آیت الله العظمی شیرازی: حدس فقیه پس از فوت او برای کسی حجت نیست، اما آنچه که می‌تواند حجت باشد، حس فقیه به عنوان ثقه می‌باشد

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روز شنبه نهم ذی قعده سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم‌چون جلسات پیشین، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه میزان اعتبار و چگونگی استناد به دیدگاه فقها فرمودند: حدس فقیه پس از فوت او برای کسی حجت نیست، اما آنچه که می‌تواند حجت باشد، حس فقیه به عنوان ثقه می‌باشد.

معظم له در رابطه با اعتبار فتوای فقها در زمان حیات آنان فرمودند: وقتی فقیه طبق یک روایت فتوا می‌دهد، از باب حدس است، یعنی مطمئن شده که حکم شرعی این است، که این حدس مگر برای مقلدین او، آن هم در زمان حیات خودش معتبر نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با اعتبار فتوای فقها پس از حیات آنان فرمودند: اما پس از حیات فقیه، حدس او برای هیچ کس، چه مقلد و چه غیرمقلد معتبر نیست، مگر آنکه بقاء بر تقلید او صورت بگیرد.

معظم له هم‌چنین تاکید فرمودند: در زمان حیات فقیه نیز حدس او فقط برای عوام که مقلد او هستند حجت است اما برای سایر فقها حجت نیست.

ایشان در ادامه فرمودند: اما آنچه که حجت است، حس فقیه است، ولی فتوا و حس، حجت نیست، یعنی شخص فقیه ثقه عادل، وقتی نقل حسی کرده، آن کلام، حجت است، اما نقل حدسی برای فقط مقلدین او، آن هم در زمان حیاتش حجت است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با مفهوم اجماع فرمودند: اجماع یعنی اهل خبره‌ی یک علم یا یک فن یا یک جریانی، بر چیزی اتفاق کنند، اهل خبره احکام شرعی هم، فقها هستند، اگر از هزار سال گذشته، از غیبت صغری تا به امروز، فقهای شیعه، که هم اهل خبره‌ی احکام هستند، و هم متدین و از اتقیا بوده‌اند، بر چیزی اتفاق کردند، این کاشفِ عقلایی است، و چون که طُرُقِ طاعت و معصیت، عقلایی است، مانند ظواهر که حجت و طریقِ عقلایی است، یا خبر ثقه که حجت و طریق عقلایی است، از همین باب، اجماع فقها نیز طریق عقلایی و حجت است.

معظم له با اشاره به عقلایی بودن اجماع اهل خبره‌ی دیگر علوم و فنون، فرمودند: اگر تمام پزشکان در طول تاریخ بر چیزی اتفاق کردند، اجماع آنان هم طریق عقلایی محسوب شده، و برای دیگران حجت است، و به آن عمل می‌کنند، لذا اگر اهل خبره هر فن و علمی بر چیزی اتفاق کردند، برای دیگران مُنَجِّز و مُعَذِّر خواهد بود.

ایشان با اشاره به معنای اجماع دخولی که معمولا در زمانی کاربرد دارد که مجتهد، نظرات فقهاء را در مسئله‌ای بررسی کرده و اتفاق آنان را در آن مسئله به دست می‌آورد، و با توجه به حضور معصوم در همه زمان‌ها ، طبعا رأی معصوم هم در میان این افراد خواهد بود، هرچند مجتهد شخص امام را نشناسد، فرمودند: اگر کسی بگوید من یقین دارم که وقتی فقهای شیعه، اجماع بر مساله‌ای کردند، یکی از آنان، خودِ حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف است یا در اجماع حدسی که یقین داریم حضرت، موافق هستند، این حجت، و یکی از طُرُق طاعت و معصیت است.

آیت الله العظمی شیرازی با تاکید مجدد بر این نکته که فقیه هم‌چون پزشک، اهل خبره است، فرمودند: همان‌گونه که اگر پزشک بین خود و خدا، به نظریه‌ای دست یافت، چنانچه فقیه هم بین خود و خدا به برداشتی رسید، چون طریق طاعت و معصیت، عقلایی است، اگر این برداشت او در مسیر طاعت و معصیت قرار گرفت، و مشخص شد که این عمل، طاعت یا معصیت است، لذا در طریق عقلایی قرار گرفته است، مگر آن که شارع ، خودش توسعه یا تضییق داده باشد.

معظم له در ادامه فرمودند: شارع در باب خبر واحد، توسعه داده، با آن که عقلا، به آن ملتزم نیستند، عقلا به عادل کار ندارند، و به دنبال آن نیستند که کسی شراب می‌خورد یا نماز نمی‌خواند، بلکه به دنبال این هستند که صدق لسان دارد یا خیر، اجماع هم این است که کافر نباشد یا در حکم کافر نباشد، اما شارع در باب خبر عدل واحد، در موضوعات توسعه داده، و فرموده با آن که عقلا قبول ندارند، اما من قبول دارم.

ایشان هم چنین در رابطه با تضییق در طُرُق عقلایی فرمودند: گاهی شارع مانند قیاس، برای طُرُق عقلایی تضییق، قائل شده، با آن که عقلا، آن را قبول دارند، و اگر شارع، تضییق، قائل نشده بود، به آن عمل می‌شد، اما چون شارع نهی فرموده، به آن عمل نمی‌شود، لذا اگر در جایی، شارع، تضییق یا توسعه نداده بود، طبق نظر عقل، در مسیر طاعت و معصیت ، حجت است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با معنای اجماع فرمودند: اجماع به معنای اتفاق است، و در امور حسی نیاز به اجماع وجود ندارد، لذا آن چیزهایی که با دیدن، شنیدن، چشیدن، بوییدن و لمس، قابل حس کردن است، نیاز به اتفاق ندارد، از جمله وقتی انسان با چشم خود می‌بیند که هم اکنون ، روز است.

معظم له در ادامه فرمودند : اما در امور حدسی، که نیاز به تحقیق و تفحص دارد، انسان باید برای خبره شدن در آن، درس بخواند و مطالعه کند، تا امکان تشخیص آن، برای او ممکن شود، مانند طب، که نیاز است، برای تشخیص بیماری، طبیب بداند که آن بیماری، چه علائمی دارد، و آیا این علامت ها، با یکدیگر تعارض پیدا می‌کنند ، و برای درمان آن بیماری، چه داروهایی نیاز است.

ایشان در ادامه فرمودند: همان گونه که اهل خبره‌ی هر چیزی در مورد مسائل مربوط به فن خود، نظر می‌دهند، اهل خبره‌ی احکام خدا که فقها هستند، و ده‌ها سال زحمت کشیده‌اند و می‌دانند که چه چیزی واجب، و چه چیزی حرام، یا مستحب یا مکروه است، و چه چیزی کُل و چه چیزی شرط است، اگر بر چیزی اتفاق کردند، این مُنَجِّز و مُعَذِّر است.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین تاکید فرمودند: اگر مکلف با اجماع و اتفاق فقها مخالفت کرد، و آن اتفاق درست بود، معذور نیست، اما اگر با اجماع و اتفاق فقها، موافقت کرد، و آن اجماع، اشتباه از آب در آمد، معذور است.

لازم به ذکر است که لازمه ی حجیت یک دلیل، مُنَجِّز و مُعَذِّر بودن آن است؛ یعنی در جایی که دلیل، با واقعیت مطابق باشد، تکلیف بر مکلف، مُنَجِّز یعنی روشن و واضح شده و مخالفت با آن، مستوجب عقوبت است؛ اما در جایی که حجت، با واقعیت، مطابق نباشد، تمسک به حجیت برای مکلف، مُعَذِّر است، یعنی برای او عذر محسوب شده و او را از عقاب می‌رهاند.

معظم له با تاکید بر این که امور حدسی نیاز به اهل خبر دارد، فرمودند: اگر اهل خبره‌ی یک فن، همگی اجماع بر مطلبی کردند، این اجماع و اتفاق، از نظر عقلائی، مُنَجِّز و مُعَذِّر است، چون طریق اطاعت و معصیت است، و اطاعت و معصیت هم امری عقلی است.

ایشان در ادامه هم چنین تاکید فرمودند: در اجماع، اتفاق کل فقها وجود دارد، اما در زمانی که گفته می شود خلافی وجود ندارد، یعنی مخالفی با آن نظریه دیده نشده است، و بر وجود نظریه مخالف آن، قطعیت وجود ندارد، که این شرایط، اخف از اجماع است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با چگونگی دستیابی انسان به استقامت فرمودند: حدیثی از امام کاظم علیه السلام نقل شده که مضمون آن، این چنین است که: عزم به معنای اراده است، و وقتی انسان تصمیم گرفت و اراده کرد و عزم کاری را نمود، موفق به انجام آن می‌شود.

معظم له در ادامه فرمودند: خدا انسان را مختار قرار داده و اگر چه دستیابی به برخی منظورها، سخت و صعب است اما ممکن می‌باشد.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود: حکم تقدم و تاخر زنان در نماز جماعت، حکم تزاحم دو مهم در زمانی که امکان تشخیص اهم نیست، تفاوت احکام امضایی با احکام تاسیسی، شرح آیه ۳۱ سوره نور، برخی از احکام عده در ازدواج و طلاق، مطالبی در رابطه با شهرت فتوایی، و حکم تداخل در وضو و غسل، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد. لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.