آیت الله العظمی شیرازی: شرط عدالت برای امامت جماعت اجماعی است ، البته برای کشف عدالت بنا بر نظر برخی از فقها حُسن ظاهر کافی است

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روزهای جمعه و شنبه پانزدهم و شانزدهم صفر سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در این نشست در رابطه با شرط عدالت برای امامت جماعت فرمودند : این شرط لازم است و احدی از فقها بر خلاف آن ، مطلبی را نگفته است.

معظم له با اشاره به روایتی از امام باقر : لَاتُصَلِّ إِلَّا خَلْفَ مَنْ تَثِقُ بِدِينِهِ ، نماز نخوان مگر پشت سر کسی که به دین و امانت او مطمئن باشی ، فرمودند : در این جا اطمینان به دین داشتن ، به معنای مومن و اثنی عشری بودن است و مسلمان بودن کافی نیست ، و اطمینان به امانت داشتن هم به معنای عادل بودن است.

ایشان در ادامه فرمودند : شرط عدالت برای امام جماعت احراز لازم دارد ، و اگر انسان نمی دادند که امام جماعت عادل است ، نمی تواند پشت سر او نماز بخواند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با طریق کشف عدالت فرمودند : گاهی شخصی که ثقه است ، می گوید این امام جماعت عادل است ، و گاه از جهات دیگر احراز عدالت می شود ، اما بحثی در این جا مطرح است که در کتاب عروة الوثقی هم آمده و جماعتی از فقها معتقدند و من هم برداشتم همین است و آن این است که برای احراز عدالت ، حُسن ظاهر کافی است ، یعنی لازم نیست که انسان به باطن ، یقین پیدا کند ، البته این مساله محل خلاف است و اجماعی نیست ، اما بسیاری از متاخرین بر این عقیده اند.

معظم له با ذکر مثالی در رابطه با طریق احراز عدالت فرمودند : گاه انسان وارد شهر یا روستایی می شود و می بیند که نماز جماعتی برقرار است ، و امام جماعت را نمی شناسد ، اما وقتی می بیند جمعی از مومنین پشت سر او اقتدا کرده اند ، گاه این مساله موجب اطمینان می شود که اگر این شخص عادل نبود ، این همه جمعیت پشت سر او نماز نمی خواندند ، در چنین شرایطی برای او اطمینان حاصل می شود ، و این اطمینان برای او حجت است.

ایشان در رابطه با شرایط امام جماعت فرمودند : اثنی عشری بودن امام جماعت و عدالت او از روایات مختلف برداشت می شود و من در شرح عروة الوثقی در باب تقلید ، روایات مربوط به عدالت را که آن گونه که در ذهنم است که بیش از چهل روایت است ، ذکر کرده ام ، وقتی روایات را کنار هم جمع می کنیم ، از اَمَانَتِهِ معنای عادل بودن استنباط می شود ، و اما این که معنای عدالت چیست ؟ ، محل بحث و خلاف است ، و ظاهرا عدالت به آن معناست که یعنی کسی که از گناه کردن بدش می آید و اگر گناه کرد ، پشیمان می شود و توبه می کند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تعریف برخی از فقها از عدالت که گفته شده است : «العدالة عبارة عن ملکة راسخة باعثة علی ملازمة التقوی من ترک المحرمات و فعل الواجبات» ، عدالت عبارت است از ملکه راسخه­ای که باعث می­شود شخص عادل بر ترک محرمات و فعل واجبات ملازمت داشته باشد یعنی آن ملکه­­ای که منشأ ترک حرام و اتیان به واجب است ، فرمودند : در این جا کاشف از ملکه ، حُسن ظاهر است که انسان بر اساس آن ، عدالت را کشف می کند ولو کشف ظنّی بوده و علم نباشد ، و ظنّ در این جا یعنی حُسن ظاهر این فرد ، که مشخص می کند که او ملکه ی عدالت را دارا می باشد ، و همان گونه که همه ی ملکه ها نظیر ملکه ی شجاعت و ملکه ی کرم ، مراتبی دارند ، ملکه ی عدالت هم مراتبی دارد ، که اقلّ مراتب آن برای احراز عدالت کافی است.

معظم له با اشاره روایتی از امیرالمومنین علیه السلام به نقل از سول خدا : رُفِع القَلمُ عن ثلاثةٍ: عن النَّائمِ حتَّى يستيقظَ، وعن الصَّبي حتَّى يحتلِمَ، وعن المجنونِ حتَّى يَعقِلَ : از سه دسته رفع تکلیف شده است ، انسانی که خوابیده تا بیدار شود ، بچه ای که تا به بلوغ برسد ، و دیوانه که تا عاقل شود ، فرمودند : ادای دیون شرعی بچه ی نابالغ ، بر خود او واجب نیست ، و در چنین شرایطی واجب است که ولیّ او ، دیون شرعی بچه نابالغ را از مال بچه ی نابالغ پرداخت کند ، به عنوان مثال اگر بچه ی نابالغ ، موجب شکسته شدن پای کسی شد ، و این بچه ی نابالغ هم پول دارد و به او ارث رسیده ، بر ولیّ او واجب است که دیّه را از مال بچه ی نابالغ پرداخت کند ، اما بر خود بچه ی نابالغ واجب نیست تا زمانی که به بلوغ برسد ، و این مساله اجماعی است.

ایشان با اشاره به آیه ۱۸ سوره فاطر وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى و هیچ بار بردارى بار [گناه] دیگرى را بر دوش خود نمى کشد ، تاکید کردند اگر بچه ی نابالغ چیزی را تلف کرد ، بر ولّی او حتی اگر غنی باشد ، واجب نیست از مال خودش ، دیه را پرداخت کند ، و من حتی از احدی از فقها ندیده ام که بگوید جبران خسارت بر ولیّ واجب است ، اما بر امام المسلمین واجب است که دیون او را پرداخت کند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند بر وارث ، قضای نماز فرد میت واجب نیست ، اگر کسی در زمان حیات ، بیمار بوده و به گونه ای در بستر بیماری افتاده است ، بر او واجب است که تا زنده است ، در همان شرایط نماز بخواند ، ولو نماز مضطرّ ، ولو خوابیده ، ولو با ایماء نماز بخواند ، و اگر نخواند ، بر وارث ، هچ چیزی واجب نیست ، اگر وصیت کرد از ثلث ارثش می توان برای نماز خواند ، اما اگر وصیت نکرد ، بر هیچ کس واجب نیست ، آیه ۱۸ سوره فاطر وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى و هیچ بار بردارى بار [گناه] دیگرى را بر دوش خود نمى کشد ، دلالت بر همین موارد دارد.

معظم له در رابطه با این مساله که گفته شده قضای نماز پدر و مادر بر عهده پسر بزرگتر است ، فرمودند : در چنین مواردی قضای نماز بر پسر بزرگ تر ، به اندازه ای که پدر و مادر مقصر در ترک آن نبوده اند ، واجب است ، و برخی از فقها گفته اند که اگر عمدا در زمان حیات نماز نخوانده بر پسر بزرگ تر قضای آن واجب نیست ، که نظر من هم همین است.

ایشان در ادامه فرمودند : در مواردی که تقدم و تاخر مرگ پدر و مادر و پسر بزرگ تر مشخص نشد ، روایت خاص و فتوای فقها بر این است که که هر دو طرف از هم ارث می برند ، لذا در مورد نماز ، این مساله در عروة الوثقی ، محل خلاف شدید است ، برخی گفته اند ادای دیون بر فرزندان دیگر واجب است ، برخی هم گفته اند حتی بر زن هایی که وارث هستند ، واجب است ، اما چیزی که برداشت من می باشد ، تَبَعاً و وفاقاً با جماعتی از فقها ، این است که بر گردن پسر بزرگ تر است و بر سایر فرزندان ، نماز و روزه ی پدر و مادر واجب نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با مقدم بودن دیون بر ارث فرمودند : این بدان معناست که همه ی ارث ملک ورثه نمی شود ، اما ورثه بر ارث ولایت دارند ، و برای پرداخت دیون ، اجازه ی آنان لازم است ، و این قضیه در قرآن ، در آیه ۱۲ سوره نساء تصریح شده : مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصَى بِهَا أَوْ دَيْنٍ پس از وصیتی که [نسبت به مال] شده یا پس از دینی [که باید از اصل مال پرداخت شود]. [همه اینها در صورتی است که با وصیت و اقرار به دین]

معظم له در رابطه با این مساله که اگر کسی بعد از مرگش ، مالی برای ادای دیون خود نداشت ، فرمودند : روایتی از پیامبر اکرم نقل شده که مورد اجماع تمام مسلمین است : مَنْ مَاتَ فَتَرَكَ دَيْنًا فَعَلَيَّ وَ اِلَيَّ یعنی اگر کسی از دنیا رفت و دیون او پرداخت نشد ، به سراغ من بیایید ، که پرداخت دیون او به گردن من است ، لذا در روایات دیگر هم آمده که پس از رسول الله ، پرداخت دیون افراد بعد از مرگ ، بر عهده امام المسلمین است ، چه امام المسلمین به حق امام باشد ، چه باطل ، چون در روایت است که اگر امام پرداخت نکرد ، فَعَلَیهِ اِثمُهُ ، گناه آن بر گردن اوست ، و چون امام حق گناه نمی کند ، یعنی بر امام باطل مثل بنی امیه و بنی عباس و امثال معاویه و مروان و هارون واجب است و وظیفه آن هاست که اگر کسی از دنیا رفت و مدیون است و پول ندارد ، دیون او را پرداخت نمایند ، و اگر پرداخت نکردند ، در روز قیامت ، این دیون را به گردن آن ها می اندازد ، فَعَلَیهِ اِثمُهُ .

ایشان در ادامه فرمودند : اگر شخصی طلبکار است ، اگر بدهکار از دنیا رفت ، اموال او به ورثه می رسد ، و طلبکار حق ندارد از اموال میت برای طلب خود برداشت کند ، و حتی اگر مالی از میت به دست او رسید ، باید با اذن ورثه ، آن را تصاحب کند ، و اگر ورثه ممانعت کردند ، شامل قاعده ی تَقاصّ می شود ، تصاحب مال دیگری بدون اذن وی در ازای مال خود را تَقاصّ می گویند ، و تَقاصّ دو شرط دارد ، یک شرط آن است که راه دیگری نداشته باشد ، و شرط دوم آن است که از فقیه جامع الشرایط اذن بگیرد ، تا هرج و مرج پیدا نشود.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : احکام ربا در قرض ، تمسک به عام در شبهه ی مصداقیّه ، مواردی از حقوق متقابل زوج و زوجه ، حکم معاملاتی که کافّه ی خیارات در آن اسقاط می شود ، توضیحاتی در رابطه با ثواب نماز جماعت ، تفاوت و احکام شرط و وعده در عقود ، حکم تزاحم بین انجام شعائر مذهبی و کمک به فقرا ، برخی از احکام وضو و نماز ، تفاوت صدقه ی مستحب و زکات واجب ، حکم طلاق در ایام طُُهر و عادت ماهانه ، شرح آیه ۵۴ سوره مریم بر اساس روایتی از امام صادق ، برخی از احکام ارث ، حکم قرعه برای تقسیم ارث ، و معنای استغفار و توبه ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۱:۱۵ دقیقه به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.