آیت الله العظمی شیرازی: قاعده دفع مفسده اولی به جلب منفعت است در همه جا کلیت ندارد، لذا لازم است حدود مفسده و منفعت بررسی شود

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روز دوشنبه پنجم ربیع الاول سال 1446 برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با قاعده دفع مفسده فرمودند: این مساله قبل از مرحوم شیخ انصاری، توسط فقهایی چون مرحوم میرزای قمی در کتاب قوانین الاصول، مرحوم حائری اصفهانی در کتاب فصول، و مرحوم علامه حاجی کلباسی و سایر فقها در کتاب هایشان مورد اشاره قرار گرفته است، و شیخ انصاری و فقهای پس از او هم به اختصار به مروری بر این قاعده داشته اند که دفع مفسده اولی به جلب منفعت است.

معظم له در ادامه فرمودند: این قاعده در همه جا مصداق ندارد و لازم است که نوع مفسده و منفعت در هر جا، متناسب با شرایط آن مورد بررسی قرار گیرد که احیانا مفسده کمتر از منفعت است، لذا در اینجا منفعت اولی است، بدین جهت این قاعده کلیت ندارد و لازم است حدود مفسده و منفعت بررسی شود

ایشان با ذکر مثالی در این زمینه فرمودند: مثلا کسانی که برای تجارت، مسافرت می کنند، ناچار به انجام هزینه هایی در طول سفر هستند، و اگر چه این هزینه ها موجب ضرر برای آنان است اما چون نهایتا مال و سود بیشتری به دست می آورند، این مفسده که هزینه کردن مال در طول سفر است را تحمل می کنند تا منفعت بیشتری به دست آورند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند: یعنی این قاعده کلیت ندارد که دفع مفاسد نسبت به جلب منافع اولی است، لذا لازم است بررسی شود
که مفسده و منفعت چیست و کدامیک بیشتر است، قرآن کریم در این رابطه سخن گفته است، و اساس این قاعده از قرآن کریم است، قرآن در این زمینه می فرماید: به مردم بگو در این دو (شراب و قمار) سودهایی برای مردم است، اما گناه این دو بیشتر از منفعت آن است، لذا در جایی که مفسده بزرگتر است، در چنین شرایطی دفع مفسده مقدم است، و بدین جهت این قاعده کلیت ندارد و لذا لازم است حدود مفسده و منفعت بررسی شود

معظم له در رابطه با مفهوم و برخی از احکام مربوط به اِعراض فرمودند : مساله ی اِعراض در آیات قرآن کریم و روایات نیامده است اما نکته قابل توجه، صدق سکونت در یک مکان است، لذا اگر کسی ساکن شهری بود و بعد ساکن شهر دیگری شد و تصمیم داشت روزی دوباره به شهر اول بازگردد و در آنجا ساکن شود و بماند، در این صورت این شخص از شهر اول اِعراض نکرده است.

ایشان در ادامه فرمودند : اما اگر فردی از شهری که ساکن بوده اِعراض کرد یعنی بنا ندارد که دوباره روزی به شهر خودش برگشته و ساکن آنجا شود، در آنجا صدق سکونت نمی کند و در آن شهر مسافر محسوب می شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم عدول از اِعراض فرمودند : در رابطه با عدول از اِعراض غالبا فقها متعرض به این مساله نشده اند اما برداشت من این است که اگر شخصی اِعراض کرد ولی بعدا تصمیم گرفت که دوباره در شهر خودش ساکن شود، چنانچه عرف، این تصمیم او را بفهمد و او را مسافر محسوب نکند، عدول از اعراض صحیح و در آن شهر مسافر محسوب نمی شود.

معظم له در ادامه فرمودند : مرحوم حاج آقا رضا همدانی فرموده اند و بقیه ی فقها هم از ایشان پذیرفته اند که ما نیاز به مفاهیمی چون وطن و مسکن نداریم و فقط به همین مقدار که مسافر صدق نکند کفایت می کند لذا اگر کسی از اِعراض خود عدول کرد قاعدتا باید بگوییم که حکم عدم اِعراض را دارد.

ایشان در ادامه فرمودند : اگر انسان از شهری که محل تولد اوست ، خارج شود ، و در شهر دیگری سکونت کند ، چنانچه پس از مدتی به آن شهر ، سفر کند ، در صورتی که قصد اعراض نکرده باشد ، نماز او در شهر محل تولد ، تمام است ، و قصد اعراض ، آن گونه که علما فرموده اند بدان معناست که انسان تصمیم دارد مجددا در آینده به آن شهر بازگشته و در آنجا سکونت نماید ، اما اگر اعراض کرده باشد ، نماز او شکسته است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با فرق میان کثیر السفر و ذو وطنین فرمودند : بین کثیرالسفر و ذو وطنین تفاوت وجود دارد ، کثیر السفر هم در شهر محل اقامت ، و هم در شهر محل تحصیل یا کار ، و هم در بین راه ، نماز او تمام است ، و اگر ظهر در بین راه بود ، روزه اش صحیح است ، اما در ذو وطنین ، مثلا اگر کسی یک منزل در قم و منزل دیگری در تهران دارد ، که گاهی در تهران و گاهی در قم زندگی می کند ، این شخص در تهران و قم که دو مسکن داردِ نمازش تمام است ، اما اگر در بین راه بود هم نماز او شکسته است ، و هم اگر ظهر در بین راه بود ، نمی تواند روزه بگیرد.

معظم له در ادامه فرمودند : داشتن مسکن در شهری صرفا ملاک نیست و اگر فقط برای استفاده در موارد نادری هم چون تفریح و هواخوری است، در چنین مواردی نماز تمام نیست.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود: احکام قرائت نماز، حکم فرزند نامشروع در قضاوت و امامت جماعت، توضیحاتی در رابطه با علم اجمالی و شبهه محصوره، برخی از احکام قضاوت، و شرح آیه 21 سوره جاثیه، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.