آیت الله العظمی شیرازی: قاضی باید یا فقیه جامع الشرایط یا ماذون از فقیه جامع الشرایط باشد تا حکم او اعتبار داشته باشد

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روز پنج شنبه پانزدهم ربیع الاول سال 1446 برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با شرایط قاضی فرمودند: بر اساس شرع مقدس اسلام، قاضی یا باید فقیه جامع الشرایط باشد، و یا بنابر قولی ماذون از فقیه جامع الشرایط باشد.

معظم له در ادامه فرمودند: اگر قاضی بر اساس موازین شرعی قضاوت نماید، حکم صادره از سوی او معتبر است، در غیر این صورت، احکام صادره از سوی او اعتبار ندارد.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند: لذا اگر فردی به دادگاه مراجعه می کند، و در پرونده او نیاز به اقرار، ارائه بیّنه، قسم، یا انکار ادعایی وجود دارد، که به گونه ای با مسائل شرعی مرتبط است، باید قاضی آن پرونده، قاضی شرع و فقیه جامع الشرایط باشد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند: همان گونه که معصوم علیه السلام فرموده اند: قضات چهار دسته اند که سه دسته از آنها در جهنم خواهند بود و فقط یک دسته از آنان به بهشت می روند، یعنی بنا بر قول مشهور اگر قاضی شایستگی برای قضاوت نداشته باشد و فقیه جامع الشرایط نباشد، و بنا بر قول غیرمشهور اگر ماذون از فقیه جامع الشرایط نباشد، قضاوت او اعتبار ندارد.

معظم له در رابطه با جواز خواندن فلسفه فرمودند: خواندن فلسفه به مقدار مقدمه ی وجود ، به منظور رد شبهات (شبهات موجود در فلسفه)، واجب کفایی است، و تا زمانی که به اندازه کافی، افراد آگاه در این زمینه وجود ندارد، خواندن آن واجب عینی است.

ایشان در ادامه فرمودند: اما در رابطه با تعمق و پرداختن به فلسفه به صورت تفصیلی، موضوع متفاوت است، و من مطلبی در این خصوص از فرزند مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حائری موسس حوزه علمیه قم شنیدم که از والد خود در رابطه با عدم ضرورت خواندن آن سخن گفته بود، لذا خواندن فلسفه به مقداری که رد شبهات متوقف بر آن است، واجب کفایی است.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین فرمودند: مرحوم شیخ مرتضی حائری فرزند مرحوم شیخ عبدالکریم، موسس حوزه علمیه قم رضوان الله علیهما، برای من نقل کرد که از پدرم پرسیدم که آیا من فلسفه بخوانم؟، در جواب فررمودند: نه، از ایشان پرسیدم، چرا؟، در جواب گفتند: چیزی را بخوان که برای دین و دنیای تو مفید باشد، اما فلسفه نه برای دین و نه برای دنیا، فایده ندارد.

معظم له در ادامه فرمودند: اما مقدمات فلسفه یعنی به مقدار شرح تجرید

تجرید در علم منطق و جزء دوم که به صورت مشهور خوانده می شود، و نصیرالدین طوسی بر کتاب علامه ی حلی شرح زده است، و یکی از علمای عامّه به نام قوشچی نیز بر آن شرح زده است، و مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی هم شرحی بر تجرید نوشته اند، به نام کتاب القول السدید فی شرح التجرید، خواندن این مقدار از مقدمات فلسفه که در حوزه های علمیه متعارف است، و به این مقدار خوانده می شود، اشکالی ندارد، اما بیشتر از آن، نه، یعنی ضروری نمی باشد.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند: لذا اگر کسی خواست در این زمینه متخصص شود تا بتواند شبهات (شبهات موجود در فلسفه) را پاسخ دهد، این مساله استثنا می باشد، مانند نگهداری و حفظ کتاب های ضلال که مگر به مقدار ضرورت جایز نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با معنای حد ترخص فرمودند: حد ترخص یعنی جایی که انسان هنگام سفر، از آخرین خانه های شهر، و نه باغ هایی که اطراف شهر هستند، به قدری دور شود که صدای اذان متعارف و نه صدای اذان با بلندگو را نشنود، و دیوارها و خانه های متعارف که یک طبقه یا دو طبقه هستند و نه خانه های چند طبقه را نبیند.

معظم له در ادامه فرمودند: حاشیه ها و شهرک های اطراف شهر، هر مقدار که به هم متصل شده باشند، جزء شهر محسوب می شوند، لذا پس از آن که انسان از این محدوده، دور شد، از آنجایی که صحرا شروع می شود، و صدای اذان متعارف شنیده نمی شود و دیوارهای متعارف شهر دیده نمی شود، حد ترخص حساب می شود.

ایشان در ادامه با اشاره به برخی از روایات، از جمله روایتی که از امام صادق علیه السلام نقل شده که از حضرت پرسیدند: الرَّجُل یُرِیدُ السَّفَر مَتی یُقَصِّر؟ انسان وقتی که می خواهد سفر می کند، چه زمانی نماز او شکسته می شود؟ قال: إذا تَواری مِن البُیُوت ، جواب حضرت این بود که: زمانی که خانه ها مخفی و پنهان شوند، فرمودند: تعبیر تَواری در این روایات هم به معنای آن است که آخرین خانه های شهر که در آن محدوده، آدم ها هم دیده نمی شوند، مخفی و پنهان شوند، لذا حد ترخص، از همان جا حساب می شود.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به این که معمولا شهرها در حال بزرگ شدن هستند، فرمودند: هر مقدار که شهرها بزرگتر شوند، ملاک، آخرین خانه است و نه آخرین محله، اگر چه صاحب کتاب عروة الوثقی فرموده اند آخرین محله در شهرهای بزرگ ملاک است، اما خلاف مستفاد از ادله است و مشهور هم این قول را نپذیرفته اند.

معظم له در رابطه با منصرف بودن احکام شرعی به مصادیق عرفی در رابطه با حد ترخص فرمودند: فقها تصریح نموده اند که کل مطلقات منصرف در مصادیق متعارفه هستند که ده ها بار این مساله در جواهر الکلام، حدایق، مستند مرحوم نراقی و عروة الوثقی ذکر شده است.

ایشان در ادامه فرمودند: در حد ترخص، اذان متعارف ملاک است، یعنی اگر کسی که اذان می گوید صدای او بیش از حد متعارف بلند است، آن اذان اعتبار ندارد، یا خانه ای که بلندی آن بیش از یک یا دو طبقه است هم اعتبار ندارد، یا کسی که گوش تیزی دارد و بیش از حد متعارف می شنود، شنیدن آن اذان برای او اعتبار ندارد.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به مساله مواضع تخییر بین اتمام و قصر نماز که دلالت بر اماکن چهارگانه یعنی چهار شهر مکه، مدینه، کوفه و کربلا دارد، فرمودند: در خصوص اتمام نماز در کربلا روایات متعددی وجود دارد، و تنها اختلاف در حد آن می باشد، برخی از روایات اشاره فقط به حائر نموده اند، یعنی ۲۵ ذراع برابر با دوازده و نیم متر فاصله از هر طرف با قبر مطهر امام حسین و نه ضریح امام حسین، چرا که قبر مطهر امام حسین علیه السلام با ضریح ایشان ۲۰ ذراع فاصله دارد.

معظم له در ادامه فرمودند: اما گروهی از فقها کل شهر کربلا را مشمول این حکم می دانند، چرا که روایات معتبری وجود دارد که می فرماید که کربلا حرم امام حسین است یعنی موضوع کربلاست و فقط اختصاص به حائر ندارد.

ایشان با اشاره به این که این مساله میان فقها اختلافی است، فرمودند: که صاحب عروة الوثقی و جماعتی از علما و خود من هم این نظر را داریم که این مساله شامل کل کربلا می شود و نمازگزار می تواند در هتل، خیابان و خانه نماز خود را تمام بخواند، به هر مقداری که کربلا وسیع تر شود.

آیت الله العظمی شیرازی با تاکید بر این نکته که حرج و مشقت که سبب جواز روزه نگرفتن می شود، فقط شامل بیماری نیست، فرمودند : البته بیماری در آیه ۱۸۴ سوره بقره مورد اشاره قرار گرفته : فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ، و هر کسی از شما مریض یا مسافر باشد، به شماره ی آن، پس از روزهای غیر از ماه رمضان روزه بگیرد، اما گاه انسان بیمار نیست اما در صورت روزه گرفتن، دچار حرج و مشقت می شود، و چون در آیه ۷۸ سوره حج آمده : وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ، و در مقام تکلیف در دین، بر شما مشقت و رنج قرار نگرفته است، لذا چه در نماز و روزه و چه سایر احکام، در صورت حرج، انسان می تواند آن را انجام ندهد.

معظم له در رابطه با یکی از مصادیق حرج فرمودند: مثلا دخترهایی که تازه به تکلیف رسیده اند و دارای بنیه ضعیفی هستند، اگر نه فقط یقین بلکه حتی اگر ترس ضرر در صورت روزه گرفتن وجود داشته باشد می توانند روزه نگیرند، و اگر توانستند در ایام سال، قضای آن را بجا آورند اما اگر نتوانستند در طول ۱۱ ماه سال قضای آن را انجام دهند در ازای آن، اگر خودشان پول دارند برای هر روز سه ربع کیلو نان به فقیر بدهند و اگر خود دختر پول ندارد نیازی نیست که پدر او فدیه را پرداخت کند و می تواند به جای آن، استغفار نماید.

ایشان در رابطه با حکم روزه ی برخی از بیماران فرمودند: افرادی که دچار بیماری هایی نظیر بیماری کلیه و دیابت هستند و نیاز به مصرف دارو و نوشیدن آب به صورت مرتب دارند، در صورتی که پزشک اجازه دهد که داروها را شب مصرف کند، می تواند روزه بگیرد و به مقداری که نیاز دارد آب بنوشد اما اگر نظر پزشک، این باشد که حتما دارو در روز مصرف شود، می تواند روزه خود را افطار نموده و داروها را مصرف کند و پس از ماه مبارک رمضان اگر توانست روزه خود را قضا نماید، در غیر این صورت بایستی یک فدیه پرداخت نماید.

آیت الله العظمی شیرازی با تاکید بر اینکه کسی که به خاطر بیماری در ماه رمضان روزه نمی گیرد فدیه ندارد، فرمودند: اما چهار دسته از افراد در صورت روزه نگرفتن بایستی فدیه پرداخت کنند که عبارتند از پیرمرد و پیرزن، فردی که دارای عطش شدید است، زنی که زایمان او نزدیک است و زنی که بچه شیر می دهد و در صورت روزه گرفتن، به خودش و یا نوزادش ضرر وارد می شود، لذا این چهار دسته می توانند روزه نگیرند اما در قبال آن باید فدیه پرداخت نمایند، و برخی از این چند دسته لازم است که روزه خود را قضا نمایند و چنانچه قضا نکردند، بایستی دو فدیه پرداخت نمایند.

معظم له در رابطه حکم روزه افرادی که دچار عطش شدید هستند، فرمودند: در رابطه با این دسته از افراد، چند روایت ذکر شده که محل اختلاف میان فقهاست و در عروة الوثقی هم مورد اشاره قرار گرفته است.

ایشان در رابطه با اختلاف اول میان فقها در این مساله فرمودند: در یکی از موارد، اشاره به این نکته شده که اگر ماه مبارک رمضان در تابستان واقع شده و فردی که دچار عطش زیاد است مجبور به افطار روزه خود شود، آبا لازم است که در زمستان قضای آن را بجا آورد، که در این زمینه جماعتی از فقها نظر به وجوب آن با استفاده از برخی روایات داده اند اما جماعت دیگری از فقها معتقدند که نیاز به قضا ندارد که نظر من هم همین است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با اختلاف دوم میان فقها در این مساله فرمودند: یکی از موارد اختلاف در این زمینه، این است که چنین فردی تا چه مقدار می تواند آب بنوشد؟، آیا به مقدار نیاز و یا هر مقدار که تمایل دارد می تواند آب بنوشد؟، و نظر من این است که هر مقدار که تمایل داد می تواند آب بنوشد چرا که بعضی از روایات اطلاق دارد.

معظم له در رابطه با اختلاف سوم میان فقها در این مساله فرمودند: اختلاف دیگر میان فقها در این زمینه، این است که در چنین شرایطی دو و یا یک فدیه لازم است؟، که به نظر من دو فدیه نیاز است، اما اگر قضا کرد که البته نیاز به قضا ندارد، یک فدیه لازم است که بپردازد، اما اگر قضا نکرد، دو فدیه باید بپردازد.

ایشان در ادامه فرمودند: صاحب عروة الوثقی در این مساله، عطش هنگام روزه را به دو دسته تقسیم کرده است، دسته اول عطشی که بر فرد مکلف به خاطر بیماری هایی نظیر بیماری دیابت و کلیه وارد می شود، و دسته دوم عطشی است که به واسطه برخی از مشاغل مانند نانوایی و آجرپزی بر فرد مکلف وارد می شود، که در مورد دسته دوم فقها نظر داده اند که چنین فردی می تواند به مقدار ضرورت آب بنوشد و قضای آن لازم است و به دلیل روزه نگرفتن در ماه رمضان، فدیه بر او لازم نیست اما اگر قضای روزه را بجا نیاورد، فدیه بر او لازم است.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود: برخی از احکام نوافل نماز، برخی از احکام دفن، تفاوت عسر و حرج، برخی از احکام حج، حکم مصرف نذورات شرعی، و برخی از احکام خمس، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت 11:15 به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.