آیت الله العظمی شیرازی : مشهور بین فقها در رویت هلال ماه رمضان، اختلاف آفاق است اما اگر در یکی از شهرهایی که اختلاف افق میان آنها زیاد نیست ماه ثابت شود حتی تا قریب نیم ساعت اختلاف هم امکان ثابت شدن در دیگر شهرها را دارد

نشست علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، یکشنبه شب مطابق با بیست و هفتمین روز از ماه مبارک رمضان سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با مساله اتحاد و اختلاف آفاق در احکام فرمودند : غیر از روزه در تمامی احکام هم چون نماز، ایام عادت ماهانه زنان، وقت ادای دیون و نظایر آن، بر اساس اجماع فقها، تعدد افق وجود دارد و اتحاد آفاق در هیچ مورد دیگری وجود ندارد.

معظم له در ادامه فرمودند : اما فقط در روزه چند روایت وجود دارد که تعداد کمی از فقها به لحاظ عدد و نه از لحاظ اهمیت، که شاید در بین هزار فقیه، ۲۰ نفر هم وجود نداشته باشد، به جهت اطلاق این روایات، قائل به اتحاد آفاق شده اند.

ایشان با اشاره به روایتی در این زمینه فرمودند : در روایتی آمده که شخصی خدمت حضرت رسید و عرض کرد که ماه در شهر ما در انتهای ماه شعبان ثابت نشد و کسی ماه را ندید لذا ما آن روز را روز سی ام شعبان در نظر گرفته و فردای آن روز را اول ماه رمضان محسوب نموده و روزه گرفتیم، اما در میانه ماه افرادی از شهر دیگری به شهر ما آمدند و مشخص شد که در آن شب در شهر آنها ماه دیده شده است، بر اساس این روایت کسانی که که روزه نگرفتند بایستی یک روز قضای آن را بجا آورند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : بر اساس این روایت، قول کسانی که ماه را در شهر دیگری دیده اند معتبر برای ساکنان شهر دیگر است اما مشهور میان فقها از گذشته تا به حال، این است که شرط این مساله یکسان بودن افق آن دو شهر است و اگر افق ها با هم تفاوت دارد، نیازی به قضای روزه نیست و مشهور فقها، این متن را این گونه استظهار کرده اند.

معظم له با اشاره به تفاوت نظر برخی از فقها در این زمینه فرمودند : اما چند نفر از فقها که یکی از آنها صاحب مدارک است که از اعاظم فقهای ماست اما چون معصوم نیست در نظیر این مساله چنین دیدگاهی را مطرح نکرده است ولی در اینجا چنین نظری داده است، یعنی در برخی از موارد که فهم فقها به گونه ای دیگر بوده است، ایشان هم دیدگاه فقها را پذیرفته است اما در اینجا نپذیرفته است.

ایشان در ادامه فرمودند : لذا مجموعا در بحث اتحاد و اختلاف آفاق ، مشهور بین فقها اختلاف آفاق است، بنابراین در شهری که از نظر افق با شهر دیگری یکسان است اگر ثابت شد که ماه دیده شده، چنانچه مسلم است که در این شهر ماه قابل رویت بوده و کسی ماه را ندیده است این حجت است اما اگر آن شهر در نصف کره زمین در شرق و دیگری در نصف کره زمین در غرب بوده، حجت نیست.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به برخی از شهرهایی که افق آنها به هم نزدیک فرمودند : در شهرهایی مانند بصره و کوفه و بغداد، اگر در هر کدام از این شهرها ماه ثابت شود چون فاصله افق میان این شهرها زیاد نیست و حداکثر به ۱۵ دقیقه می رسد لذا حتی تا قریب نیم ساعت اختلاف هم امکان ثابت شدن دارد.

معظم له با اشاره به فرازهایی از زیارت امام حسین علیه السلام فرمودند : معنای این عبارت که اهل بیت علیهم السلام ، حجاب الله هستند ، یعنی از طریق ۱۴ معصوم علیهم السلام ، باید رو به سوی خدا نمود و در بخشی از زیارت امام حسین علیه السلام نیز آمده : إِرادَةُ الرَّبِّ فِي مَقادِيرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إِلَيْكُمْ وَتَصْدُرُ مِنْ بُيُوتِكُمْ وَالصَّادِرُ عَمَّا فُصِّلَ مِنْ أَحْكامِ الْعِبادِ، خواست پروردگار در اندازه‌گیری‌های امورش به سوی شما فرود می‌آید و از خانه‌های شما صادر می‌گردد و صادر شونده از شماست آنچه از احکام بندگان مشروح بیان شده است ، و معنای همه اینها این است که خدای متعال ، فقط یک کانال برای پذیرش خود قرار داده است ، و آن ۱۴ معصوم علیهم السلام هستند ، البته گفتن یاالله قبول است ، اما یا الله کسی مورد قبول است که ۱۴ معصوم علیهم السلام را قبول داشته باشد.

ایشان در رابطه با علم امام معصوم علیه السلام فرمودند : بحث علم امام ، بحث مفصلی است ، و علامه مجلسی در بحارالانوار در چند جا و در مرآة العقول این یحث را مطرح کرده است ، و برخی از علما هم کتاب های مستقل و خاص حول علم امام نوشته اند ، و آنچه که در ذهن من است ، مرحوم شیخ محمد علی سنقری که از علمای کربلا بودند ، و من مکرر خدمت ایشان رسیده بودم ، در ۶۰ ، ۷۰ سال قبل ، کتابی به نام «الالهام فی علم الامام » که تقریبا ۷۰ ، ۸۰ صفحه است ، منتشر کرده اند ، و چون متاخر است و فرمایشات مرحوم مجلسی هم در آن ذکر شده ، لذا کتاب جامعی است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با کیفیت علم امام فرمودند : روایات در رابطه با علم امام ، مختلف است ، اما آن گونه که جماعتی برداشت کرده اند ، و من هم خودم نیز برداشتم از نوع این روایات همین است که علم امام ، حضوری و در همه جا می باشد ، لذا هر روایتی که خلاف این ظاهر باشد ، باید آن را تاویل کرد.

معظم له با اشاره به دو نمونه از آیات قرآن کریم ، فرمودند : در آیه ۱۸۸ سوره اعراف آمده که پیامبر اکرم فرمودند : وَلَوْ كُنْتُ أَعْلَمُ الْغَيْبَ لَاسْتَكْثَرْتُ مِنَ الْخَيْرِ وَمَا مَسَّنِيَ السُّوءُ ، و اگر من از غیب (جز آنچه از وحی می‌دانم) آگاه بودم بر خیر و نفع خود همیشه می‌افزودم و هیچ‌گاه زیان و رنج نمی‌دیدم، و یا در آیه ۵۲ سوره شوری آمده که : مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ وَلَٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا ، تو پیش از آن که وحی بر تو رسد نه می دانستی کتاب (خدا) چیست و نه فهم می کردی که راه ایمان و شرع کدام است و لیکن ما آن (کتاب و شرع) را نور (وحی و معرفت) گردانیدیم که هر کس از بندگان خود را بخواهیم ، لذا حسب این برداشت که البته اجماعی نیست ، علم امام ، حضوری است و نسبت به همه چیز از گذشته و حال و آینده و حتی نسبت به روز قیامت ، بهشت و دوزخ ، این علم وجود دارد ، بنابراین هر چه ظاهرش با این منافات داشته باشد ، بایستی تاویل کرد.

ایشان در ادامه فرمودند : معصومین علیهم السلام همه چیز را می دانند ، فقط در روایت ، یک جا استثنا شده ، آنجا که در آیه ۳۹ سوره رعد می فرماید : يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ ، خدا هر چه را خواهد (از احکام یا حوادث عالم) محو و هر چه را خواهد اثبات می‌کند و اصل کتاب (آفرینش) نزد اوست ، لذا ممکن است که خدای عزوجل در برخی موارد ، که نام آن بداء گفته شده ، چیزی را تغییری بدهد ، و انجام آن را به زمان جلوتر یا عقب تر بیندازد.

آیت الله العظمی شیرازی در پاسخ به این شبهه که برخی گفته اند چون امیرالمومنین علم داشته اند ، لذا مجاهدت های ایشان در لیلة المیت و یا برخی از جنگ ها فضیلت نیست ، چرا که می دانسته اند که زنده می مانند ، فرمودند : در اینکه امیرالمومنین علم نسبت به همه چیز داشتند ، شکی نیست ، اما در روایتی خود امیرالمومنین فرمودند : لَولا آيَةٌ في كِتابِ اللّه لَأَخبَرتُكُم بِما كانَ وبِما يَكونُ وما هُوَ كائِنٌ إلى يَومِ القِيامَةِ ، وهِيَ هذِهِ الآيَةُ : «يَمحُو اللّه ما يَشاءُ ويُثبِتُ وعِندَهُ اُمُّ الكِتابِ ، امیرالمومنین علیه السلام در اینجا می فرمایند که اگر این آیه در قرآن نبود : يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ ، من همه چیز را برای شما می گفتم ، اما چون خدای متعال این خصوصیت را برای خود قرار داده ، و ممکن است برخی چیزها تغییر کند ، وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ ، اصل کتاب (آفرینش) نزد اوست ، لذا در برخی دعاها از جمله دعای احتجاب ، بعضی از روایات آمده : استأثر الله بعلمه ، یعنی خدای متعال برخی چیزها را فقط و فقط برای خودش قرار داده است.

معظم له با اشاره به فرازی از برخی ادعیه : وَ بِالاسْمِ الَّذِي حَجَبْتَهُ عَنْ خَلْقِكَ فَلَمْ يَخْرُجْ مِنْكَ إِلا إِلَيْكَ ، و به حق‏ آن نامى كه از خلاق خود پنهان داشتى، كه از تو جز براى تو خارج نگردد، فرمودند : خدای عزوجل برخی از امور خلقت را فقط برای خودش قرار داده است ، لذا این که گفته می شود ، چون امیرالمومنین علم داشتند ، مجاهدت های ایشان فضیلت نیست ، صحیح نیست ، و قطعا فضیلت است ، چرا که اینکه خدای عزوجل مقرر فرموده که حضرت امیر کشته نشوند ، ممکن بود تقدیر الهی بر این قرار می گرفت که حضرت کشته شوند ، لذا حضرت امیر و سایر معصومین علیهم السلام ، فقط آن علمی را که خدای متعال ، خاص خود قرار داده است ، را ندارند.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند : اینکه در روایات در رابطه با شب های قدر آمده که این شب در بین شب نوزدهم و شب بیست و یکم و شب بیست و سوم مشخص نیست ، اینها مراتب است ، لذا يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاءُ وَيُثْبِتُ وَعِنْدَهُ أُمُّ الْكِتَابِ را خدای متعال ، خاص خود قرار داده و معصومین نسبت به آن آگاهی ندارند ، بنابراین مجاهدت های امیرالمومنین فضیلت است ، همان گونه که خودشان فرمودند : لَولا آيَةٌ في كِتابِ اللّه لَأَخبَرتُكُم بِما كانَ وبِما يَكونُ وما هُوَ كائِنٌ إلى يَومِ القِيامَةِ ، که اگر این آیه نبود ، من همه چیز را می گفتم که چگونه به وقوع می پیوندد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با سند دعای روز ۲۷ ماه مبارک رمضان که در مفاتیح الجنان آمده فرمودند : روایت این دعاهای مختصر از ابن عباس به نقل از پیامبر اکرم می باشد و غیر از ابن عباس، این دعاها سند معتبری ندارد و ابن عباس هم که محل بحث است.

معظم له در ادامه فرمودند : این دعاها بر اساس مبنای مشهور فقها که قاعده تسامح را قبول دارند، مستحب است که خوانده شود وگرنه آن دسته از فقها که قاعده تسامح را قبول ندارند تاکید می کنند که این دعاها به عنوان ورود و مستحب خوانده نشود بلکه به عنوان رجاء خوانده شود یعنی به احتمال این که از معصوم وارد شده باشد.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند : بر اساس برداشت فقها بر مبنای قاعده تسامح، این دعاها مستحب است و من هم برداشتم همین است اما اینکه چرا این دعاها در روز ۲۷ گفته شده مشخص نیست، ولی یکی از احتمال هایی که در کتب مفصل ذکر شده، این است که احتمال ضعیف دارد که شب قدر در بیست و هفتم رمضان هم باشد.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : برخی از احکام قیام در نماز، برخی از احکام فدیه و کفاره روزه، برخی از احکام وقف مکان، شرح برخی از وقایع معراج پیامبر اکرم، مبانی لزوم معرفت، احکام تقدم حج و وصایا، و احکام تقدم حج و زیارت امام حسین علیه السلام، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی در ماه مبارک رمضان همه شب در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۲۲ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.