۲۵ شوال سالروز شهادت امام جعفر صادق علیه السلام

امامت امام صادق علیه السلام همزمان با سال‌های پایانی حکومت بنی‌امیه و سال‌های آغازین حکومت بنی‌عباس بود، از آنجا که حکومت امویان در این سالها رو به ضعف و سقوط می‌رفت و عباسیان نیز استقرار پیدا ننموده بودند و در ابتدای حکومت خود منش سرکوب را نداشتند، به امام صادق علیه‌السلام فرصتی دست داد که نهضت علمی و فرهنگی بزرگی را شروع نمایند و پایه‌های علمی مکتب شیعه را محکم کند.

امام جعفر صادق علیه‌السلام ششمین پیشوای مسلمانان در هفدهم ربیع الاول سال ۸۳ هجری قمری در مدینه متولد شدند.

نام مبارک آن حضرت «جعفر» و مشهورترین کنیه ایشان «ابوعبدالله» است.

برای آن حضرت القاب متعدد و متنوعی ذکر شده که هر کدام به نوعی صفت و حقیقتی را در ایشان نشان می‌دهد، معروف ترین لقب ایشان «صادق» به معنی راستین و راستگو است، و از دیگر القاب ایشان می‌توان به این موارد اشاره کرد: فاضل، قائم، طاهر، کامل، منجی، صابر، لسان الصدق، و کلمة الحق.

پدر گرامی آن حضرت امام محمد باقر علیه‌السّلام و مادرشان «ام فروه» دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر است.

در سال ۱۱۴ هجری قمری با شهادت امام محمد باقر علیه السلام، امامت به امام صادق علیه السلام منتقل شد، دوران امامت امام صادق علیه السلام ۳۴ سال به طول انجامید که ۱۸ سال در دوره اموى و ۱۶ سال در دوره عباسى بوده است.

به‌رغم آنکه امامت امام صادق با ضعف و فروپاشی امویان همراه بود، آن حضرت از درگیری‌های نظامی و سیاسی دوری جستند و حتی دعوت به خلافت را نپذیرفتند.

شهرستانی در الملل و النحل گزارش کرده است که ابومسلم خراسانی در نامه‌ای امام صادق را شایسته‌ترین فرد برای خلافت خواند و از ایشان دعوت کرد تا خلافت را بپذیردند اما امام صادق علیه السلام در پاسخ نوشتند: «نه تو از یاران من هستی و نه زمانه، زمانه من است».

ایشان پاسخ دعوت ابوسلمه برای خلافت را نیز با سوزاندن نامه‌اش دادند.

 آن حضرت همچنین در قیام‌هایی که بر ضد حکومت‌ها روی داد، از جمله قیام عموی خود زید بن علی، شرکت نکردند، و بر طبق حدیثی، امام صادق نبودن یاران راستین را علت خودداری از قیام شمرده اند.

در برخی روایات، حضرت تعداد ۱۷ نفر و گاه پنج نفر را برای قیام کافی دانسته‌اند و در برابر اصرار برخی از یاران برای قیام به آنها می‌فرمودند ما بهتر از شما و دیگران می‌دانیم که چه زمانی و چه وظیفه‌ای داریم.

به‌جز دهه سومِ قرن دوم قمری که با فروپاشی خلافت بنی‌امیه هم‌زمان بود، خلفای اموی و عباسی همواره فعالیت‌های امام صادق علیه السلام و یاران آن حضرت  را زیرنظر داشتند.

فشارهای سیاسی در اواخر زندگی امام صادق بیش از پیش شد، طبق برخی روایات، مأموران منصور دوانیقی کسانی را که با شیعیان امام صادق در ارتباط بودند، شناسایی می‌کردند و گردن می‌زدند. ازاین‌رو امام صادق و یاران آن حضرت از روش تقیه استفاده می‌کردند.

اختلاف‌های سیاسی و کشمکش‌های بنی‌امیه و بنی‌عباس نسیم رحمتی بود که یکباره وزیدن گرفت و باقرالعلوم و پس از ایشان امام صادق سلام الله علیهما با استفاده از موقعیت به دست آمده به ترسیم چهره روشن آیین پرداختند و با بیان اخبار و احادیث فراوان، انحرافات را پیراستند و مردم را از گمراهی نجات بخشیدند.

به گونه ای که مسلمانان و به ویژه شیعه امامیه، در فکر و عقیده بر این دو امام و خصوصا امام صادق اعتماد کرده، بخش عمده ای از دانش اهل بیت به وسیله آنان گسترش یافت، امام صادق علیه السلام با گسترش حوزه علمی خویش دین را زنده کردند و جانی تازه در کالبد بی رمق دین دمیدند.

عصر امام صادق علیه السلام به عصر تضارب آرا و عقاید مشهور است، چرا که در آن زمان، فرقه‌ها و دسته‌های متعدد به وجود آمد و آشوب‌های فکری، اندیشه‌های انحرافی و عقاید گوناگون ظاهر گردید.

به همین جهت بسیاری از طبقات مسلمین در معرفت ذات و صفات خدای متعال و دیگر اصول اعتقادی و احکام عملی دین و تأویل آیات قرآن کریم و مسایلی از قبیل قضا و قدر، جبر و تفویض، مبدأ و معاد و ثواب و عقاب دچار شبهه و اختلاف شدند.

به دنبال این شبهات مکتب هایی؛ همچون خوارج، معتزله، متصوفه، زنادقه، جبریه، شبهه، قصاص، تناسخیه و… پدیدار گشت و مذاهب و فرقه های گوناگون به وجود آمد.

وجود انحرافات عقیدتی از یک سو و فراهم شدن فضای مناسب برای بیان معارف دینی از سوی دیگر سبب شد تا امام صادق علیه السلام حرکتی عظیم را برای اعتلای معنوی و دینی مسلمانان آغاز کنند.

تعداد شاگردان امام صادق علیه السلام را عده‌ای از محققان و دانشمندان شیعه چهارهزار نفر  دانسته اند و تنها از جواب سوال‌هایی که از آن حضرت می شد، چهار صد رساله نگارش یافته است.

بعضی از شاگردان امام صادق علیه السلام دارای آثار علمی و شاگردان متعددی بودند، به عنوان نمونه هشام بن حکم ۳۱ جلد کتاب نوشته، و  جابربن حیان نیز بیش از ۲۰۰ جلد کتاب در زمینه های گوناگون به خصوص رشته های علوم عقلی، طبیعی، فیزیک و شیمی تصنیف کرده است.

ابان بن تغلب از دیگر شاگردان امام صادق علیه السلام، در مسجدالنبی جلسه درس داشت و آنگاه که وارد مسجد می‌شد ستونی را که پیامبر تکیه می‌داد، برای او خالی می‌کردند.

در متون حدیثی شیعه، مناظرات و گفتگوهایی میان امام صادق علیه السلام و متکلمان مذاهب دیگر و نیز برخی از منکران وجود خدا گزارش شده است.

در برخی از مناظرات، شاگردان امام صادق علیه السلام در حضور ایشان در زمینه‌ای که تخصص داشته‌اند، با دیگران مناظره کرده‌اند.

در این جلسات امام صادق علیه السلام بر مناظره نظارت کرده و گاه خود نیز وارد بحث شده اند.

برای مثال در گفتگو با عالمی اهل شام که خود درخواست مناظره با شاگردان امام صادق را داشت، امام از هشام بن سالم خواستند تا در زمینه کلام با او گفتگو کند.

همچنین از فردی که قصد مناظره با ایشان را داشت، خواستند تا در هر زمینه‌ای که می‌خواهد، ابتدا با شاگردان آن حضرت گفتگو کند و در صورت غلبه بر آنها با ایشان مناظره کند، آن فرد در زمینه قرآن با حُمران بن اَعیَن، در زمینه ادبیات عربی با اَبان بن تَغلِب، در فقه با زُراره و در کلام با مؤمن الطّاق و هِشام بن سالم مناظره کرد و مغلوب شد.

شاگردان امام صادق منحصر به شیعیان نبودند، بلکه پیروان اهل تسنن نیز از مکتب آن حضرت برخوردار می‌شدند، پیشوایان چهارگانه اهل تسنن بلاواسطه یا با واسطه شاگرد امام صادق بودند، ابوحنیفه در راس این پیشوایان قرار دارد که به گفته خودش، دو سال شاگرد امام بوده و اساس علم و دانش وی از این دو سال بوده است.

به عللی چون پراکندگی شیعیان در مناطق مختلف اسلامی، دشواربودن ارتباط با شیعیان به علت فشارهای سیاسی و عدم دسترسی شیعیان به امام صادق، آن حضرت مجموعه‌ای از نمایندگان را در مناطق مختلف اسلامی تعیین کردند که از آن با نام سازمان وکالت یاد می‌شود.

این سازمان وظایفی چون دریافت وجوه شرعی مانند خمس، زکات، نذر و هدایای شیعیان و تحویل آنها به امام، رسیدگی به مشکلات شیعیان، ایجاد ارتباط میان ائمه و شیعیان و پاسخ به سؤالات شرعی آنها را برعهده داشت.

سازمان وکالت در زمان ائمه بعد گسترش یافت و در غیبت صغری به وسیله چهار نائب امام زمان به اوج رسید و با آغاز دوره غیبت کبرای امام زمان و مرگ وکیل چهارم او علی بن محمد سمری پایان یافت. امام جعفر صادق علیه السلام در تاریخ ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری قمری با انگور آلوده به زهر به دستور منصور دوانیقی خلیفه عباسی به شهادت رسیدند، و در کنار پدر بزرگوار خود امام محمد باقر علیه السلام در قبرستان بقیع دفن شدند.