گوشه هایی از گنجینه ای ناشناخته طب اسلامی

طب اسلامی گنجینه ای ناشناخته است که با مطالعه در احادیث و کلام به جا مانده از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) می توان به اهمیت آن پی برد. متن زیر گزیده ای از کتاب “طب اسلامی گنجینه تندرستی” است پیرامون این مهم است.

اصول طبی مربوط به غذا خوردن :

الف-شستن دست ها قبل و بعد از غذا

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند: “شستن دست ها قبل و بعد از طعام عمر را زیاد و چشم را روشنایی می دهد”.

ب-شروع کردن غذا با نمک

رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: “هرکس غذای خویش را با نمک آغاز نماید، خداوند هفتاد بیماری را از او دور کند که کمترین آن جذام باشد”.

ج-حد و حدود غذا خوردن

حضرت علی (علیه السلام) خطاب به کمیل می فرمایند:

“یا کمیل شکمت را از خوراک پر مکن، برای آب هم جا بگذار و برای هوا هم میدانی قرار بده، تا اشتها داری دست از خوراک بردار. اگر این کارها را انجام دادی خوراک بر تو گوارا شود، همانا تندرستی با کم خوردن و کم نوشیدن است”.

اصول طبی مربوط به آب خوردن :

الف) پرهیز از آب‌خوردن زیاد

امام صادق (علیه السلام) می‌فرمایند: هر کس کم آب بخورد بدن‌اش سالم‌تر است.

امام صادق (علیه السلام) فرمود از خوردن زیاد آب بپرهیز که ریشه همه بیماری‌هاست و فرمود اگر مردم کمتر آب بیاشامند بدن‌شان پر از استقامت شود و فرمود پیغمبر هرگاه غذای چرب تناول می‌فرمود آب، کم می‌آشامید، می‌پرسیدند یا رسول‌الله کم آب می‌خورید؟ می‌فرمود برای هضم غذا بهتر است.

ب) پرهیز از آب خوردن با غذا:

امام رضا (علیه السلام) فرمود: هر کس بخواهد معده‌اش او را اذیت نرساند در بین غذاخوردن آب نیاشامد تا وقتی از غذا خوردن فارغ شود. هر کس در اثنای طعام آب بخورد بدن‌اش مرطوب و معده‌اش ضعیف شود و رگ‌ها جوهر و قوت غذا را نمی‌گیرند.

ج) به تدریج و آرام‌خوردن:

1- رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: هرگاه تشنه شدید آنچنان آب بیاشامید که گویی آب را می‌مکید و هرگز آن را لاجرعه سر نکشید.

2. رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) می‌فرمایند: هرگاه کسی از شما آب نوشید و در بین آن سه نفس کشید در امان است.

ملاحظه می‌فرمایید برخلاف تصور امروز که می‌گویند هرچه بیشتر آب خورده شود برای سلامتی بهتر است پیشوایان ما برای مصرف آب محدودیت‌هایی را قایل شده‌اند یعنی فرموده‌اند اولا میزان آبی که می‌خورید زیاد نباشد، ثانیا آن را همراه با غذا نخورید، ثالثا همان آب را نیز به یکباره و یک‌نفس وارد معده نکنید اما اینکه فرموده‌اند عدم رعایت این نکات باعث ضعف معده و … می‌شود توجیه زیبایی در طب اسلامی و سنتی دارد که در ذیل می‌آوریم:

هر یک از اعضای بدن دارای طبیعت و مزاجی می‌باشند مثلا طبیعت کبد، گرم و طبیعت ریه و استخوان‌ها سرد است (به همین علت بیشتر دچار امراضی مثل سرماخوردگی و روماتیسم می‌شوند). معده نیز از آنجایی که کار هضم غذا را به عهده داشته و این کار نیاز به انرژی و گرما دارد در شرایط سلامت دارای طبیعت گرم می‌باشد.

نوشیدن زیاد آب مخصوصا همراه غذا، باعث سردشدن معده شده در نتیجه قادر به هضم مناسب غذا نبوده تولید گاز و بخار توسط آن زیاد می‌شود و این همان چیزی است که به نفخ شکم معروف است. به عبارت دیگر نفخ شکم حاصل سردشدن معده است. حکمای طب سنتی این پدیده را به سوختن هیزم تشبیه کرده و می‌گویند اگر هیزم خشک باشد به‌خوبی می‌سوزد ولی اگر مرطوب باشد یا حین سوختن روی آن آب بریزند، سوختن آن ناقص انجام شده تولید دود می‌کند. همین وضعیت برای معده‌ای پیش می‌آید که بی‌موقع یا زیاد از حد آب وارد آن شود.

اینجانب طی چند سالی که بیماران را با اصول و موازین طب اسلامی و سنتی تحت درمان قرار داده‌ام به وضوع متوجه ارتباط نفخ شکم و خوردن زیاد از حد آب مخصوصا همراه با غذا شده‌ام. نفخ شکم بیشتر در سنین بالا که مزاج فرد و به تبع آن معده او رو به سردی می‌رود، دیده می‌شود لیکن جوان‌های 25-20 ساله زیادی را دیده‌ام که از نفخ شکم رنج می‌برند و وقتی در وضعیت تغذیه آنها دقت کردم متوجه شدم که همراه غذا آب یا نوشابه‌های گازدار می‌نوشند. برخی از آنها حتی می‌گفتند ما عادت کرده‌ایم که هر لقمه‌ای غذا را با یک جرعه آب فرو ببریم.

لازم به ذکر است که درمان اساسی نفخ شکم با توجه به اینکه علت مزاجی آن در طب اسلامی و سنتی مشخص است، آسان بوده شامل گرم‌کردن مجدد طبیعت معده است (در اینجا مجال پرداختن به آن نیست) در حالی که در طب رایج برای این‌گونه بیماران انواع مختلف قرص و شربت‌های معده به مدت طولانی تجویز می‌شود و از آن بدتر، آنها را از خوردن میوه و سبزی و حبوبات و آش با این توجیه که باعث نفخ می‌شوند، بازمی‌دارند؛ در نتیجه نه تنها نفخ شکم آنها رفع نمی‌شود بلکه دچار یبوست هم می‌شوند که این خود منشأ بسیاری از بیماری‌هاست و اینجانب بیماران زیادی را دیده‌ام که مبتلا به یبوست شدید بوده و وقتی علت یبوست آنها را جویا شده‌ام، پاسخ داده‌اند از زمانی که به علت نفخ شکم به توصیه پزشک از خوردن میوه و سوپ و آش منع شده‌اند، این مشکل نیز به مشکلات قبلی‌شان اضافه شده است.

د) دستورالعمل امام رضا (علیه السلام)

حضرت در رساله ذهبیه نحوه خوردن آب در ماه‌های مختلف سال را بیان فرموده‌اند. حضرت می‌فرمایند در اردیبهشت‌ماه ناشتا نباید آب خورد اما در مردادماه سفارش می‌کنند که صبح ناشتا آب خنک خورده شود، در آبان‌ماه کمتر آب باید خورده شود، در آذر و دی‌ماه باید از خوردن آب در شب پرهیز کرده در عوض هر روز صبح جرعه‌ای آب گرم نوشیده شود و در بهمن‌ماه فرموده‌اند سزاوار است صبح ناشتا آب گرم نوشیده شود.

پس ملاحظه می‌فرمایید برای نوشیدن یک آب یک دستورالعمل ثابت نداریم. در برخی ماه‌ها نباید ناشتا آب خورد، در برخی دیگر باید ناشتا آب خنک و در برخی آب گرم نوشید و اصل مشترک در همه توصیه‌ها این است که آب را باید جرعه جرعه و با حجم کم خورد.

منبع: شبستان