دولت پاکستان اخیراً با تصویب لایحه‌ای، تلاش دارد تا مدارس مذهبی در این کشور را تحت کنترل داشته باشد.
اما آیا این تلاش‌ها می‌تواند گذشته‌ای که پر از حمایت‌های سیاسی اشتباه و گسترش ایدئولوژی‌های افراط‌گرا بوده است را جبران کند؟
تقلای دولت پاکستان برای کنترل مدارس مذهبی؛ گامی دیرهنگام برای مهار افراط‌گرایی!
دیده می‌شود سیاستگران پاکستان محصولی را که دیروز کاشته و فَربِه ساخته بودند؛ اکنون در چگونگی برداشت آن درمانده اند.
مدرسه‌های مذهبی پیش از این برای اسلام‌آباد همانند گاوِشیری بودند؛ اما رفته رفته اکنون این گاوها نه تنها که شیردِه نیستند، بلکه به روی صاحبان خود شاخ و شانه هم می‌کَشند.
در دهه‌های 1980 و 1990، مدارس مذهبی با حمایت گسترده حکومت و ارتش پاکستان، به مراکز تربیت ایدئولوژی افراطی تبدیل شدند.
در زمان جنگ سرد، این مدارس با حمایت مالی عربستان سعودی و همکاری نزدیک آمریکا، نقش کلیدی در تجهیز و آموزش مجاهدین افغانستانی علیه روس‌ها ایفا کردند.
سیاست‌مداران پاکستان نیز برای پیشبرد اهداف منطقه‌ای خود، این مدارس را تقویت کردند و از آنها به‌عنوان ابزاری برای نفوذ در افغانستان و مقابله با هند استفاده کردند.
اما به مرور زمان، این مراکز آموزشی به پایگاه‌هایی برای تبلیغ خشونت و تفکرات تندروانه و تکفیری تبدیل شدند.
بر اساس آمارهای موجود، بیش از 30 هزار مدرسه دینی در پاکستان فعالیت می‌کنند که بیش از 3.5 میلیون دانشجو را تحت آموزش دارند.
شیعیان پاکستان با اینکه حداقل 20 درصد جمعیت مسلمانان پاکستان را تشکیل می‌دهند، اما سهم آنان از مدارس دینی پاکستان تنها 4 درصد است.
گروه‌های افراطی و سنی تندرو از جمله، لشکر جهنگوی، سپاه صحابه و جَیش محمد با استفاده از این مدارس، هزاران جنگجو تربیت کرده و حملات گسترده‌ای علیه اقلیت‌های مذهبی، به‌ویژه شیعیان، انجام دادند.
تنها در دهه گذشته، صدها حمله تروریستی علیه غیرنظامیان از جمله حملات هدفمند علیه شیعیان در پاکستان به ثبت رسیده است که بسیاری از عاملان آن محصول همین مدارس بودند.
شعله ور شدن درگیری‌های فرقه‌ای و حمله‌های خونین علیه شیعیان در مناطق کُرم و پاراچنار که در سال 2024 بیش از 300 کشته و زخمی برجای گذاشت نیز، نتیجه رشد همین تفکرات افراطی و تندروانه بوده است.
طی دوماه اخیر و پس از به شهادت رسیدن 43 تن از شیعیان منطقه کُرم و به تعقیب آن درگیری های خونین فرقه ای، هنوز حکوت نتوانسته در منطقه آرامش کامل برقرار کنند.
براساس گزارش‌ها، مناطق شیعه نشین کُرم هم اکنون تقریبا در محاصره کامل سنی‌های تندرو قرار دارند و بیش از 130 کودک به دلیل نرسیدن دارو جان باخته اند.
اکنون که دولت پاکستان قصد کنترل بر این مدارس مذهبی را اعلام کرده؛ برخی از تحلیل‌گران این اقدامات را گامی مثبت می‌دانند؛ اما معتقدند که این تلاش‌ها دیرهنگام بوده و ممکن است با مقاومت شدیدی از سوی رهبران مذهبی و گروه‌های افراطی مواجه شود.
همین چند روزِ پیش؛ آصف علی زرداری، رئیس‌جمهور پاکستان، لایحه‌ای را امضا کرد که بر اساس آن، مدارس دینی موظف به ارائه گزارش سالانه فعالیت‌های آموزشی خود به دولت شده و ملزم به پرهیز از ترویج افراط‌گرایی و خشونت هستند.
همچنین، این مدارس باید علوم معاصر را در برنامه‌های درسی خود بگنجانند.
منتقدان می‌گویند که مشکل مدارس مذهبی ریشه در ساختار سیاسی پاکستان دارد.
بسیاری از سیاست‌مداران گذشته، به‌جای اصلاح این نهادها، از آنها برای منافع شخصی و حزبی استفاده کرده اند.
در عین حال، ضعف دستگاه قضایی و عدم حمایت کافی از قربانیان خشونت، گروه‌های افراطی را جسورتر کرده است.
