آیت الله العظمی شیرازی : اگر طبق موازین اهل بیت علیهم السلام، فقیه جامع الشرایط حکمی کرد، حکم او بر فقهای دیگر نافذ است، مگر کسی بداند که این حکم، اشتباه است، یا بداند که مدرک این حکم، صحیح نیست، که در آن صورت، چه آن شخص فقیه باشد و چه فقیه نباشد، آن حکم، بر او نافذ نیست

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز یکشنبه سی ام رجب سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با چگونگی نافذ بودن حکم یک فقیه بر سایر فقها فرمودند : این مساله در عروة الوثقی آمده و به خاطر اطلاق ادله مورد اشاره واقع شده است ، از جمله در روایتی آمده : فَإِذَا حَکمَ بِحُکمِنَا ، اگر مطابق با حکم ما معصومین حکم کرد ، لذا اگر طبق موازین اهل بیت علیهم السلام ، فقیه جامع الشرایط حکمی کرد ، حکم او بر فقهای دیگر نافذ است ، مگر کسی بداند که این حکم ، اشتباه است ، یا بداند که مدرک این حکم ، صحیح نیست ، که در آن صورت ، چه آن شخص فقیه باشد و چه فقیه نباشد ، آن حکم ، بر او نافذ نیست.

معظم له با ذکر مثالی در این زمینه فرمودند : این مساله در عروة الوثقی آمده که مثلا اگر یک فقیه جامع الشرایط حکم کرد که فردا عید است ، اگر شخصی که مقلد اوست ، یقین دارد که اعتماد آن فقیه ، به برخی از افرادی است که آنها را عادل می داند ، اما آن شخص ، آن افراد را عادل نمی داند ، در این صورت ، آن حکم بر این شخص ، حتی اگر فقیه هم نباشد ، حجت نیست ، و بر این مساله ، هیچ کدام از فقها ، حاشیه نزده اند ، و علی الظاهر آن را قبول کرده اند.

ایشان در ادامه فرمودند : در غیر این صورت ، فَإِذَا حَکمَ بِحُکمِنَا ، موضوع برای حجیتِ حکم فقیه ، حتی فقهای دیگر می باشد ، مگر در جایی که برای شخصی ، محرز باشد که این فقیه در فتوا اشتباه کرده ، چون فقها معصوم نیستند ، و احتمال اشتباه در ایشان وجود دارد ، و یا مدرک فتوای او صحیح نمی باشد ، لذا برای چنین شخصی ، این حکم حجت نیست ، چه آن شخص ، فقیه باشد و چه فقیه نباشد.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به برخی از دیدگاه ها در رابطه با لزوم اتفاق میان فقها در صدور احکام فرمودند : از آنجا که دلیل قصور دارد ، و هم چنین شیعیان ، مقلد یک مرجع تقلید نیستند ، و از طرفی فقها هر چه که باشند معصوم نیستند و احتمال خطا در ایشان وجود دارد ، لذا اگر فقیهی حکم کرد ، چون همه ی مردم ، مقلد یک مرجع تقلید نیستند ، و ممکن است مقلد چندین مرجع تقلید باشند ، بنابراین اگر بین فقها ، اختلاف پیش آمد ، در امور عامه ، حکم یک فقیه بر دیگر فقها و سایر شیعیان حجت نیست ، اما اگر فقها با هم در موضوعی ، اتفاق کردند ، حجت بر همگان خواهد شد ، در غیر این صورت ، حکم فقیه جامع الشرایط با قیدی که گفته شد ، حتی بر فقهای دیگر نافذ است.

معظم له با اشاره به تفاوت حکم و فتوا فرمودند : حکم با فتوا تفاوت دارد ، و لذا نقل شده که در زمان مرحوم شیرازی در سامرا ، هنگامی که بیماری وبا فراگیر شد ، یکی از شاگردان مرحوم میرزای شیرزای حکم کرد که همه مردم ، هر روز زیارت عاشورا بخوانند ، با آنکه آن شخص ، فقیه مبسوط الید و حتی مرجع تقلید نبود ، اما فقیه جامع الشرایط بود ، لذا میرزای شیرازی و فقهای دیگر ، حکم او را رد نکردند.

ایشان در رابطه با حجیت اجماع با ذکر مثالی در علم پزشکی فرمودند : اجماع به معنای اتفاق اهل خبره است ، مثلا در پزشکی ، اگر همه پزشکان اتفاق نمودند که فلان دارو برای فلان بیماری مفید است ، اگر در این میان ، پزشک جدیدی عنوان کرد که من تردید دارم که این دارو ، برای آن بیماری مفید باشد و راه دیگری را پیشنهاد کرد و بر اساس اصول عملی پزشکی عمل کرد و خطا کرد ، در چنین شرایطی این پزشک ، نزد عقلا معذور نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : لذا در فقه به عقلایی بودن طرق اطاعت و معصیت اشاره شده و این در جایی مصداق پیدا می کند که شخصی مطیع و شخص دیگری عاصی است ، و از کاشف اطاعت و از کاشف معصیت ، به طرق عقلایی اطاعت و معصیت ، تعبیر شده است.

معظم له هم چنین فرمودند : در اجماع گفته شده که اگر اتفاق میان فقها وجود داشته باشد ، از این باب که اطاعت در اجماع اگر معتبر باشد حتی اگر خطا کرده باشد ، و یا اگر در عصیان ، اجماع معتبر باشد ولو خطا نموده باشد ، معذور است ، و اگر صحیح باشد ، منجّز است ، لذا اجماع ، حجت است.

ایشان تاکید فرمودند : اگر در مساله ای برای فقیهی مانند شیخ انصاری ، اجماع محقق شد ، در آنجا حجت است ، اما اگر فقیهی ، نقل اجماع کرد ، حجت نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با شرط اقامه نماز جمعه فرمودند : برای اقامه نماز جمعه ، برخی از فقها گفته اند که لازم است که از فقیه جامع الشرایط ، اجازه گرفته شود ، اما ظاهر این است که و علی الظاهر مشهور هم همین است و من هم برداشتم همین است که نماز جمعه یک حکم است و نیاز به اجازه فقیه ندارد ، لذا اگر شرایط آن تام بود ، و مثلا امام جمعه ، عادل بود ، و تعداد مامومین حداقل ۵ یا ۷ نفر بود ، هر کسی حتی یک شخص عامی چنانچه عادل باشد ، می تواند نماز جمعه را اقامه نماید.

معظم له با اشاره به لزوم داشتن قصد سفر ، برای شکسته شدن نماز ، فرمودند : اگر انسان از ابتدا قصد هشت فرسخ سفر را نداشته باشد ، و پس از شروع سفر ، به مرور بر مسیر او افزوده شد ، چنانچه مقدار این سفر ، حتی به صد فرسخ هم برسد ، نماز شکسته نمی شود ، و بر چنین فردی لازم است که نماز خود را تمام بخواند.

ایشان در ادامه فرمودند : این مساله در عروة الوثقی هم مورد اشاره قرار گرفته ، و روایت آن صحیحه است ، و علی الظاهر اجماعی هم می باشد که یکی از شرایط شکسته شدن نماز ، این است که سفر باید هشت فرسخ باشد ، و شرط دیگر آن است که انسان از ابتدا قصد هشت فرسخ را داشته باشد.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین تاکید فرمودند : لذا اگر انسان در ابتدا ، به قصد دو فرسخ ، سفر خود را آغاز کند ، اما بعدا به مقدار چهار فرسخ دیگر ، به سفر خود ادامه دهد ، اگر این وضعیت همین گونه ادامه یابد ، حتی اگر چنین سفری به صد یا هزار فرسخ هم برسد ، نماز چنین شخصی تمام است ، و در این مساله ، دلیل خاص وجود دارد.

معظم له در رابطه با تکلیف چنین شخصی در هنگام برگشت از سفر فرمودند : در برگشت ، چون این شخص ، قصد هشت فرسخ یا بیشتر را دارد ، نماز او شکسته می شود.

ایشان در ادامه تاکید فرمودند : بر اساس قاعده ی المشروط عدمُ عند عدم شرطه ، شرط برای صدق سفر آن است که انسان هشت فرسخ ، سفر کند ، لذا اگر نیت سفر نکرده بود ، نماز او تمام است ، بنابر این اگر از ابتدا شرط قصد و نیت سفر را نداشته باشد ، اگر سفر او به ۱۰۰ فرسخ هم برسد ، نماز او تمام است ، اما در برگشت ، وقتی به حد ترخص رسید ، نماز او شکسته می شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم کثیر السفر نمودند : در روایات ، عنوان کثیرالسفر نیامده است ، ولی فقها از این عنوان ، برای تسهیل استفاده کرده اند ، اما در روایات از دو عنوان استفاده شده ، که همین معنا را دارد ، عنوان اول مربوط به کسی است که شغل او سفر است ، ماننده راننده ، و عنوان دوم مربوط به کسی است که شغل او سفر نیست ، اما مثلا در شهری ساکن است ، ولی شغل او در شهر دیگری است ، و بایستی همه روزه یا بیشتر روزها ، بین شهر محل سکونت و شهری که در آنجا کار می کند ، رفت و آمد نماید ، به این عنوان ، کثیر السفر گفته می شود.

معظم له در رابطه با ملاک کثیر السفر فرمودند : آنگونه که در روایات آمده ، ملاک کثیر السفر بودن ، آن است که ده روز در یک جا اقامت نداشته باشد ، لذا اگر کسی که راننده است ، و یا محل کارش در شهر دیگری است و مرتب در حال سفر است ، و ده روز در یک جا استقرار ندارد ، نماز او ، هم در محل اقامت ، و هم در طول سفر تمام است و می تواند روزه نیز بگیرد.

ایشان در ادامه فرمودند : اگر برای چنین شخصی اتفاق افتاد که ده روز در شهر خود بماند ، و بعد از ده روز از شهر خود خارج شد ، در اولین سفر ، نماز او شکسته است.

آیت الله العظمی شیرازی ، در رابطه با معنای حد ترخص فرمودند : حد ترخص یعنی جایی که انسان هنگام سفر ، از آخرین خانه های شهر ، و نه باغ هایی که اطراف شهر هستند ، به قدری دور شود که صدای اذان متعارف و نه صدای اذان با بلندگو را نشنود ، و دیوارها و خانه های متعارف که یک طبقه یا دو طبقه هستند و نه خانه های چند طبقه را نبیند.

معظم له در ادامه فرمودند : حاشیه ها و شهرک های اطراف شهر ، هر مقدار که به هم متصل شده باشند ، جزء شهر محسوب می شوند ، لذا پس از آن که انسان از این محدوده ، دور شد ، از آنجایی که صحرا شروع می شود ، و صدای اذان متعارف شنیده نمی شود و دیوارهای متعارف شهر دیده نمی شود ، حد ترخص حساب می شود.

ایشان در ادامه با اشاره به برخی از روایات ، از جمله روایتی که از امام صادق علیه السلام نقل شده که از حضرت پرسیدند : انسان وقتی که می خواهد سفر می کند ، چه زمانی نماز او شکسته می شود ؟ ، جواب حضرت این بود که : زمانی که خانه ها مخفی و پنهان شوند ، فرمودند : تعبیر تَواری در این روایات هم به معنای آن است که آخرین خانه های شهر که در آن محدوده ، آدم ها هم دیده نمی شوند ، مخفی و پنهان شوند ، لذا حد ترخص ، از همان جا حساب می شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با فرق میان کثیر السفر و ذو وطنین فرمودند : بین کثیرالسفر و ذو وطنین تفاوت وجود دارد ، کثیر السفر هم در شهر محل اقامت ، و هم در شهر محل تحصیل یا کار ، و هم در بین راه ، نماز او تمام است ، و اگر ظهر در بین راه بود ، روزه اش صحیح است ، اما در ذو وطنین ، مثلا اگر کسی یک منزل در قم و منزل دیگری در تهران دارد ، که گاهی در تهران و گاهی در قم زندگی می کند ، این شخص اگر در بین راه بود هم نماز او شکسته است ، و هم اگر ظهر در بین راه بود ، نمی تواند روزه بگیرد.

معظم له در شرح این فراز از دعای کمیل : وَ اَنْتَ تَعْلَمُ ضَعْفى عَنْ قَليلٍ مِنْ بَلاءِ الدُّنْيا وَ عُقُوباتِها وَ ما يَجْرى فيها مِنَ الْمَكارِهِ عَلى اَهْلِها ، عَلى اَنَّ ذلِكَ بَلاءٌ وَ مَكْرُوهٌ قَليلٌ مَكْثُهُ يَسيرٌ بَقائُهُ قَصيرٌ مُدَّتُهُ ، فَكَيْفَ احْتِمالى لِبَلاءِ الآخِرَةِ وَ جَليلِ وُقُوعِ الْمَكارِهِ فيها ، و تو از ناتوانى‌ام در برابر اندكى از غم و اندوه دنيا و كيفرهاى آن و آنچه كه زا ناگواريها بر اهلش مى‌گذرد آگاهى ، با آنكه اين غم و اندوه و ناگوارى درنگش كم بقايش اندك و مدّتش كوتاه است ، پس چگونه خواهد بود تابم در برابر بلاى آخرت، و فرود آمدن ناگواريها در آن جهان بر جسم و جانم ، فرمودند : بلاء در دنیا به معنای سختی ها و مشکلات از جمله در فقر می باشد ، و به منزله امتحان انسانهاست ، اما در آخرت ، به معنای عقوبت و نه امتحان است.

ایشان در رابطه با حکم اقتدا به امام جماعتی که در هنگام سفر ، برخی از مردم ، یک نفر را برای نماز خواندن انتخاب می کنند ، فرمودند : در روایت آمده که لا تصل إلا خلف من تثق بدينه و امانته ، لذا وقتی ماموم می خواهد اقتدا کند ، باید بین خود و خدای خود ، مطمئن باشد که این امام ، مومن ، شیعه و عادل است ، و این اطمینان از هر جا که حاصل شود ، کافی است.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : برخی از احکام کثیر السفر ، برخی از احکام مربوط به نماز جمعه ، تفاوت کثیر السفر و ذو وطنین ، و شرح فرازهایی از دعای کمیل از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.