آیت الله العظمی شیرازی: تحمل عسر و سختی حرام نیست بلکه جایز است چرا که روزه گرفتن سبب ارفاق و نه الزام شده است

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، شنبه شب هفتم ماه مبارک رمضان سال 1446 برگزار شد، در این نشست هم‌چون جلسات پیشین، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم روزه برای پیرمرد و پیرزن فرمودند : برای برخی از افراد از جمله پیرمرد و پیرزن در آیه ۱۸۴ سوره بقره، خدای متعال فرموده : وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ، و اگرروزه بگیرید برای شما بهتر خواهد بود، لذا در چنین شرایطی پیرمرد و پیرزن مخیر هستند که روزه بگیرند و یا روزه نگیرند و بعدا قضای آن را بجا آورند، در این صورت روزه بر آنان واجب نیست چرا که روزه گرفتن برای ایشان سخت است.

معظم له در تشریح این مساله فرمودند : گاه پیرمرد و پیرزن از لحاظ وضعیت جسمی به گونه ای هستند که نمی توانند روزه بگیرند که در این صورت، روزه گرفتن برای آنان لازم نیست اما در برخی مواقع امکان روزه گرفتن دارند اما روزه برای آنان سختی و مشقت دارد، لذا بر اساس آیه ۱۸۵ سوره بقره : يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ، خدای متعال برای شما حکم را آسان خواسته و تکلیف را سخت نگرفته، چون دچار عسر و سختی می شوند، در چنین شرایطی بین روزه نگرفتن، و روزه گرفتن و تحمل سختی کردن و سپس قضای آن را بجا آوردن مخیر هستند.

ایشان با تاکید بر حرمت نداشتن تحمل عسر و سختی فرمودند : تحمل عسر و سختی حرام نیست بلکه جایز است چرا که روزه گرفتن سبب ارفاق و نه الزام شده است لذا پیرمرد و پیرزن مخیر هستند که تحمل سختی کنند و روزه بگیرند و یا روزه خود را افطار کنند و پس از ماه مبارک رمضان قضای آن را بجا آورند.

آیت الله لعظمی شیرازی با اشاره به اینکه مرحوم صاحب عروة الوثقی و بسیاری از فقها گفته اند که احتمال با ظن و شک و وهم سازگاری دارد فرمودند : در چنین شرایطی هم «خوف» برای روزه نگرفتن صدق می کند، اما اگر احتمال در حد پایین مثلا یک، پنج یا ده درصد بود این احتمال، عقلائی نیست.

معظم له با اشاره به اینکه در روایات کلمه ی احتمال نیامده فرمودند : در روایات از کلمه ی «خوف» استفاده شده لذا یک، پنج و ده درصد به معنای «خوف» نیست.

ایشان با تاکید بر اینکه بین «خوف» و «جبن» تفاوت وجود دارد فرمودند : ترس گاه «خوف» یعنی جایی که ترس عقلائی است می باشد و گاه «جبن» یعنی مربوط به جایی است که عقلائی نمی باشد، لذا در روایات آمده که «خوف» از جنود عقل و «جبن» از جنود جهل است، و این مساله در عروة الوثقی و جواهرالکلام آمده و بسیاری از فقها هم پذیرفته اند که «خوف» به معنای ترسی است که عقلائی می باشد و این ترس لازم نیست که ۶۰ یا ۷۰ درصد باشد که به آن ظن گفته می شود و لازم نیست ۵۰ درصد هم باشد که نام آن شک است، لذا حتی اگر ۲۰ یا ۳۰ یا ۴۰ درصد هم بود که به آن وهم گفته می شود، چنانچه این وهم، «خوف» و نه «جبن» بود شامل رخصت برای جواز افطار روزه می شود و شامل عزیمت نخواهد شد و به معنای باطل بودن روزه او نیست.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به بخشی از آیه ۱۸۴ سوره بقره : وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ، و کسانی که روزه را به سختی می توانند بگیرند عوض هر روز فدیه دهند آن قدر که فقیر گرسنه‌ای سیر شود، فرمودند : در تفسیر این آیه آمده که مصداق این مورد، پیرمرد و پیرزن است و به عنوان قسم سوم پس از مسافر و بیمار ذکر شده است، که آیه شریفه فرموده که در صورت افطار باید فدیه بدهد و اگر قضای آن را نگرفت هم باید فدیه بدهد، اما در مورد مسافر و بیمار در صورت افطار فدیه لازم نیست.

معظم له در رابطه برخی از مواردی که شامل عسر می شود فرمودند : همانگونه که قرآن کریم حرج و ضرر را رافع تکلیف برشمرده به همین صورت هم در آیه ۱۸۵ سوره بقره فرموده : يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ، خدای متعال برای شما حکم را آسان خواسته و تکلیف را سخت نگرفته، لذا به نظر من عسر فقط شامل پیرمرد و پیرزن نمی شود بلکه حتی شامل جوان ۲۰ ساله ای است که دچار عسر می شود، البته منظور از عسر، گرما و نظایر آن نیست بلکه شامل مواردی هم چون ضعف بنیه می شود که روزه گرفتن برای او سخت می شود اگر چه دچار حرج که به معنای عسر شدید است نمی شود.

ایشان در ادامه فرمودند : البته فقها غالبا چنین نگفته اند و البته نفی هم نکرده اند و کلا وارد این بحث نشده اند، از جمله متاخرین از شیخ انصاری و خود او و شاگردان او هم وارد این بحث نشده اند، البته برخی از معاصرین شیخ انصاری و قبل از او و اساتید وی بحث عسر را مطرح کرده اند و گفته اند که عسر مانند حرج و ضرر است.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به اینکه ما در این مبحث سه عنوان داریم فرمودند : ضرر رافع الزام است و حرج نیز رافع الزام است و بر اساس آیه ۷۸ سوره حج : وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ، و در مقام تکلیف بر شما مشقت و رنج ننهاده، عسر هم رافع الزام است چرا که در آیه ۱۸۵ سوره بقره هم آمده : يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ، خدای متعال برای شما حکم را آسان خواسته و تکلیف را سخت نگرفته است.

معظم له در ادامه فرمودند : البته با توجه به اینکه تکالیفی هم چون روزه و حج مشقت دارند، عسر شامل اینگونه مشقت ها که در حد متعارف هستند نمی شود اما اگر جوان ۲۰ ساله ای که بنیه او ضعیف است و روزه گرفتن بیش از حد متعارف برای او سختی دارد که شامل ضرر نشده و منجر به بیماری او نمی شود و شامل حرج هم نمی شود اما شامل عسر و آیه شریفه ی : يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ می شود، هم چنین این مساله شامل دختری که تازه به سن تکلیف رسیده اما بنیه او ضعیف است هم می شود که در صورت روزه گرفتن دچار حرج و ضرر و بیماری می شود و یا برای او عسر است، در چنین شرایطی می توانند روزه نگیرند و قضای آن را بجا آورند.