارد، زیرا موضوع مبدل شده و جایی برای استصحاب باقی نمی ماند.

حکم زوال عین نجاست و عدم تطهیر آن

سؤال: در صورتی که عین نجاست از بدن یا لباس به خودی خود یا با الکل و مانند آن زائل شود ولی متنجس، آب کشیده نشود، در این صورت خواندن نماز با آن چه حکمی دارد؟

جواب: نماز خواندن در این صورت صحیح نیست، چون هرچند عین نجاست زائل شده است لکن متنجس است.

حکم خوراندن متنجس به صبی

سؤال: حکم خوراندن متنجس به صبی چیست؟

جواب: صاحب عروه در صورتی که برای صبی ضرر نداشته باشد، جایز می داند.

اثبات نسب با شهرت

سؤال: در مناطقی همچون چین که بعید به نظر می رسد که از اولاد ائمۀ اطهار علیهم الصلاة والسلام به آنجا هجرت کرده باشند، افرادی مشهور به سیادت هستند، حال آیا در چنین مواردی هم شهرت اثبات نسب می کند؟

جواب: بالنتیجه هر موضوعی مصادیق مشکوکی دارد، در فرض سؤال بعید نیست که شهرت اثبات صحت نسب را کند، زیرا احتمال اینکه برخی از سادات و نوادگان ائمۀ اطهار سلام الله علیهم به آنجا هجرت کرده باشند وجود دارد، و همین احتمال کافی است، و لازم نیست سبب شهرت برای ما معلوم باشد، بلکه خود شهرت در اینگونه موضوعات بما هی حجیت دارد، و نیازی به بینه و قول ثقه نیست.

نیابت در استخاره

سؤال: باتوجه به اینکه ظاهر روایات استخاره این است که خود شخص برای خودش استخاره بگیرد، وجه ایکال آن به دیگری چیست، آیا دلیل خاص دارد؟

جواب: در تمام جزئیات به دلیل خاص نیاز نداریم، و در ما نحن فیه عمومات نیابت کافی است، و اگر شک در صحت نیابت بشود، به نظر می رسد که اصل نیابت است؛ همانطور که جماعتی فرموده اند.

[1]. بحارالأنوار، ج59، ص267، ح45، به نقل از الدعوات راوندی.

[2]. وسائل الشیعة، ج1، ص230، ح590.