کاروانسراهای ایران میان ثبت جهانی و سوداگری داخلی
کاروانسراهای ایران میان ثبت جهانی و سوداگری داخلی
با گذشت تنها دو سال از ثبت کاروانسراهای ایران در فهرست جهانی یونسکو، بی‌توجهی مدیریتی، تغییر کاربری‌های سوداگرانه و دست‌اندازی نهادهای خاص، آینده این میراث تاریخی را با تهدیدی جدی روبه‌رو کرده است.
کاروانسراهای تاریخی ایران که در سال ۲۰۲۳ میلادی در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیدند، امروز با چالش‌های عمیق مدیریتی و حفاظتی روبه‌رو هستند.
این مجموعه شامل ۵۴ بنای تاریخی در ۲۴ استان کشور است که از دوره ساسانی تا قاجار امتداد دارند و به‌عنوان نمادی از معماری ایرانی و نقش‌آفرینی در تجارت و ارتباطات شناخته می‌شوند.
اما همان‌گونه که «روزنامه پیام ما» گزارش داده، ثبت جهانی این آثار الزاماتی دارد که عملا در ایران رعایت نمی‌شود.
تنها چند ماه پس از ثبت جهانی، خبر به مزایده گذاشتن دو کاروانسرای تاریخی در استان سمنان از سوی «ستاد اجرایی فرمان رهبر اول ایران» منتشر شد؛ اقدامی که موجی از واکنش‌ها در میان کارشناسان و دلسوزان میراث فرهنگی برانگیخت.
بر اساس گزارش «اعتمادآنلاین»، این نهاد وابسته به ساختار حکومتی، کاروانسراها را همچون ملک شخصی در اختیار گرفته و با وجود ثبت جهانی، عملا نظارت کارشناسی را نادیده می‌گیرد.
نمونه‌های متعددی از تغییر کاربری‌های آسیب‌زا نیز در رسانه‌ها بازتاب یافته است.
به‌نوشته «ایسنا»، کاروانسرای انارک با نصب کولر آبی و پنل خورشیدی بر بام تاریخی‌اش، دچار تغییرات غیراصولی شده است.
همچنین در قزوین، ایجاد دری تازه بر دیوار کاروانسرای جهانی سعدالسلطنه اعتراض‌های گسترده‌ای در پی داشت.
در کرمان نیز کاروانسرای گنجعلی‌خان با نفوذ آب و ساخت‌وسازهای بلندمرتبه در حریم بنا تهدید می‌شود.
این مشکلات در حالی رخ می‌دهد که به گفته «عربی۲۴»، کاروانسراها در گذشته نقشی فراتر از محل اقامت مسافران داشتند و مراکز مهم تبادل فرهنگی و اجتماعی به شمار می‌رفتند.
کارشناسان معتقدند اما اکنون بی‌توجهی مدیریتی و واگذاری‌های بی‌ضابطه، خطر حذف این میراث ارزشمند از فهرست جهانی یونسکو را جدی کرده است؛ خطری که در صورت تداوم، اصالت تاریخی و فرهنگی ایران را به‌شدت مخدوش خواهد ساخت.
