آیت الله العظمی شیرازی: شخصی که فقط برای افطار در شب عید فطر وارد منزل انسان می‌شود، شامل مفهوم «ضیف» در روایات نیست و فطریه او بر عهده صاحب منزل نمی‌باشد
نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز یکشنبه پنجم شوال سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال‌های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.
آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم پرداخت زکات فطر برای مهمان فرمودند : در روایت از واژه «ضیف» به معنای مهمان استفاده شده و مهمان دارای دو اطلاق است، یک نوع مهمان، مهمانی است که از شهرستان آمده و با وسایل خود بر منزل شخصی وارد می شود، و نوع دوم مهمان، که متعارف است، فقط مهمانی است که برای صرف افطار به منزل انسان وارد می‌شود.
معظم له در رابطه با مهمان نوع اول فرمودند : در عرف به چنین شخصی مهمان گفته می شود، یعنی کسی که همراه میزبان است، حتی اگر قبل از مغرب وارد منزل او شود، و حتی اگر در منزل او افطار نکند، و همراه با وی برای صرف افطار به منزل دیگران برود.
ایشان در رابطه با مفهوم مهمان طبق روایات فرمودند : در عروة الوثقی این مساله مورد اشاره قرار گرفته و غالب فقها هم گفته‌اند که منظور از مهمان در روایات، نوع است.
آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : لذا برخی از فقها در حاشیه عروة‌الوثقی گفته‌اند : که مهمان در صورتی به فرد اطلاق می‌شود که ده روز آخر ماه مبارک رمضان در منزل انسان باشد، و برخی هم گفته اند که در صورتی که کل ماه رمضان را مهمان باشد، در غیر این صورت، فطریه بر عهده صاحب منزل نیست.
معظم له در رابطه با نظریه غالب فقها در این زمینه فرمودند : اما عده‌ای از فقها که یکی از آنان صاحب عروة الوثقی است و برداشت من هم همین است، گفته‌اند که اگر کسی قبل از مغرب وارد منزل انسان شد و وسایل خود را در منزل او گذاشت ولو در منزل او چیزی نخورد، فطریه او به عهده صاحب‌منزل است، اما کسی که فقط به منظور صرف افطار به منزل انسان می‌آید حتی اگر قبل از مغرب وارد منزل او شده باشد، شامل مفهوم مورد اشاره در روایات نمی شود.
ایشان با اشاره به این نظر شیخ طوسی و بسیاری از فقها فرمودند : در موضوعات احکام ، اگر شارع ، موضوعی را بیان و برای آن حکمی معین کرد ، اما خودِ شارع ، آن را معنا نکرد ، در ابتدا به اهل لغت رجوع می شود ، اگر در لغت معنایی برای آن پیدا شد و اختلاف میان اهل لغت نبود ، همان ملاک می شود ، و در غیر این صورت باید به عرف مراجعه نمود ، در چنین شرایطی هر آن چه که نزد عرف وجود داشت ، ملاک است.
آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۳۲ سوره حج وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ ، این است (سخن حق) و هر کس شعائر الهی را بزرگ و محترم دارد ، این از صفت ، از دلهای باتقواست ، فرمودند : در اینجا شارع موضوع که شعائر الهی است را بیان کرده و حکمی را هم برای آن بیان فرموده که : مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ این از صفت از دلهای باتقواست ، می باشد ، در اینجا باید حکم را از شارع گرفت ، و در آیه ۴۰ سوره یوسف هم آمده که إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ حکم فقط برای خداست ، یعنی تنها راه دریافت حکم خدای عزوجل است ، و یا قول و عمل و تقریر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و معصومین علیهم السلام.
معظم له در ادامه فرمودند : برای شعائر الهی در قرآن کریم دو نمونه ذکر شده اما معنای آن بیان نگردیده است ، در آیه ۳۶ سوره حج وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ و (نحر) شتران فربه را برای شما از شعائر الهی (و احکام حج) مقرر داشتیم ، و هم چنین در آیه ۱۵۸ سوره بقره : إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ سعی صفا و مروه از شعائر الهی است ، حال سوال پیش می آید که آیا طواف و رمی جمره و عرفات و منی و مشعر از شعائر است ؟ ، در پاسخ باید گفت که دلیلی وجود ندارد که اینها هم از شعائر الهی نباشند ، چرا که برای فهمیدن معنای شعائر الهی در شرایطی که شارع و معصومین برای آن معنایی ذکر نکرده اند ، باید به عرف مراجعه نمود که در نزد عرف چه چیزی موجب تعظیم و تجلیل است ، و به همان چیز شعائر گفته می شود.
آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۳۲ سوره حج : ذَٰلِكَ وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ ، این است (سخن حق) و هر کس شعائر (دین) خدا را بزرگ و محترم دارد این از صفت دلهای باتقواست، فرمودند : در اینجا تعظیم شعائر الهی، موضوع، و تقوای قلوب، حکم است، یعنی عمل افراد متقی موجب تعظیم شعائر الهی است، اما شارع نه در آیات قرآن کریم و نه در روایات، دایره ی شعائر الهی را معین نکرده است، لذا لازم است که برای تشخیص آن به عرف مراجعه شود که به چه چیزهایی شعائر الهی گفته می شود.
معظم له با تاکید بر اینکه در زمانی که شارع ، موضوع را بیان نکرد ، برای شناخت موضوع ، باید به عرف مراجعه نمود، فرمودند : اگر شارع ، از موضوع ، چیز خاصی را اراده کرده باشد ، حتما آن را ذکر می کند ، اما اگر چیز خاصی را ذکر نکرد، در چنین شرایطی باید موضوع از عرف دریافت شود.
ایشان با اشاره به معنای شعائر فرمودند : شعائر ، جمع شعیره است و در لفظ به موهای ریز بدن و نه محاسن و موی سر گفته می شود، چرا که موی سر جزء سر نیست اما مثلا موهای ریز دست، جزء دست محسوب می شود، لذا فقها با اینکه در روایات نیامده، گفته اند که در وضو و غسل هم باید این موها شسته شود، چون جزء دست است.
آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : لذا چون شعائر که جمع شعیره است، به چیزهایی گفته می شود که در حکم همان چیز است، بنابراین هر آنچه که عرف از آن برداشت شعیره کند، مورد قبول است، چرا که شعیره معنای خاص شرعی ندارد.
معظم له در ادامه فرمودند : به همین جهت طبق دستورات فقهی شستن موهای ریز در وضو و غسل لازم دانسته شده چون جزء بدن محسوب می شود.
ایشان با اشاره به آیات قرآن در مورد شعائر فرمودند : برای شعائر الهی در قرآن کریم دو نمونه ذکر شده اما معنای آن بیان نگردیده است ، در آیه ۳۶ سوره حج وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ و (نحر) شتران فربه را برای شما از شعائر الهی (و احکام حج) مقرر داشتیم ، و هم چنین در آیه ۱۵۸ سوره بقره : إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ سعی صفا و مروه از شعائر الهی است ، حال سوال پیش می آید که آیا طواف و رمی جمره و عرفات و منی و مشعر از شعائر است ؟ ، در پاسخ باید گفت که دلیلی وجود ندارد که اینها هم از شعائر الهی نباشند ، چرا که برای فهمیدن معنای شعائر الهی در شرایطی که شارع و معصومین برای آن معنایی ذکر نکرده اند ، باید به عرف مراجعه نمود که در نزد عرف چه چیزی موجب تعظیم و تجلیل است ، و به همان چیز شعائر گفته می شود.
آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به این فراز خطاب به حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف فرمودند : : «أَیُّهَا الْمُهَذَّبُ الْخَائِفُ؛ ای پاک‌سرشت ترسان» فرمودند : این وصفی در زیارت روز جمعه است که امام زمانبا آن توصیف شده اند، در این زیارت آمده: «أَیُّهَا الْمُهَذَّبُ الْخَائِفُ؛ ای پاک‌سرشت ترسان». در روایات نیز، یکی از دلایل غیبت امام زمان(ع) ترس از کشته شدن معرفی شده است.
معظم له در ادامه فرمودند : مقصود از «ترس»، ترس از شهادت نیست؛ بلکه ترس او، از این است که با کشته شدن وعده الهی مبنی بر جهانی شدن اسلام، عملی نشود.
ایشان با تاکید بر اینکه بین «خوف» و «جبن» تفاوت وجود دارد فرمودند : ترس گاه «خوف» یعنی جایی که ترس عقلائی است می باشد و گاه «جبن» یعنی مربوط به جایی است که عقلائی نمی باشد، لذا در روایات آمده که «خوف» از جنود عقل و «جبن» از جنود جهل است، و این مساله در عروة الوثقی و جواهرالکلام آمده و بسیاری از فقها هم پذیرفته اند که «خوف» به معنای ترسی است که عقلائی می باشد و این ترس لازم نیست که ۶۰ یا ۷۰ درصد باشد که به آن ظن گفته می شود و لازم نیست ۵۰ درصد هم باشد که نام آن شک است، لذا حتی اگر ۲۰ یا ۳۰ یا ۴۰ درصد هم بود که به آن وهم گفته می شود، چنانچه این وهم، «خوف» و نه «جبن» بود شامل رخصت برای جواز افطار روزه می شود و شامل عزیمت نخواهد شد و به معنای باطل بودن روزه او نیست.
آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۱۸۹ سوره مائده : فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ أَوْ كِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِيرُ رَقَبَةٍ، کفاره آن قسم طعام دادن ده فقیر است از آن طعام متوسط که بر اهل خود غالباً تهیه می‌کنید، یا جامه بر آنها پوشانده و یا یک بنده آزاد کنید، فرمودند : در کفاره و فطریه باید آنچه که به همسر و فرزندانمان می دهیم به فقرا نیز پرداخت کنیم.
معظم له در ادامه فرمودند : اگر چه ممکن است که در اکثر اوقات، غذای غالب مردم، گوشت و برنج باشد اما چون در روایات به گندم و جو اشاره شده، این آیه شریفه حمل بر استحباب شده، یعنی روایات، این آیه شریفه را تخصیص زده است چرا که روایات هم مانند قرآن، حجت هستند.
ایشان تاکید فرمودند : در عروة الوثقی به اعتقاد اکثر فقها، نان کافی تشخیص داده شده است یعنی سه کیلو نان به فقیر دادن کفایت می کند حتی اگر خودش غالبا برنج مصرف می کند.
آیت الله العظمی شیرازی در مورد پرداخت زکات فطره به برخی اقوام فرمودند : پرداخت زکات فطره به واجب النفقه یعنی عمودین مثل پدر و مادر هر چه بالا برود و فرزندان هر چه پایین برود، مانند پدر و پسر در صورتی که فقیر باشند نمی توان پرداخت کرد.
معظم له در ادامه فرمودند : اما پرداخت زکات فطره به برادر و خواهر فقیر و فرزندان آنان، چون عمودین نیستند جایز است.
ایشان در رابطه با حکم پرداخت زکات فطره به سادات فرمودند : زکات فطره را نمی توان به سید فقیر داد اما اگر زکات دهنده سید باشد می تواند به سید فقیر زکات بدهد.
آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با برخی از احکام قصد ده روز فرمودند : کسی که در میانه ی قصد ده روز، مسیری را که ۴ فرسخ است طی کند و ۴ فرسخ برگشت در آن باشد، باعث قطع نیت ده روز او می شود، لذا در برگشت از آن مسافرت باید از نو قصد ده روز کند تا بتواند روزه بگیرد و نماز خود را تمام بخواند.
معظم له در ادامه فرمودند : اما اگر کمتر از ۴ فرسخ رفت، محل اختلاف میان فقهاست و غالبا فرموده اند و من هم برداشتم همین است که اگر از آخرین خانه های آن شهری که در آن قصد ده روز کرده، کمتر از ۴ فرسخ برود و چند ساعتی بیشتر نماند و برگردد و نه آن که مثلا یک شب بماند، اشکال ندارد و قصد ده روز او به هم نمی خورد.
ایشان در رابطه با کسی که نیت هشت سفر نداشته فرمودند : در صورتی که انسان نمی داند و نیت هم از ابتدا نداشته که مسیر چهار فرسخی را طی کند، به این طی مسیر کردن، سفر گفته نمی شود، و در این زمینه روایت خاص وجود دارد لذا در چنین شرایطی حتی اگر ده یا بیست فرسخ هم برود، باید نماز خود را تمام بخواند.
آیت الله العظمی شیرازی در تعریف فرایض و سنن هنگام ظهور فرمودند : فرایض به معنای واجبات است، و وقتی امام زمان ظهور می کنند، به سبب آن حضرت، مردم به فرایض عمل می کنند.
معظم له در ادامه فرمودند : چرا که الناس علی دین ملوکهم، و وقتی رئیس ما مولایمان بقیة الله الاعظم باسند، فرایض و سنن تجدید می شود و مردم بدان عمل می کنند.
سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : نظر فقهای شیعه در رابطه با حمره ی مشرقیه، شرح آیه ۳۱ سوره آل عمران، تاکید بر استفاده از حکمت و موعظه حسنه در امر به معروف و نهی از منکر، برخی از احکام غسل و وضو، برخی از احکام سقط جنین، مفهوم واژه «ساعة» در قرآن کریم، توضیح در رابطه با جسمانی یا روحانی بودن معاد، مبنای پرداخت مهریه ای که در گذشته تعیین شده برای حال حاضر، تشریح برخی از اختیارات حاکم شرع، حکم نماز جماعتی که انسان مطمئن به عدالت امام جماعت نیست، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آنها اشاره و یا پاسخ داده شد.
لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.
