آیت الله العظمی شیرازی: فقیه در لغت به معنای فهیم، و در اصطلاح روایات، به فردی گفته می‌شود که آشنا به احکام باشد

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز شنبه هجدهم شوال سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست‌‌ها هم‌چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با لزوم فراگیری احکام و معارف دینی فرمودند: طلب علم و تفقه در دین، برای یادگیری هر شخص و عمل آن و هم چنین به‌منظور ارشاد دیگران، واجب کفایی است، و تا زمانی که به قدر کفایت در این زمینه وجود ندارد، واجب عینی است، و در هر صورت امری واجب است، چه کفایی و چه عینی باشد.

معظم له در تشریح معنا و مفهوم فقیه فرمودند: فقیه در لغت به معنای فهیم است، همان‌گونه که در کتاب معالم نوشته شده که فقه در لغت به معنای فهم است و فقیه در اصطلاح روایات، به فردی گفته می‌شود که آشنا به احکام باشد، و ظاهر ادله هم دلالت بر این معنا دارد و ظهور هم حجت است.

ایشان در ادامه فرمودند: آنچه که در روایات از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام در باره فقیه گفته شده، منظور فردی است که نسبت به احکام شرعیه آشنایی داشته باشد و موازین شرعی را به بهترین شکل ممکن بداند.

آیت الله العظمی شیرازی هم‌چنین تاکید فرمودند: هر گاه در کلام معصومین علیهم السلام از تعبیر فقیه استفاده شد، منظور آشنایی با سایر علوم هم‌چون صرف و نحو نمی‌باشد.

معظم له در پاسخ به این سوال که آیا معنای فقیه شامل کسی که طالب علم است و احکام را می شناسد، می‌شود یا فقط اختصاص به مجتهد دارد، فرمودند:  معنای فقیه فقط مجتهد نیست، حتی اگر مجتهد نباشد اما آشنا به احکام باشد، ظاهرا شامل این معنا می‌شود.

ایشان در رابطه خواندن قرآن با صدای زیبا فرمودند: صدای زیبا در خواندن قرآن و مرثیه ها، ممدوح است، و آنچه که در  در سوره مومنون آمده است: قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ، به راستى كه مؤمنان رستگار شدند، همانها كه در نمازشان فروتنند، و آنان كه از کار بيهوده رويگردانند، شامل هر صدای زیبایی نمی‌شود.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه تاکید فرمودند: لغو به چیزی گفته می‌شود که موجب طرب شود ، و این گونه تفسیر شده که موجب لهو و لعب گردد، و گرنه صدای زیبا مطلوب است، و اشکالی ندارد، و اتفاقا توصیه شده که انسان با صدای زیبا قرآن را بخواند.

معظم له در رابطه حکم صدای زن فرمودند : نه بر خود زن حرام است که صدای او را اجنبی بشنود و نه بر اجنبی حرام است که آن را بشنود، فقط در قرآن در آیه ۳۲ سوره ی احزاب آمده است:  فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَولِ ، پس زنهار نازک و نرم (با مردان) سخن مگویید.

ایشان در ادامه فرمودند: لذا اگر صدای زن عادی باشد و خضوع در کلام وجود نداشته باشد، اشکالی ندارد، و نه آنکه  آن را نازک کند، آن‌گونه که در قرآن آمده است، و موجب برانگیخته شدن شهوت مردان شود، در این صورت، این کار، هم بر مرد و هم بر زن حرام است.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند: در زمان پیامبر اکرم ، زنان نزد ایشان می آمدند و با حضرت سخن می گفتند و حضرت نیز با آنان ، سخن می گفتند ، و در زمان ائمه هم این چنین بوده است.

معظم له با بیان روایتی از امام باقر فرمودند: روایت شده که امام باقر که در هفتم ذی الحجه به شهادت رسیدند، پولی را برای امام صادق قرار دادند و فرمودند که این پول در منا بگذارید تا زنان جمع شوند و زنان نادبه برای من ندبه کنند و روضه بخوانند، ندبه هم به معنای صدای یواش نیست، بلکه به معنای داد زدن است، همان‌گونه که متعارف است که در ماتم کسی شعری می‌خوانند و ضجه و فریاد می‌کنند، اما قطعا در آنجا صدا را نازک نمی‌کردند.

ایشان در ادامه تاکید فرمودند که صدای زن اگر عادی باشد، حرام نیست، نه بر خودش و نه بر مرد اجنبی که آن را می شنود، فقط دو چیز بر مرد حرام است، اول آنکه صدای زن به گونه ای باشد که موجب هیجان مرد و برانگیخته شدن شهوت او شود که در این صورت هم بر مرد و هم بر زن حرام است، و دوم آنکه زنی با آنکه صدای عادی دارد اما همان صدا موجب تحریک و برانگیخته شدن شهوت و هیجان مرد شده و از صدای عادی آن زن هم احساس لذت می کند، که شنیدن این صدا، چون که ریبه است، بر مرد حرام است.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه در رابطه با نسبت قیمت با پول فرمودند: قیمت نسبت به پول، حیث تقییدی است، نه تعلیلی، یعنی باید دید که ارزش پول در زمان قبل چقدر بوده است، و آن ارزش ملاک است، و نه آن مقدار معین پولی که از ارزش آن کاسته شده است.

معظم له در رابطه با برخی از احکام قرض فرمودند: در قرض اگر از اول شرط کند که با مبلغی بیشتر، بازگردانده شود، صحیح نیست، و حکم ربا را دارد، اما اگر بدون این‌که شرط کند، چنانچه ارزش پول کمتر شود، ظاهرا حیث تقییدی است و ضامن قیمت است، چون که العقود تابعة للقصود

ایشان در رابطه ولایت تشریعی و تکوینی در رابطه با معصومین علیهم السلام فرمودند: روایاتی در ابواب متعدد کتاب بحارالانوار ذکر شده که انسان از آن روایات، اطمینان حاصل می‌کند که قطعا ولایت تشریعی و ولایت تکوینی در چهارده معصوم علیهم السلام به صورت مطلق وجود دارد مگر در مواردی که دلیل وجود دارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با علم امام معصوم علیه السلام فرمودند: روایات در رابطه با علم امام، مختلف است، اما آن گونه که جماعتی برداشت کرده اند، و من هم خودم نیز برداشتم از نوع این روایات همین است که علم امام، حضوری و در همه جا می‌باشد، لذا هر روایتی که خلاف این ظاهر باشد، باید آن را تاویل کرد.

معظم له در ادامه فرمودند: معصومین علیهم السلام همه چیز را می دانند، فقط در روایت، یک جا استثنا شده، آنجا که در آیه ۳۹ سوره رعد می فرماید: يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ  وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ، خدا هر چه را خواهد (از احکام یا حوادث عالم) محو و هر چه را خواهد اثبات می‌کند و اصل کتاب (آفرینش) نزد اوست، لذا ممکن است که خدای عزوجل در برخی موارد، که نام آن بداء گفته شده، چیزی را تغییری بدهد، و انجام آن را به زمان جلوتر یا عقب تر بیندازد.

ایشان هم‌چنین تاکید فرمودند: لذا در برخی دعاها از جمله دعای احتجاب ، بعضی از روایات آمده :  استأثر الله بعلمه ، یعنی خدای متعال برخی چیزها را فقط و فقط برای خودش قرار داده است.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۱۵۷سوره اعراف:  وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ،  و بر آنان هر طعام پاکیزه و مطبوع را حلال، و هر پلید منفور را حرام می‌گرداند، فرمودند: خدای متعال، خبائث را بر انسان حرام فرموده اما مصداق خبائث را مشخص نکرده، لذا این موضوع بایستی از عرف دریافت شود.

معظم له با اشاره به آیه ۱۱۶ سوره طه: وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَىٰ، و (یاد آور) هنگامی که فرشتگان را گفتیم به آدم سجده کنید، همه سجده کردند جز ابلیس که امتناع ورزید، فرمودند: در رابطه با چگونگی خلقت آدم، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد، اما علامه مجلسی در بحارالانوار به این نکته اشاره داشته که خلقت حضرت آدم در بهشت دنیا صورت گرفته است، البته برخی از علما معتقدند که در بهشت آخرت بوده است.

ایشان در رابطه با کیفیت سجده ملائکه بر آدم فرمودند: در رابطه با اینکه آیا همه ملائکه از جمله چهار ملائکه مقرب الهی بر حضرت آدم سجده کردند، آنچه که از ظواهر بر می آید، لفظ ملائکه که کلمه ای جمع است، دلالت بر همه ملائکه دارد، و ظهور در عموم از جمله چهار ملائکه مقرب یعنی جبرئیل، میکائیل، اسرائیل و عزرائیل دارد، لذا از ظاهر این آیه شریفه می توان دریافت که همه ملائکه بر حضرت آدم سجده کردند.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۱۲۰ سوره طه: فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَىٰ شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَا يَبْلَىٰ، باز شیطان در او وسوسه کرد، گفت: ای آدم آیا (میل داری) تو را بر درخت ابدیت و ملک جاودانی دلالت کنم؟، فرمودند: انسان های عادی، شیاطین، جن، و ملائکه را نمی‌بینند اما انبیاء قدرت دیدن آنها را دارند، لذا در این آیه نسبت به حضرت آدم، در داستان حضرت ابراهیم و حضرت نوح و حضرت لوط و سایر انبیاء که در قرآن آمده، همگی حکایت از این دارد که انبیاء قدرت دیدن شیاطین و جن و ملائکه را داشته اند.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود: حکم دایر بودن امر بین زیاده و نقیصه، حکم شبهه محصوره در مالکیت دو یا چند نفر بر یک چیز، حکم تبدیل ارز و سکه به قیمت بالاتر، میزان شرعی دینار و درهم، شرح آیه ۱۱۲ سوره طه، و احکام وضو و غسل در جنابت، و شرح آیه ۱۱ سوره رعد، از دیگر مواردی بود که در این نشست‌ علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن‌ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.