روز جهانی زمین پاک هر ساله در ۲۲ آوریل مصادف با ۲ اردیبهشت در تمام دنیا برگزار می‌شود و به همه مردم یادآوری می‌کند که نباید سیاره خود «زمین» را فراموش کنند.
این روز به منظور ایجاد آگاهی جهانی و نیز سپاسگزاری از مواهب زمین و منابع و ذخایر طبیعی آن است که از سوی سازمان ملل متحد نیز هر سال طبق مراسم ویژه‌ای در سراسر جهان برگزار می‌شود.
روز جهانی زمین پاک با وجود آن که در تقویم هیچ‌کدام از ادیان به عنوان یک روز دینی و مقدس در نظر گرفته نشده است اما با ارزشهای دینی در جهت خیر مشترک همه انسانها پیوند خورده و تمام سنتهای دینی توجه ویژه ای به نگهداری از زمین دارند.
روز زمین پاک مناسبت سالانه‌ای است که با هدف افزایش آگاهی و تجلیل از محیط زیست کره زمین نامگذاری شده است.
در سال ۱۹۶۹ جان مک مونل فرزند یک مبلغ دینی مستقل و علاقمند به عرصه دین، علم و صلح، ایده برگزاری یک روز جهانی به نام روز زمین پاک را در همایش یونسکو درباره محیط زیست مطرح کرد و در همان سال پرچم زمین پاک را طراحی کرد.
یوتانت دبیر کل سازمان ملل طی سال های ۱۹۶۲ تا ۱۹۷۱ از ایده مک کونل استقبال کرد و این روز به یک روز جهانی در تقویمهای سراسر دنیا تبدیل شد.
این موضوع در ادیان مختلف مورد قرار گرفته و نشستهای بسیاری طی سال‌های گذشته با محوریت چشم اندازهای الهیاتی درباره نظارتهای زیست محیطی برگزار شده و مسیحیان، مسلمانان، یهودیان، هندوها و بودیستها، بر نگاه های مشترک در این زمینه به کرات تصریح کرده‌اند.
قرآن کریم به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان نیز مملو از اشاراتی به منابع ارزشمند حیاتی یعنی آب، هوا و خاک است و مسلمانان را از اسراف نهی می‌کند از سوی دیگر احادیث و روایات وارده نیز بیانگر دغدغه پیامبر اکرم و اهل بیت درباره رعایت پاکیزگی، حفظ منابع طبیعی و توزیع عادلانه آنها در میان همه مردم است.
اهمیت ویژه اسلام به نظافت و پرهیز از آلودگی، حمایت روشن این دین آسمانی را را از حفظ محیط زیست، و نیالودن آن می‌رساند.
اهتمام به نظافت و رعایت بهداشت که یکی از مصادیق برجسته «حفظ محیط زیست» است، در اسلام رعایت آن و اهتمام به نظافت و پرهیز از آلودگی از جایگاه برجسته‌ای برخوردار است.
رسول خداصلی الله علیه و آله همواره امت خود را با بیان‌های مختلف به پاکیزگی ترغیب نموده و می‌فرمودند:
إن الله طيب يحب الطيب، نظيف يحب النظافة، خدای متعال طیب و پاک است و پاکیزگی را دوست دارد.
تنظفوا بکل ما استطعتم فان الله تعالی بنی الاسلام علی النظافه ولن یدخل الجنه الا کل نظیف، به هر مقدار که می‌توانید نظافت را رعایت کنید؛ زیرا خدای متعال اسلام را برپایه نظافت بنا نهاده است و هرگز کسی وارد بهشت نمی‌گردد؛ مگر این که پاکیزه باشد.
امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام در رابطه با لزوم رعایت بهداشت و پرهیز از نگهداری زباله در خانه فرموده‌اند: لا تُؤوُوا التُّرابَ خَلفَ البابِ فَإنَّهُ مَأوَی الشَّیاطینُِ، خاکروبه را پشت در منزل نریزید؛ زیرا جایگاه شیاطین است. «علل الشرائع، ج ۲، ص ۵۸۳»
در آیه ۵۸ سوره اعراف، قرآن کریم اشاره به پاکیزه بودن خاک و این نکته که رویش نباتات در زمین پاکیزه به نسبت زمین ناپاک بیشتر است، گردیده :
«وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذي خَبُثَ لا يَخْرُجُ إِلاَّ نَكِداً كَذلِكَ نُصَرِّفُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَشْكُرُونَ زمین پاک نیکو گیاهش به اذن خدایش(نیکو) بر آید، و از زمین خشنِ ناپاک بیرون نیاید جز گیاه اندک و کم‌ثمر. این گونه ما آیات (قدرت) را به هر بیان توضیح می‌دهیم برای قومی که شکر خدا به جای آورند.»
در این آیه با ذكرى كه از رويش ميوهها در اثر نزول باران به ميان آمده، به این نکته توجه می‌دهد كه زمين‌ها بر دو گونهاند، زمين پاک و آماده كه با نزول باران، به امر خدای متعال، گياهان گوناگون در آن مىرويند، و زمين پليد كه حتى اگر باران هم بر آن ببارد، جز اندكى علف هرز چيزى در آن نمىرويد.
اسلام از همان بدو پیدایش یعنی ۱۴۰۰ سال پیش، اصولی را برای شناخت زیستِ محیطی که لازمه دستیابی شایسته به جایگاه خلیفه الهی است، به انسانها عرضه کرده است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله در رابطه با فواید درختکاری در دنیا و آخرت فرموده اند : ما مِن رَجُلٍ یَغرِسُ غَرساً إلاّ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِنَ الأجرِ قَدرَ ما یَخرُجُ مِن ثَمَرِ ذلِکَ الغَرسِ، هر که نهالی بکارد، خدای متعال به مقدار میوهایی که از آن درخت به دست می آید، در نامه اعمال او پاداش می نویسد.«کنزالعمّال، ح ۹۰۵۷»
به اعتقاد بسیاری از اندیشمندان مسلمان، بحران زیست محیطی نشانه ای است از یک فاجعه بزرگتر یعنی دورشدن انسانها از زندگی آرمانی و مطابق با اراده الهی است.
یک جامعه مبتنی بر عدالت که در آن، روابط انسانها با یکدیگر و با خدای متعال به طور شایسته برقرار گردیده است به راحتی دچار معضلات زیست محیطی نخواهد شد.
مراقبت از محیط زیست در معنای کامل آن، وظیفه ای است که به خاطر مقام خلافت و جانشینی در آفرینش بر دوش بشر قرار دارد.
امام صادق علیه السلام در این زمینه فرموده اند : لا تَطیبُ السُکنی إلّا بِثَلاثٍ: الهَواءِ الطَّیِّبِ وَ الماءِ الغَزیرِ العَذبِ و الأرضِ الخَوّارَةِ، زندگی جز با سه چیز خوش نمیشود: هوای پاک، آب فراوان گوارا و زمین نرم و سست (آماده زراعت).«تحف العقول، ص ۳۲۰»
هر نسلی از مردم مانند کارگزار و جانشینی در زمین هستند که از منابع آن برای منفعت تمام موجودات پاسداری می‌کنند.
اسراف و رفتارهایی که توازن نظام طبیعت که نشانی از الطاف خدای متعال است را تباه می‌کنند به شدت تقبیح نکوهش شده است.
اسلام به طیور و حیوانات و جنبنده‌ها آن قدر اهمیت داده که در کتابهای حدیثی بابی به احکام و قوانین مربوط به حیوانات و جانداران اختصاص داده شده است که با مراجعه و دقت در آنها در می‌یابیم که اسلام درباره محیط زیست و رعایت حقوق جانداران و حفاظت از آنها تا چه اندازه حساسیت نشان داده است.
معاویة بن عمار از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت نموده که آن حضرت فرمودند: «از کشتن حیوانات به جز افعی، عقرب و موش بپرهیزید.»، چرا که وجود افعی، عقرب و موش در محیط زندگی انسان موجب ضرر و زیان است لذا در مورد نابودی آنها منعی نیامده و دلایل آن در احادیث دیگر ذکر شده است.
قاعده «لاضرر» در دین اسلام قلمرو بسیار وسیعی دارد، و تمامی زوایای زندگی بشر را در بر‌می گیرد، از جمله موارد ضرر، تخریب محیط زیست و آسیب رساندن به زندگی فردی و اجتماعی انسان است.
درباره «قاعده لاضرر» دانشمندان و صاحب‌نظران نامداری چون: مرحوم شیخ انصاری، آخوند خراسانی، آقا ضیاء عراقی و دیگران به تفصیل بحث کرده و رساله‌های مستقلّی در تبیین و توضیح این قاعده تدوین نموده‌اند.
قاعده لاضرر در قالب حدیث در حدّ تواتر به اثبات رسیده و اهل تسنن نیز به این قاعده اهتمام ورزیده و از طریق آنها نیز وارد شده است.
از باب نمونه به احادیثی اشاره می‌شود که نشان دهنده این است که شعاع قاعده لاضرر سراسر زندگی انسان را در بر می گیرد.
نحوه استدلال در برخی از احادیث نشان می دهد که اسلام ضرر و زیان و آسیب رساندن به دیگران را نمی‌پذیرد، و بدون تردید یکی از موارد ضرر و زیان، تخریب محیط زیست انسان و دیگر موجودات زنده است.
