سالروز صدور حكم تاریخی تحريم تنباكو توسط “ميرزای  شيرازی” در زمان قاجار

اول جمادی الاولی سالروز صدور فتوای تاریخی تحریم تنباکو توسط مرحوم آیت الله العظمی سید محمد حسن حسینی شیرازی مشهور به میرزای شیرازی از مراجع تقلید وقت ساکن سامرا است.

صدور فتوای مشهور میرزای شیرازی و عقب نشینی دربار و لغو قرارداد مذکور از جمله مهمترین مداخلات مراجع شیعه در تاریخ ایران محسوب می شود و نشان دهنده ى نفوذ و قدرت مراجع تقلید حتی در درون دربار و ساختار قدرت و عموم طبقات مردم ایران است.

اول جمادی الاولی سالروز صدور فتوای تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی است. جنبش تحریم تنباکو نقطه عطف مبارزات ضد استعماری مردم ایران است بویژه آنکه مردم به رهبری مرجعیت مستقل در برابر استعمار و استبداد ایستادند و به پیروزی رسیدند و پادشاه قاجار با عقب نشینی رسما شکست در برابر مردم و مرجعیت را پذیرفت.

جنبش تحریم توتون و تنباکو و فتوای تاریخی میرزای شیرازی از مهمترین رویداد‌های تاریخ معاصر است ، با صدور این فتوا جنبش عظیمی به راه افتاد تا آنجا که حتی در حرم‌سرای ناصرالدین شاه قلیان‌ها را شکستند.

جریان از این قرار بود که ناصرالدین شاه در سفر سوم خود به اروپا در اثر ولخرجی‌های زیاد و عیاشی‌ها، پول‌هایش تمام شد و چون دیگر پولی در بساط نداشت امتیازی را در زمینه کشت، توزیع و فروش توتون و تنباکو به یکی از مشاوران و نزدیکان نخست وزیر انگلیس به نام «ماژور تالبوت» واگذار و در مقابل ۲۵ هزار لیره دریافت کرد.

مطابق این قرارداد کمپانی «رژی» باید سالانه ۱۵ هزار لیره به صندوق دولت ایران واریز می‌کرد و در مقابل کشت و فروش توتون و تنباکو را در انحصار خود می‌گرفت یعنی از زارعان ارزان می‌خرید و گران می‌فروخت در جریان امضای این قرارداد عده‌ای از درباریان خصوصا امین السلطان، صدراعظم، با دریافت رشوه‌هایی، نقش ایفا می‌کردند.

پیش از صدور فتوای اصلی تحریم تنباکو توسط میرزای شیرازی اعتراضات در شهرهای مختلف ایران به امتیاز استعماری انحصار خرید و فروش تنباکو به کمپانی انگلیسی رژی بالا گرفته بود. میرزای شیرازی با ارسال تلگراف های متعدد به دربار ناصرالدین شاه ضمن اشاره به مضار و مفاسد اجازه مداخله خارجی‌ها در ایران به اعطای امتیازات نیز توجه نمود و همه آن‌ها را منافی صریح قرآن، نوامیس الهیه و استقلال ایران خواند.

در مقابل این قرارداد، مردم شهر‌های مختلف به رهبری روحانیت به مخالفت و مقابله پرداختند و جنبش‌هایی در شیراز، به رهبری«سید علی‌اکبر فال اسیری» در تبریز به رهبری «حاج‌میرزا جواد آقامجتهد» در اصفهان، به رهبری «حاج‌شیخ محمدتقی آقانجفی» (که اولین بار حکم تحریم تنباکو را صادر کرد) و در تهران به رهبری میرزای آشتیانی برپا شد که با سرکوب دولت مواجه شد و عده‌ای از علما تبعید شدند.

در این موقع سید جمال‌الدین اسدآبادی به پیشنهاد سید علی اکبر فال‌اسیری که در تبعید بود، نامه‌ای در این رابطه به میرزای شیرازی نوشت. بعد از ارسال نامه یاد شده میرزای شیرازی تلگرافی به نزد شاه فرستاده و می‌گوید «کسانی را که تبعید کرده به کشور بازگرداند و در مورد قرارداد، مخالفت خود را ابراز می‌کند»

هر چند شاه قاجار به تلگراف میرزا پاسخ نداد ولی برای توجیه اقدامات دولت و ذکر دلایل اعطای امتیاز و مشکلات ناشی از لغو آن، میرزا محمود خان مشیرالوزرا  کارپرداز ایران در بغداد را نزد میرزای شیرازی در سامرا فرستاد.

با این حال میرزای شیرازی از توضیحات فرستاده ى شاه قاجار قانع نشد و تنها بر این نکته تأکید کرد که فقط باید به ملت مسلمان تکیه کرد که ” دولت اگر از عهده جواب به اجنبی بیرون نتوان آید، ملت از جواب حسابی عاجز نیست ” و در نهایت افزود : دولت اگر از عهده بر نمی‌آید، من به خواست خدا آن را برهم می‌زنم.

به همین خاطر میرزای شیرازی فتوای تاریخی خود را به این شرح صادر کرد: «الیوم استعمال توتون و تنباکو بای نحو کان در حکم محاربه با امام زمان (عج) است».

با صدور این فتوا جنبش عظیمی به راه افتاد تا آنجا که حتی در حرم‌سرای ناصرالدین شاه قلیان‌ها را شکستند. این جریان ادامه یافت در تاریخ ۲۳ جمادی الاولی ۱۳۰۹ اعلانی در کوچه و بازار زده می‌شود که:  «بر حسب حکم جناب میرزای شیرازی، اگر تا ۴۸ ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود یوم آتیه جهاد است، مردم مهیا شوید».

ناصرالدین شاه ابتدا قصد مقاومت داشت، اما در مقابل جنبش مردمی عظیمی که به راه افتاده بود مجبور شد ابتدا امتیاز داخله و سپس کل امتیاز را لغو کند.

جنبش تحریم تنباکو و فتوای تاریخی میرزای شیرازی یکی از مهمترین نمونه های تاریخی است که نشان می دهد مراجع مستقل شیعه همواره مدافع حقوق مردم بوده و در برابر حاکمیت های استبدادی و استعماری در کنار مردم بوده اند.

اتحاد و یکپارچگی ملی در حمایت از مرجعیت مستقل عامل اصلی پیروزی جنبش تحریم تنباکو بود.