آیت الله العظمی شیرازی : اگر در حالت سفر ، نمازی از انسان فوت شد ، ملاک برای قضا ، امر جدید است ، یعنی آخرین زمانی که انسان در شرایط قصر و یا اتمام بوده است

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روز چهارشنبه هجدهم ربیع الاول سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در این نشست با اشاره به آیه ۷۸ سوره اسراء : أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَىٰ غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا ، نماز را وقت زوال آفتاب تا اول تاریکی شب به پا دار (یعنی نماز ظهر و عصر را از اول ظهر و نماز مغرب و عشاء را از اول تاریکی شب به پا دار) و نماز صبح را نیز به جای آور که آن نماز به حقیقت مشهود ( در نظر فرشتگان شب و فرشتگان روز) است ، فرمودند : در این جا ، شارع برای انجام واجبی مانند نماز ، وقتی را محدود و معین نموده است ، لذا زمانی که گفته شده در خارج از این زمان ها ، نماز خوانده نشود ، ساقط می شود.

معظم له در ادامه فرمودند : حال اگر انسان در وقت خودش ، نماز را نتوانست بخواند ، برای خواندن مجدد آن ، در خارج از این وقتِ معین شده ، دلیل لازم است ، و برای این مساله ، دلیل وجود دارد ، لذا گفته شده در برخی از اعمال عبادی مانند نماز ، که مکلف باید آن‌ها را در همان وقت انجام دهد، ولی اگر به دلایلی ، آن را ترک کرد و وقت مخصوص آن نیز سپری شد، موظف است آن را در خارج وقت قضا نماید.

ایشان با اشاره به احکام قضای نماز و وقت آن ها نیز فرمودند : در رابطه با وقت قضای نمازها میان فقها ، اختلاف وجود دارد ، که در کتب فقهی از جمله عروة الوثقی به تفصیل بیان شده است ، و یکی از موارد اختلاف ، قضای نمازی است که در سفر از انسان فوت شده است ، که این مساله هم در عروة الوثقی آمده است ، و مشهور میان فقها این است که قضا به امر جدید است ، اما در همین امر نیز که چگونه باید قضای نماز به جا آورده شود ، محل اختلاف میان فقها می باشد ، و مشهور این است که اگر در حالت سفر ، نمازی از انسان فوت شد ، ملاک برای قضا ، امر جدید است ، یعنی آخرین زمانی که انسان در شرایط قصر و یا اتمام بوده است.

آیت الله العظمی شیرازی در پاسخ به این سوال که اگر کسی اول وقت ظهر در شهر خودش بود ، و نمازش را نخواند ، یا آخر وقت در سفر بود ، و نماز را نخواند و آن نماز قضا شد ، باید نمازش را تمام یا قصر قضا کند ؟ ، فرمودند : مشهور میان فقها ، بر اساس برخی روایات این است که طبق آخر وقت قضا کند ، لذا اگر آخر وقت در شهرش بود ، قضا را به صورت تمام به جا بیاورد ، و اگر آخر وقت در سفر بود ، قصر قضا کند ، و برخی هم احتیاط کرده اند که جمع به جا بیاورد ، اما غالبا فرموده اند و من هم برداشتم همین است که قضا طبق آخر وقت است ، یعنی اگر آخر وقت در شهرش بوده ، تمام قضا کند ، و اگر آخر وقت در سفر بود ، قصر قضا کند.

معظم له در رابطه با قضای نمازی که در اماکن تخییری فوت شده ، فرمودند : در اماکن تخییری بین قصر و اتمام ، مانند مکه مکرمه ، مدینه منوره ، کوفه و کربلا ، اگر نماز قضا شد ، قاعده اش این است که قصر قضا کند ، چرا که در این مساله ، روایت خاص وجود ندارد ، لذا همانند سایر نمازهایی که اگر در سفر یا حضر قضا شد ، چه در حالت سفر و چه حضر ، قضای آن بر اساس همان وضعیتی است که در زمان ادا مکلف بوده ، این نماز هم باید به صورت قصر خوانده شود ، چرا که دلیل خاص وجود دارد که در کربلا نماز این گونه خوانده می شود و انسان مخیر بین قصر و اتمام است ، اما اگر هم چنان در کربلا حضور دارد و نمازی از او قضا شده ، باز هم برای قضا مخیر بین قصر و تمام است.

ایشان در ادامه فرمودند : این مساله در کتاب عروة الوثقی به صورت احتیاط وجوبی بیان شده که نماز ، قصر خوانده شود ، اما غالب فقها فتوا به قصر داده اند ، ولی برخی در حاشیه گفته اند تمام است ، فقط قاعده اش این است که چون اگر نماز در سفر قضا شود ، انسان در شهر خودش هم باید قصر قضا کند ، لذا در اینجا هم ، چون تخییر فقط در این مکان های چهارگانه جایز است ، قضای آن ، در خارج از مکان های چهارگانه ، قصر خواهد بود.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه در رابطه با اماکن چهارگانه تخییر فرمودند : در روایت برای مکه ، کلمه حرم الله آمده است ، نه فقط مسجدالحرام ، مدینه حرم رسول خداست ، یعنی شهر مدینه ، نه فقط مسجد و حرم حضرت رسول ، کوفه ، حرم امیرالمومنین است ، یعنی تمام شهر کوفه ، نه فقط مسجد کوفه ، و کربلا هم حرم امام حسین است ، یعنی کل هر چهار شهر

معظم له در رابطه با مسجد سهله فرمودند : چنانچه خانه های شهر کوفه به مسجد سهله متصل شده باشد ، مسجد سهله به اعتبار این که جزئی از کوفه شده ، شامل حکم تخییر می شود.

ایشان در پاسخ به این سوال که به جوانانی که امروزه برای پذیرش حقایق نیاز به دلیل دارند ، چه باید گفت ؟ ، فرمودند : ائمه علیهم السلام به خاطر ادله ای که داریم از همه چیز اطلاع داشتند ، همانند پزشکی که در این علم خبیر است ، و اگر چیزی گفت همان جوان ، متوجه دلیل و وجه سخن آن پزشک نمی شود ، اما چون پزشک اهل خبره است ، آن را می پذیرد ، ائمه علیهم السلام نیز اهل خبره در همه چیز هستند ، لذا گاه انسان چیزهایی را درک نمی کند ، و گاه متوجه می شود درست نیست ، و این دو ، با هم تفاوت دارد ، مثلا عقل متوجه می شود که وقتی نصارا می گویند خدا هم یکی و هم سه تاست ، عقل متوجه درست نبودن این مطلب می شود ، اما گاه عقل انسان ، چیزهایی را درک نمی کند ، چون به آن جا نرسیده است ، لذا اگر ائمه علیهم السلام را همانند پزشکی که او را خبره در پزشکی می دانیم ، خبره بدانیم که همه چیز را می دانند ، مساله حل خواهد شد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با قاعده ملازمه حکم عقل و شرع فرمودند : كُلُّ ما حَكَمَ بِهِ الشَّرْعُ حَكَمَ بِهِ الْعَقْلُ و كُلُّ ما حَكَمَ بِهِ الْعَقْلُ حَكَمَ بِهِ الشَّرْعُ ، نه آیه است و نه روایت ، اما فقهایی همانند شیخ انصاری که این را گفته اند ، تصریح کرده اند که این قاعده اگر در سلسله علل احکام شرعیه باشد ، قابل استناد است اما اگر در سلسله معلول های احکام شرعیه باشد ، قابل استناد نیست ، مثلا در الظلم قبیح ، شارع نهی از ظلم کرده است ، عقل هم می گوید ظلم قبیح است ، این در سلسله احکام شرعیه است ، اما شارع گفته است نماز ظهر بخوان ، چون مولا گفته است نماز ظهر بخوان ، آیا عقل می گوید حرف مولایت را عمل کن ، چرا که ما نمی دانیم دلیل چهار رکعت بودن نماز ظهر چیست.

معظم له در رابطه با اختلاف میان فقها در رابطه با تفسیر از عقل فرمودند : برخی از فقها گفته اند عقل فقط رویت است یعنی مانند چشم که می بیند یا گوش که می شنود ، اما غالب فقها از شیخ مفید تا امروز تصریح کرده اند که عقل حکم دارد.

ایشان در ادامه فرمودند : اگر کسی مساله ای را بلد نبود و شما احتمال می دهید که اگر به او بگویید بپذیرد ، واجب است که به او بگویید ، اما اگر کسی مساله را بلد است و فقط اشتباه کرده و متوجه نشده است ، مثلا می داند که اگر لباس آغشته به خون باشد ، نماز باطل است ، اما با همان لباس در حال خواندن نماز است ، و نمی داند که لباسش خونی است ، لازم نیست به او گفته شود.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود :

شرح آیات ۲۱۹، ۲۲۲ و ۲۲۳ سوره بقره ، احکام مربوط به خواندن کلمه ی مالِکِ یوم الدین یا مَلِکِ یوم الدین برای امام و ماموم ، شرح آیه ۳۲ سوره فاطر ، موارد کاربرد قاعده ملازمه بین حکم عقل و شرع ، توضیح در رابطه با برخی از اسماء رسول خدا مانند طاها ، بررسی برخی ادعاها در رابطه با تعداد همسران امام حسن مجتبی ، حکم ازدواج مرد مومن و زن مومنه با افراد غیرمومن ، برخی از احکام مربوط به رویت هلال ، برخی از احکام وطن ، و زمان خواندن نماز آیات ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۱:۱۵ دقیقه به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.