آیت الله العظمی شیرازی : اگر مقدار بدهی ها و دیون میت ، بیش از اموال او بود ، دیگر نوبت به وصایا و تقسیم ارث بین ورثه نمی رسد

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روزهای پنجشنبه و جمعه ، اول و دوم جمادی الاول سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی ، در رابطه با میتی که دیون وی بیش از اموال اوست ، فرمودند : اگر اموال منقول و غیرمنقول میت ، شامل املاک و پول و حتی لباس های تن او را محاسبه کردند ، چنانچه دیون ، بیش از اموال است ، نوبت به وصایا و تقسیم ارث نمی رسد ، و دیون را بایستی به قاعده ی عدل و انصاف تقسیم نمود.

معظم له در ادامه فرمودند : اما اگر دیون ، کمتر از مایملک میت است ، پس از پرداخت دیون ، یک سوم اموال او ، خرج وصایا می شود ، و دو سوم باقیمانده بین ورثه ، تقسیم می شود ، لذا اگر دیون و بدهی های میت ، افزون بر دارایی های اوست ، دیگر اموال او ، نه به وصیت می رسد ، و نه تقسیم ارث بین ورثه ، و در چنین شرایطی در روایات صحیحه آمده و معمولُ بها می باشد که بر امام المسلمین که بیت المال در اختیار اوست ، لازم است که بدهی های او را پر داخت کند ، و اگر پرداخت نکرد ، گناه آن بر گردن اوست.

ایشان در رابطه با طلب مهریه ی زوجه به عنوان دِیُن و کیفیت پرداخت آن از اموال میت ، فرمودند : اگر زوجه ، مهریه طلب دارد ، این دِیُن است ، و هم چون سایر دیون میت ، بایستی پرداخت شود ، اما دلیلی برای اولویتِ پرداخت مهریه ی زوجه ، نسبت به سایر دیون ، وجود ندارد ، لذا اگر اموال میت ، کمتر از دیون او بود ، اموال میت ، با رعایت عدل و انصاف و به میزان مطالبه ی طلبکاران ، بین آن ها تقسیم می شود ، و مهریه زوجه ، همانند سایر دیون ، به مقدار اموال میت ، بر اساس قاعده ی عدل و انصاف پرداخت خواهد شد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه، مجددا تاکید فرمودند : دلیلی مبنی بر تقدم پرداخت مهریه ی زوجه نسبت به سایر دیون وجود ندارد ، و زوجه هم مانند سایر طلبکاران در یک ردیف است.

معظم له با تاکید بر اینکه تقسیم ارث ، در مرحله سوم برای تقسیم اموال میت قرار دارد ، فرمودند : وقتی شخصی از دنیا رفت ، تمامی اموال منقول و غیرمنقول ، حتی لباس های تن و پول های جیب او را باید محاسبه کنند ، و سپس دیون او پرداخت می شود ، و در مرحله ی بعد اگر وصیتی داشت ، از یک سوم اموال او پرداخت می شود ، و در مرحله سوم ، نوبت به تقسیم ارث بین ورثه می رسد.

ایشان با اشاره به آیات ۱۸۰ و ۱۸۱ سوره بقره : كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ ، فَمَنْ بَدَّلَهُ بَعْدَمَا سَمِعَهُ فَإِنَّمَا إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ يُبَدِّلُونَهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ، دستور داده شد که چون مرگ یکی از شما فرا رسد اگر دارای متاع دنیاست وصیت کند برای پدر و مادر و خویشان به چیزی شایسته عدل و به قدر متعارف. این کار سزاوار مقام پرهیزکاران است ، پس هرگاه کسی بعد از شنیدن وصیت، آن را تغییر دهد و (بر خلاف وصیت رفتار کند) گناه این کار بر آنهاست که عمل به خلاف وصیت کنند، و خدا (به گفتار و کردار خلق) شنوا و داناست ، فرمودند : تمامی مراحل تقسیم اموال میت ، بایستی از اموال منقول و غیرمنقول او صورت پذیرد ، و منظور این آیه شریفه نیز همین است ، همان گونه که خمس از کل اموال ، پرداخت می شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با وصیت میت مبنی بر دادن خانه ای معین به عنوان مهریه ی زوجه ، فرمودند : اگر زوجه ، مهریه طلب دارد ، و مهریه به او داده نشده ، دیون ، قبل از وصایا و قبل از اصل مال و قبل از تقسیم ارث ، بایستی پرداخت شود ، و مهریه هم دِیُن است و چنین وصیتی نافذ است ، و اذن ورثه لازم نیست.

معظم له با تاکید مجدد بر دِین بودن مهریه ی زوجه فرمودند : کسی که از دنیا رفت ، اگر مدیون است ، چه مهریه ی همسرش و چه سایر دیون ، بایستی در ابتدا پرداخت شود ، بعد از آن ، هر مقداری از اموال او باقی ماند ، یک سوم آن خرج وصایای او می شود ، و اگر وصایای او بیش از یک سوم اموال وی بود ، با اجازه ورثه باید به مقدار بیش از آن عمل شود ، و دو سوم باقیمانده ، میان ورثه تقسیم می شود.

ایشان با اشاره به آیه ۱۲ سوره نساء : وَلَكُمْ نِصْفُ مَا تَرَكَ أَزْوَاجُكُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَكُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِينَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَكْتُمْ إِنْ لَمْ يَكُنْ لَكُمْ وَلَدٌ فَإِنْ كَانَ لَكُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَكْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَيْنٍ ، سهم ارث شما مردان از تَرَکه زنانتان نصف است در صورتی که آنها را فرزند نباشد و اگر فرزند باشد برای شما ربع خواهد بود، پس از خارج کردن حق وصیت و بدهی که به دارایی آنها تعلق گرفته است ، و سهم ارث زنان ربع ترکه شما مردان است اگر دارای فرزند نباشید، و چنانچه فرزند داشته باشید هشت یک خواهد بود از ترکه شما، پس از اداء حقّ وصیّت و بدهی شما ، فرمودند : بین ارث و دین ، تفاوت است ، لذا مهریه ی زن با ارث او تفاوت دارد و هر کدام به صورت جداگانه محاسبه می شود ، همان گونه که ممکن است فرزندی از پدرش طلبکار باشد ، در اینجا هم محاسبه ی دِیُن او با ارث او در تقسیم اموال میت ، تفاوت دارد ، و هر کدام جداگانه بایستی حساب شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تعبیر شان در رابطه با خمس ، فرمودند : چنین عبارتی در روایات نیامده ، اما از تعبیر خمس بعد الموونه ، چنین استفاده شده که یک قید از این عبارت ، شان است ، از این باب که قدر متیقین است ، و گرنه در روایات و ادله از تعبیر شان استفاده نشده است.

معظم له در ادامه به شرح این فراز از کلام امیرالمومنین علیه السلام در نهج البلاغه پرداختند : وَ قَالَ (عليه السلام): لِلْمُؤْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ؛ فَسَاعَةٌ يُنَاجِي فِيهَا رَبَّهُ، وَ سَاعَةٌ يَرُمُّ مَعَاشَهُ، وَ سَاعَةٌ يُخَلِّي بَيْنَ نَفْسِهِ وَ بَيْنَ لَذَّتِهَا فِيمَا يَحِلُّ وَ يَجْمُلُ. وَ لَيْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ يَكُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِي ثَلَاثٍ: مَرَمَّةٍ لِمَعَاشٍ، أَوْ خُطْوَةٍ فِي مَعَادٍ، أَوْ لَذَّةٍ فِي غَيْرِ مُحَرَّمٍ ، و امیرالمومنین علیه السلام فرمودند : مؤمن را سه ساعت است: ساعتى كه در آن با پروردگار خود راز مى گويد و ساعتى كه در پى تحصيل معاش خويش است و ساعتى كه به خوشيها و لذات حلال و نيكوى خود مى پردازد ، و عاقل باید در پى سه كار باشد: يا در پى اصلاح معاش خود يا در كار معاد يا در پى لذتهاى غير حرام.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : حکم تکلیف انسان در شرایطی که می داند نماز ظهر یا عصر او دارای اشکال بوده ، حکم خمس در هدیه ، حکم تزاحم بین زیارت معصومین و نماز اول وقت ، اختصاص ثواب زیارت معصومین در همه زمان ها ، روایات خاصه ای که دلالت بر آن دارد که نبا عظیم ، وجود مقدس امیرالمومنین است ، شرح برخی از روایات در رابطه با روزهای شنبه و سه شنبه ، حکم روزه در روز عاشورا ، معنای حرف ( لو ) در ادبیات عرب ، معنا و اقسام شهرت در روایات ، برخی از اتفاق ها در ایام ظهور ، معنای عصمت برای اهل بیت ، وجوب تخییری بین نماز جمعه و نماز ظهر ، و کیفیت تقسیم بیت المال مسلمین ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۱ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.