آیت الله العظمی شیرازی : اجماع فقها به عنوان یکی از طُرُقِ عقلائیِ طاعت و معصیت ، حجت است

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز یکشنبه بیست و نهم ربیع الاول سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در این نشست در رابطه با مفهوم اجماع فرمودند : اجماع یعنی اهل خبره ی یک علم یا یک فن یا یک جریانی ، بر چیزی اتفاق کنند ، اهل خبره احکام شرعی هم ، فقها هستند ، اگر از هزار سال گذشته ، از غیبت صغری تا به امروز ، فقهای شیعه ، که هم اهل خبره ی احکام هستند ، و هم متدین و از اتقیا بوده اند ، بر چیزی اتفاق کردند ، این کاشفِ عقلایی است ، و چون که طُرُقِ طاعت و معصیت ، عقلایی است ، مانند ظواهر که حجت و طریقِ عقلایی است ، یا خبر ثقه که حجت و طریق عقلایی است ، از همین باب ، اجماع فقها نیز طریق عقلایی و حجت است.

معظم له با اشاره به عقلایی بودن اجماع اهل خبره ی دیگر علوم و فنون ، فرمودند : اگر تمام پزشکان در طول تاریخ بر چیزی اتفاق کردند ، اجماع آنان هم طریق عقلایی محسوب شده ، و برای دیگران حجت است ، و به آن عمل می کنند ، لذا اگر اهل خبره هر فن و علمی بر چیزی اتفاق کردند ، برای دیگران مُنَجِّز و مُعَذِّر خواهد بود.

ایشان با اشاره به معنای اجماع دخولی که معمولا در زمانی کاربرد دارد که مجتهد ، نظرات فقهاء را در مسئله‌ای بررسی کرده و اتفاق آنان را در آن مسئله به دست می آورد ، و با توجه به حضور معصوم در همه زمان‌ها ، طبعا رأی معصوم هم در میان این افراد خواهد بود ، هرچند مجتهد شخص امام را نشناسد ، فرمودند : اگر کسی بگوید من یقین دارم که وقتی فقهای شیعه ، اجماع بر مساله ای کردند ، یکی از آنان ، خودِ حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف است یا در اجماع حدسی که یقین داریم حضرت ، موافق هستند ، این حجت ، و یکی از طُرُق طاعت و معصیت است.

آیت الله العظمی شیرازی با تاکید مجدد بر این نکته که فقیه هم چون پزشک ، اهل خبره است ، فرمودند : همان گونه که اگر پزشک بین خود و خدا ، به نظریه ای دست یافت ، چنانچه فقیه هم بین خود و خدا به برداشتی رسید ، چون طریق طاعت و معصیت ، عقلایی است ، اگر این برداشت او در مسیر طاعت و معصیت قرار گرفت ، و مشخص شد که این عمل ، طاعت یا معصیت است ، لذا در طریق عقلایی قرار گرفته است ، مگر آن که شارع ، خودش توسعه یا تضییق داده باشد.

معظم له در ادامه فرمودند : شارع در باب خبر واحد ، توسعه داده ، با آن که عقلا ، به آن ملتزم نیستند ، عقلا به عادل کار ندارند ، و به دنبال آن نیستند که کسی شراب می خورد یا نماز نمی خواند ، بلکه به دنبال این هستند که صدق لسان دارد یا خیر ، اجماع هم این است که کافر نباشد یا در حکم کافر نباشد ، اما شارع در باب خبر عدل واحد ، در موضوعات توسعه داده ، و فرموده با آن که عقلا قبول ندارند ، اما من قبول دارم.

ایشان هم چنین در رابطه با تضییق در طُرُق عقلایی فرمودند : گاهی شارع مانند قیاس ، برای طُرُق عقلایی تضییق ، قائل شده ، با آن که عقلا ، آن را قبول دارند ، و اگر شارع ، تضییق ، قائل نشده بود ، به آن عمل می شد ، اما چون شارع نهی فرموده ، به آن عمل نمی شود ، لذا اگر در جایی ، شارع ، تضییق یا توسعه نداده بود ، طبق نظر عقلا ، در مسیر طاعت و معصیت ، حجت است.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به حجت بودن نظر اهل تقویم فرمودند : اگر اهل تقویم که خبره ی این کار هستند ، اتفاق کردند که فلان روز ، اول ماه است ، حجت است ، فقط در رابطه با اول ماه رمضان و اول ماه شوال ، حتی اگر اهل تقویم ، اتفاق کردند ، به دلیل روایات خاصه و مکرره ، باید رویت ، حسی باشد ، لذا حتی اگر اهل تقویم در کشورهای مختلف گفتند فلان روز اول ماه است ، فایده ندارد و به خاطر دلیل خاص ، حجت نیست.

معظم له در رابطه با قاعده میسور فرمودند : اکر تتبعی از زمان غیبت صغری تا به امروز در کتب فقها داشته باشیم ، از شیخ مفید و شیخ طوسی تا کنون ، قاعده میسور را قبول کرده اند ، اگر چه کلمه ی میسور را به کار نبرده اند ، اما طبق میسور ، فتوا داده اند.

ایشان در رابطه با روایات قاعده میسور فرمودند : سه روایت در رابطه با این قاعده وجود دارد که هیچ کدام ، سند معتبر ندارد ، اما کسانی که عمل مشهور را جابر ضعف سند می دانند ، به آن عمل می کنند ، و معمولا این قاعده در جایی که که دلیل خاصی وجود ندارد ، به کار می رود.

آیت الله العظمی شیرازی با تاکید بر رعایت اعتدال در تعظیم و تجلیل از مقام و جایگاه امیرالمومنین فرمودند : بایستی حد اوسط در این زمینه رعایت شود و دچار غلو یا تقصیر نشویم.

معظم له با اشاره به بالاتر بودن مقام امیرالمومنین نسبت به حضرت عیسی فرمودند : کلمه ی امیرالمومنین ، مخصوص امام اول است ، شخصی به امام صادق علیه السلام عرض کرد یا امیرالمومنین ، امام تاکید فرمودند : من را با این صفت ، مورد خطاب قرار نده ، با آن که امیر به معنای رئیس است ، و امیرالمومنین به معنای رئیس مسلمین است ، و امام صادق هم رئیس مسلمین بودند ، اما این صفت ، خاص علی بن ابی طالب علیه السلام است ، با آن که در واقع ، ریاست مسلمین ، شامل همه ائمه علیهم السلام می شود ، اما تاکید شده فقط برای امام اول به کار رود.

ایشان با اشاره به آیه 64 سوره واقعه : أَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ ، آیا شما زارع هستید یا ما زارع هستیم ؟ ، فرمودند : با آن که در قرآن ، خدای متعال تاکید دارد که زارع واقعی اوست ، اما جائز نیست به او بگوییم یا زارع ، چرا که اسماء الله الحسنی متوقف بر صدور دلیلی است.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : حکم عدم پرداخت مهریه در عقد دائم و منقطع ، استحباب موکّد در اذان و اقامه برای نماز ، حکم نماز فرادا در مسجدی که اقامه ی نماز جماعت شده است ، حکم نظر بدون ریبه ، برخی از احکام طواف ، کیفیت بنای خانه کعبه توسط حضرت آدم و حضرت ابراهیم ، و معنای لفظی و اصطلاحی مُسلم ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۱ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید