آیت الله العظمی شیرازی: شیطان عقل ندارد، و آنچه که از آن برخوردار است، زیرکی از نوع بد و شیطنت است

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روز یکشنبه دوم ذی حجه سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم‌چون جلسات پیشین، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تفاوت عقل و شیطنت فرمودند: شیطان عقل ندارد، و در روایات هم آمده که: «اَلعَقلُ‌ ما عُبِدَ بِهِ‌ الرَّحمٰنُ‌ وَ اکتُسِبَ بِهِ الجَنان»؛ عقل چیزی است که به وسیله آن خدا عبادت می‌شود و بهشت به دست می‌آید، لذا آنچه که شیطان از آن برخوردار است، شیطنت است، چرا که بر حسب روایات از جمله آنچه که در باب عقل و جهل کتاب بحار الانوار آمده، زیرکی بر دو قسم است، که یک قسم آن پسندیده و خوب است، و قسم دوم، زیرکی ناپسند و از نوع بد است که به آن شیطنت گفته می‌شود، و شیطان از آن، برخوردار است.

معظم له در ادامه فرمودند: شیطان در انجام مقاصد و نیات خود، از شیطنت خویش و زیرکی ناپسند و از نوع بد استفاده می‌کند، همانند انسان‌هایی که در انجام کارهای خود و رسیدن به مقاصد خویش از همین نوع زیرکی شیطانی و ناپسند استفاده می‌کنند.

ایشان با اشاره به این روایت رسول اکرم صلی الله علیه و آله: السَّعيدُ مَن سَعِدَ في بَطنِ اُمِّهِ، وَالشَّقِيُّ مَن شَقِيَ في بَطنِ اُمِّهِ، خوش بخت، كسى است كه در رَحِم مادرش خوش بخت شده است و بدبخت، كسى است كه در رَحِم مادرش بدبخت شده است، فرمودند: مرحوم صاحب کفایه این روایت را ذکر نموده و در شروح آن هم فقهای متعددی به شرح آن پرداخته اند، و این روایت بدان معنا نیست که انسان بدون اختیار، سعید یا شقی می‌شود، بلکه بدان معناست که خدای متعال به دلیل علم خود، می‌داند که بنده ای با اختیار خود به سمت عقل و کارهای پسندیده می‌رود و در نهایت و عاقبت سعید می‌شود، و یا با اختیار خود به سمت شیطان رفته و با انجام کارهای ناپسند و گناه، در نهایت شقی می‌شود، و این به معنای سلب اختیار از بشر نیست، چرا که خدا انسان را مُختار آفریده و انسان در انجام اعمال و کردار خود اختیار دارد، اما خدا بر اساس علم خود، از وضعیت و عاقبت بندگان حتی قبل از تولد آگاه است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم اسراف و تبذیر فرمودند: بر اساس اجماع میان فقها، اسراف و تبذیر حرمت دارد.

معظم له در رابطه با معنای اسراف و تبذیر فرمودند: تبذیر آن است که انسان چیزی را در غیر مورد خودش مصرف کند، مثلا انسان گوشت مرغ را خریداری کند و پس از پختن، آن را جلوی گربه بگذارد، اما در اسراف گفته شده که مصرف چیزی در مورد خودش است اما انسان در مصرف آن زیاده روی می‌کند، مثلا با آنکه انسان سیر شده، باز هم مثلا به دلیل خوشمزه بودن غذا، به خوردن ادامه می‌دهد.

ایشان در رابطه با حکم اسراف در وضو فرمودند: روایتی در رابطه با وضو وجود دارد که امیرالمومنین به حسن بصری فرمودند: اَسبغ و لاتُسرف، یعنی وقتی وضو می‌گیری، دست خودت را فقط تر نکن که بر روی صورت و دستت بمالی، بلکه به گونه ای آب بریز که شاداب باشد، که از این عمل به اسباغ وضو یعنی وضوی شاداب تعبیر شده است، اما اگر در وضو، ده بار آب بریزد، شاید بار اول، اسباغ باشد که مستحب است اما ۹ مرتبه دیگر اسراف می باشد که حرام است.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به لزوم داشتن قصد سفر، برای شکسته شدن نماز، فرمودند: اگر انسان از ابتدا قصد هشت فرسخ سفر را نداشته باشد، و پس از شروع سفر، به مرور بر مسیر او افزوده شد ، چنانچه مقدار این سفر، حتی به صد فرسخ هم برسد، نماز شکسته نمی‌شود، و بر چنین فردی لازم است که نماز خود را تمام بخواند.

معظم له در ادامه فرمودند: این مساله در عروة الوثقی هم مورد اشاره قرار گرفته، و روایت آن صحیحه است، و علی الظاهر اجماعی هم می‌باشد که یکی از شرایط شکسته شدن نماز، این است که سفر باید هشت فرسخ باشد، و شرط دیگر آن است که انسان از ابتدا قصد هشت فرسخ را داشته باشد.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند: لذا اگر انسان در ابتدا، به قصد دو فرسخ، سفر خود را آغاز کند، اما بعدا به مقدار چهار فرسخ دیگر، به سفر خود ادامه دهد، اگر این وضعیت همین گونه ادامه یابد، حتی اگر چنین سفری به صد یا هزار فرسخ هم برسد، نماز چنین شخصی تمام است، و در این مساله، دلیل خاص وجود دارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تکلیف چنین شخصی در هنگام برگشت از سفر فرمودند: در برگشت، چون این شخص، قصد هشت فرسخ یا بیشتر را دارد، نماز او شکسته می‌شود.

معظم له در ادامه تاکید فرمودند: بر اساس قاعده‌ی المشروط عدمُ عند عدم شرطه، شرط برای صدق سفر آن است که انسان هشت فرسخ، سفر کند، لذا اگر نیت سفر نکرده بود، نماز او تمام است، بنابر این اگر از ابتدا شرط قصد و نیت سفر را نداشته باشد، اگر سفر او به ۱۰۰ فرسخ هم برسد، نماز او تمام است، اما در برگشت، وقتی به حد ترخص رسید، نماز او شکسته می‌شود.

ایشان با اشاره به اینکه چهار فرسخ شرعی معادل ۲۲ و نیم کیلومتر است، فرمودند: سفر نزد شارع، هشت فرسخ است و زمانی سفر صدق پیدا می‌کند که مسافر یا هشت فرسخ را به صورت مستقیم طی مسیر کند، و یا چهار فرسخ مسیری را برود و چهار فرسخ، آن مسیر را بازگردد که در مجموع هشت فرسخ می‌شود، چه آن چهار فرسخ در میانه‌ی شهر دیگری باشد و چه در صحرا و بیابان باشد و در این زمینه تفاوتی وجود ندارد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند: اگر فرض کنید بین دو شهر یا دو روستا، دو یا سه فرسخ فاصله است، در چنین شرایطی سفر شرعی محقق نمی شود لذا اگر انسان از آخر آن شهر یا آخر آن روستا خارج شد و ۲۲ و نیم کیلومتر طی مسیر کردو مجددا ۲۲ و نیم کیلومتر همان مسیر را برگشت، سفر او محقق شده است.

معظم له در رابطه با معنای حد ترخص فرمودند: حد ترخص یعنی جایی که انسان هنگام سفر، از آخرین خانه های شهر، و نه باغ هایی که اطراف شهر هستند، به قدری دور شود که صدای اذان متعارف و نه صدای اذان با بلندگو را نشنود، و دیوارها و خانه‌های متعارف که یک طبقه یا دو طبقه هستند و نه خانه های چند طبقه را نبیند.

ایشان در ادامه فرمودند: حاشیه ها و شهرک‌های اطراف شهر، هر مقدار که به هم متصل شده باشند، جزء شهر محسوب می‌شوند، لذا پس از آن که انسان از این محدوده، دور شد، از آنجایی که صحرا شروع می‌شود، و صدای اذان متعارف شنیده نمی‌شود و دیوارهای متعارف شهر دیده نمی‌شود، حد ترخص حساب می‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با نفقه زوجه فرمودند: نفقه زوجه مطلقا واجب است، حتی اگر زوج فقیر و زوجه غنی باشد، و اگر زوج در شرایطی است که امکان تامین نفقه روجه را ندارد، چنانچه برایش ضرر یا حرجی نیست واجب است که قرض کند و نفقه زوجه را بدهد، مگر آنکه مرد قدرت نداشته باشد که در این صورت تامین مایحتاج آنان با بیت المال است.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود: برخی از احکام تیمم و جبیره، برخی از احکام وضو، برخی از احکام خمس، برخی از احکام شرط ضمن عقد، شرح آیه ۶۴ سوره اسراء، معنای مختلف امر، شرح برخی از فرازهای زیارت عاشورا، شرح دلایل عاقبت به خیر شدن حر و عاقبت به شر شدن عمر سعد، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.