آیت الله العظمی شیرازی : در امر به معروف و نهی از منکر، حکمت و موعظه حسنه مقدم است

نشست علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، پنجشنبه شب و جمعه شب مطابق با بیست و چهارمین و بیست و پنجمین روز از ماه مبارک رمضان سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی با تاکید بر مقدم بودن بهره گیری از موعظه حسنه و حکمت در امر به معروف و نهی از منکر فرمودند : پیامبر اکرم و امیرالمومنین صلوات الله علیهما نه فقط صدها بلکه هزاران حد الهی را تعطیل کردند، با آن که مثلا در زمان پیامبر اکرم هزاران منافق در میان اصحاب ایشان وجود داشت اما حد الهی را در مورد آنان اجرا نکردند.

معظم له با اشاره به رفتار نیکوی پیامبر اکرم حتی با منافقین فرمودند : روایتی در اصول کافی وجود دارد که امام صادق فرمودند : در داستان نماز پیامبر اکرم بر جنازه عبدالله بن اُبَیْ، هزار نفر از منافقین از نفاق خود برگشتند که مشخص می شود تعداد آنان چند هزار نفر بوده که هزار نفر از آنان از نفاق خود دست کشیدند.

ایشان در ادامه فرمودند : با این حال پیامبر اکرم حتی در مورد یک نفر از منافقین، حد اجرا نکردند با آنکه تمامی آنان مستحق اجرای حد بودند، و امیرالمومنین نیز با کسانی که با ایشان جنگیدند و حتی به آن حضرت دشنام می دادند و یا تکفیر می کردند نیز حد اجرا نکردند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با رفتار امیرالمومنین با کسانی که به جنگ ایشان رفتند فرمودند : حتی در هنگام جنگ و نزاع که برخی از افراد آمده بودند تا همانند ابن ملجم، امیرالمومنین را بکشند، حال ابن ملجم توانست ایشان را به شهادت برساند اما آنها نتوانستند، با آنکه بر تمامی آنان اجرای حد لازم بود اما امیرالمومنین حتی برای یک نفر از آنان هم حد جاری نکردند.

معظم له در ادامه تاکید فرمودند : از آنجا که عمل معصوم مانند قول معصوم حجت است، لذا امر به معروف و نهی از منکر در مرحله اول باید این گونه باشد و نبایستی به روش دیگری صورت گیرد، هر چند نمی توان گفت که جز این روش هم نباید عمل کرد.

ایشان در رابطه با حکم کثیر السفر نمودند : در روایات ، عنوان کثیرالسفر نیامده است ، ولی فقها از این عنوان ، برای تسهیل استفاده کرده اند ، اما در روایات از دو عنوان استفاده شده ، که همین معنا را دارد ، عنوان اول مربوط به کسی است که شغل او سفر است ، ماننده راننده ، و عنوان دوم مربوط به کسی است که شغل او سفر نیست ، اما مثلا در شهری ساکن است ، ولی شغل او در شهر دیگری است ، و بایستی همه روزه یا بیشتر روزها ، بین شهر محل سکونت و شهری که در آنجا کار می کند ، رفت و آمد نماید ، به این عنوان ، کثیر السفر گفته می شود.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با ملاک کثیر السفر فرمودند : آنگونه که در روایات آمده ، ملاک کثیر السفر بودن ، آن است که ده روز در یک جا اقامت نداشته باشد ، لذا اگر کسی که راننده است ، و یا محل کارش در شهر دیگری است و مرتب در حال سفر است ، و ده روز در یک جا استقرار ندارد ، نماز او ، هم در محل اقامت ، و هم در طول سفر تمام است و می تواند روزه نیز بگیرد.

معظم له در ادامه فرمودند : اگر برای چنین شخصی اتفاق افتاد که ده روز در شهر خود بماند ، و بعد از ده روز از شهر خود خارج شد ، در اولین سفر ، نماز او شکسته است.

ایشان در رابطه با ملاک کثیر السفر فرمودند : آنگونه که در روایات آمده ، ملاک کثیر السفر بودن ، آن است که ده روز در یک جا اقامت نداشته باشد ، لذا اگر کسی که راننده است ، و یا محل کارش در شهر دیگری است و مرتب در حال سفر است ، و ده روز در یک جا استقرار ندارد ، نماز او ، هم در محل اقامت ، و هم در طول سفر تمام است و می تواند روزه نیز بگیرد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : اگر برای چنین شخصی اتفاق افتاد که ده روز در شهر خود بماند ، و بعد از ده روز از شهر خود خارج شد ، در اولین سفر ، نماز او شکسته است.

معظم له هم چنین تاکید فرمودند : ملاک در چنین مواردی ، مساله ی وطن نیست ، بلکه ملاک ، مسافر بودن یا مسافر نبودن است ، لذا اگر از نظر عرفی ، مسافر است ، نماز او شکسته است.

ایشان در رابطه با اطلاق عنوان کثیرالسفر بر برخی سفرها فرمودند : در گذشته های قدیم که به سفر حج می رفتند ، گاهی سفرها یک سال به طول می انجامیده ، لذا به این گونه سفرها ، کثیرالسفر نمی گویند ، چرا که سفر حج ، یک سفر است ، ولو یک سال طول بکشد ، یا اگر کسی از قم به مشهد ، قصد سفر داشت ، اما این سفر را در چند مرحله انجام داد ، مثلا در تهران یا شمال توقف کرد ، تمامی این مراحل ، یک سفر محسوب می شود ، ولو مثلا در ده نقطه توقف کند ، و چون این یک مساله عرفی است ، این مراحل متعدد در یک سفر ، سفرهای متعدد تلقی نشده ، و حکم کثیرالسفر را ندارد ، و یک سفر محسوب می شود.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه تاکید فرمودند : البته در مساله ی کثیرالسفر این اختلاف نیز وجود دارد که برخی از فقها ، مصداق کثیرالسفر را فقط در تجارت و تحصیل علم می دانند ، لذا اگر کسی به دلیل زیارت از شهر خود مثلا به مقصد مشهد مرتب در رفت و آمد است ، و یا مریضی که مرتبا برای درمان و پزشک به شهر دیگری مرتب سفر می کند ، یا برای تبلیغ مرتب سفر می کند ، طبق نظر برخی از فقها شامل حکم کثیرالسفر نمی شود.

معظم له هم چنین فرمودند : در رابطه با مساله کثیرالسفر نظر جماعتی از فقها این است که اگر برای کسب و کار باشد نماز او تمام است و در موارد دیگر نماز تمام نیست، اما به نظر من اگر فردی حتی برای اموری هم چون منبر و خطابه به صورت مرتب سفر می کند حکم کثیر السفر دارد و نماز او تمام و می تواند روزه هم بگیرد و در این زمینه میان کسب و غیرکسب فرقی وجود ندارد.

ایشان با اشاره به برخی از فراز زیارت های معصومین علیهم السلام که از ایشان تعبیر به وارث برخی از انبیا شده ، فرمودند : این تعابیر در چند زیارت مورد اشاره قرار گرفته و بدان معناست که از هر پیامبری ، خصوصیات او به ائمه علیهم السلام منتقل شده است ، اما اینکه چه خصوصیتی مثلا از اسماعیل نبی الله به ائمه علیهم السلام و یا به کدام امام و به چه صورت منتقل شده ، محل بحث است.

آیت الله العظمی شیرازی در پاسخ به این سوال که علیرغم آنکه مقام ائمه علیهم السلام از انبیا بالاتر است ، چگونه از ایشان ارث می برند ، فرمودند : این که چگونه انسانی که کامل تر است از شخصی که مرتبه پایین تر دارد ، ارث می برد ، بایستی به برخی نمونه ها اشاره کرد ، مثلا شیخ صدوق ، جایگاه بالاتری از پدرش داشت ، و هم چنین علامه نراقی فقیهی بود که از پدرش بلندمرتبه تر بود ، و یا علامه مجلسی هم از پدرش ، علم و فضل بیشتری داشت ، اما همگی آنها از پدر خود ارث بردند ، چرا که مساله ارث با مساله جایگاه و مرتبه تفاوت دارد.

معظم له در ادامه فرمودند : اگر چه رواح طیبه ائمه علیهم السلام ، قبل از همه انسانها و انبیاء الهی خلق شده بود ، اما ارث بردن ائمه علیهم السلام از برخی انبیا ، به منزله ارث بردن از کسی است که در خلقت عادی ، مقدم بوده است ، چرا که در خلقت عادی ، انبیاء سابق و ائمه علیهم السلام ، لاحق بوده اند ، و به این اعتبار گفته شده که از ایشان ارث برده اند.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند : ائمه علیهم السلام همگی قبل از آنکه دیگران آفریده شوند ، خلق شده اند ، و آنگاه تمامی انسانها آفریده شدند ، لذا در یکی از زیارت های حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها آمده که : یا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَکِ اللّهُ الَّذی خَلَقَکِ قَبْلَ أنْ یَخلُقَکِ ، ای امتحان شده! آن کسی که تو را آفرید، تو را امتحان کرد قبل از اینکه تو را بیافریند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم مصادیق عرفی در مبانی فقهی فرمودند : یک قاعده کلی وجود دارد که از ابتدا تا انتهای فقه جاری می شود، و تمامی فقها به آن التزام دارند و نمی توان حتی به صورت استثنا هم فقیهی را از شیخ مفید و شیخ طوسی تا به امروز پیدا کرد که بر خلاف آن عمل کرده باشد و آن این است که موضوعات احکام که یکی از آنها رویت هلال است، منصرف به مصادیق عرفی است.

معظم له در رابطه با رویت هلال ماه رمضان فرمودند : وقتی که رویت هلال شد، ماه رمضان آغاز و روزه واجب می شود، و در پایان آن هم با رویت هلال، ماه رمضان به پایان می رسد و در روز اول ماه شوال روزه حرام است.

ایشان در تشریح منصرف بودن احکام شرعی به مصادیق عرفی فرمودند : یعنی کسانی که مثلا چشم متعارفی دارند، دیدن ماه توسط آنها مورد قبول است، لذا اگر کسانی که از عینک یا ابزار دیگری برای دیدن استفاده نمی کنند اما چشم قوی دارند، از آنجا که نحوه دیدن آنها بیش از حد متعارف است، چنانچه این گونه افراد، ماه را دیدند و واقعا سخن آنان صحیح بود و بدون استفاده از عینک و سایر ابزار توانستند ماه را ببینند، ولی هیچ کس دیگر نتوانست ماه را ببیند، یعنی چشم های متعارف قادر به دیدن ماه نبودند، حتی برای خود آنها هم این گونه رویت هلال اعتبار ندارد.

ایشان در ادامه فرمودند : وقتی معصوم علیه السلام فرمودند که هلال باید دیده شود یعنی باید با چشم متعارف و نه غیرمتعارف دیده شود، لذا در این صورت به طریق اولی دیدن هلال با ابزاری هم چون دوربین اعتبار ندارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با منصرف بودن سایر مصادیق متعارف فرمودند : در مسائل بسیار دیگری هم فقها فرموده اند که اطلاقات منصرف به مصادیق متعارف است، و این مساله در وضو، نماز، روزه و حج هم جاری می شود، مثلا در اعمال حج، در رمی جمرات اگر کسی سنگ ده کیلیویی بردارد و به طرف جمره پرتاب کند، گفته اند که فایده ندارد، چون در رمی جمرات سنگ های معمولی به اندازه سر انگشت و یا قدری بزرگتر متعارف است، و یا اگر کسی دانه های شن ریز را برای رمی جمره انتخاب می کند هم طبق نظر فقها اشکال دارد، و دلیل آن هم به جهت وجود روایات در این زمینه نیست چرا که روایتی در این رابطه وجود ندارد، بلکه به دلیل آن است که رمی جمرات به معنی مصادیق متعارفه است، لذا اگر غیر متعارف شد، در هر جا از ابتدا تا انتهای فقه، ادله آن از جمله در مورد رویت هلال منصرف است.

معظم له در رابطه با منصرف بودن احکام شرعی به مصادیق عرفی در رابطه با حد ترخص فرمودند : در حد ترخص، اذان متعارف ملاک است، یعنی اگر کسی که اذان می گوید صدای او بیش از حد متعارف بلند است، آن اذان اعتبار ندارد، یا خانه ای که بلندی آن بیش از یک یا دو طبقه است هم اعتبار ندارد، یا کسی که گوش تیزی دارد و بیش از حد متعارف می شنود، شنیدن آن اذان برای او اعتبار ندارد.

ایشان در رابطه با آیه ۲۸ سوره آل عمران : إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً مگر برای در حذر بودن از شرّ آنها تقیه کنند ،فرمودند : در زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تقیه بوده ، تقیه مانند سایر مسائل است و علما در کتاب هایشان پیرامون آن مطالبی ذکر کرده اند ، تقیه درجاتی دارد ، که گاه واجب ، گاه حرام ، گاه مستحب ، گاه مکروه و گاه مباح است ، یعنی بر حسب مورد ، شخص و زمان و مکان ، حکم آن تفاوت پیدا می کند ، مثلا عمار که از بهترین اصحاب رسول خدا بود ، و همراه با پدر و مادرش که ایشان هم از بهترین اصحاب رسول خدا بودند ، در چنگال کفار گرفتار آمده و شکنجه شدند ، که داستانی مشترک ، در زمان و مکان مشترک داشتند ، اما دو نفر از آنان یعنی پدر و مادر عمار ، تقیه کردند و به شهادت رسیدند ، و یکی از آنان یعنی عمار ، تقیه را اختیار کرد ، لذا عمل هر سه ، صحیح بوده ، اما بر حسب موارد ، مختلف بوده است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با انواع تقیه فرمودند : مرحوم شیخ انصاری رساله ای در باب تقیه دارد ، که در آن جا ذکر می کند که تقیه بر پنج قسم است ، تقیه ی واجب ، تقیه ی حرام ، تقیه ی مستحب ، تقیه ی مکروه ، تقیه ی مباح ، که موارد آن مختلف است ، و حکم آن هم نسبت به اشخاص و مکان و زمان ، متفاوت است ، و تابع ظروف و شرایط و دلایل مختلف می باشد.

معظم له در رابطه با برخی از احکام مربوط به اذان صبح فرمودند : در اذان فجر، ملاک خود اذان نیست، در زمان پیامبر اکرم دو نفر اذان می گفتند که یکی از آنها شخص نابینایی به نام ابن ام مکتوم و دیگری بلال بوده است، ابن ام مکتوم چون نابینا بود از دیگران در رابطه با طلوع فجر و ظاهر شدن سفیدی در افق سوال می کرد و هر شخصی که می گفت فجر طلوع کرده، شروع به اذان گفتن می کرد.

ایشان در ادامه فرمودند : اما بلال اهل خبره بود و برای اطمینان یافتن از طلوع فجر، بررسی می نمود و تا مطمئن نمی شد اذان نمی گفت و پس از حصول اطمینان از طلوع فجر، اذان می گفت.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با نحوه مواجهه پیامبر اکرم با این دو موذن فرمودند : روایت دارد که پیامبر اکرم در ماه مبارک رمضان به مسلمانان فرمودند که هر وقت ابن ام مکتوم اذان گفت بخورید اما هر وقت بلال اذان گفت دیگر نخورید.

معظم له با تاکید بر اینکه صرف شنیدن اذان، ملاک نیست فرمودند : فقط اذانی که اهل خبره می گویند معتبر است و در تقویم هایی که در آنها اذان نوشته می شود اگر با یکدیگر توافق دارند چون اهل خبره هستند اعتبار دارد، چرا که قول اهل خبره در هر زمینه ای معتبر است و فقط لازم است ثقه باشد و حتی لازم نیست که مسلمان باشد.

ایشان در رابطه با شرایط اهل خبره فرمودند : در عروة الوثقی آمده که در اهل خبره فقط در رابطه با مرجع تقلید لازم است که مسلمان و مومن و عادل باشد اما اهل خبره در سایر موارد هم چون پزشک حتی لازم نیست که مسلمان باشد.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه تاکید فرمودند : خلاصه کسی که اذان می گوید چنانچه ثقه باشد به مجرد آنکه اذان گفت نباید چیزی خورد و اگر موقع اذان گفتن، انسان چیزی بخورد روزه اش باطل است و باید قضای آن را بجا آورد اما اگر گوینده اذان اهل خبره نیست و یا معلوم نیست که اهل خبره باشد و یا مشخص نیست که اذانی که گفته می شود اذان اعلام و یا اذان امساک است، از آنجا که اذان امساک در شرع نیست، تابع اطمینان شخصی یا اطمینان نوعی که حجیت است می باشد.

معظم له در رابطه با مفهوم ذووطنین فرمودند : ذووطنین دارای احکامی است و کثیرالسفر نیز دارای احکام دیگری است، گاه انسان در شهری سکونت دارد و شغل او در شهر دیگری است اما در طول سال مدتی در این شهر و مدتی در شهر دیگر ساکن است که در این صورت به او ذووطنین گفته می شود.

ایشان در رابطه با احکام ذووطنین و کثیرالسفر فرمودند : ذووطنین هنگام ظهر در هر کدام از این دو شهر حضور داشت روزه او صحیح است اما اگر هنگام اذان ظهر در مسیر بود، روزه او صحیح نیست اما در کثیرالسفر هم در شهر اول و هم شهر دوم و هم در مسیر روزه او صحیح است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با برخی از مسائل مربوط به قاعده تسامح فرمودند : بیش از ۹۰ درصد از فقها و محدثین شیعه از زمان شیخ کلینی در غیبت صغری و شیخ مفید بعد از غیبت صغری تا کنون قائل به قاعده تسامح در ادله ی سنن بوده اند اما عبارت قاعده تسامح از واژه هایی است که متاخرین از آن استفاده کرده اند.

ایشان در رابطه با مفهوم قاعده تسامح فرمودند : اما مفهوم قاعده تسامح در سنن، در لااقتضائیات در غیرواجبات و محرمات وجود داشته است و در بین متقدمین و متاخرین از فقها دارای شهرت عظیمه بوده است اما مقدار کمی از فقها شاید ده درصد آنان معتقد به ثواب و نه حتی استحباب هستند چرا که استحباب، حکم شرعی است اما مشهور بین فقها، حکم شرعی استحباب و کراهت به دلیل روایاتی که ضعف در سند و دلالت دارند ثابت می شود.

آیت الله العظمی شیرازی در ربطه با دلیل تغییر نیافتن قرآن فرمودند : دلیل اینکه این قرآنی که در دست ماست همان قرآن اولیه است و دچار تغییر نشده به دلیل روایت حفص از عاصم نیست چرا که آن روایت اعتبار ندارد بلکه به این خاطر است که این قرآن متواتر به دست ما رسیده است یعنی اگر این قرآنی که به دست ما رسیده، پنجاه یا ۱۰۰ یا ۳۰۰ سال قبل به نوع دیگری بوده و اکنون به شکل دیگری شده از باب قاعده ی «لوکان لبان» با بررسی آنها مشخص می شود که این قرآن کم و زیاد نشده است و نه به دلیل روایت حفص از عاصم، چرا که آن روایت اعتبار ندارد.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : حکم تزاحم میان لزوم مراجعه به فضای مجازی برای استفاده از مسائل دینی و کلام مراجع تقلید با احتمال انجام فعل حرام، وظیفه پدر و مادر در قبال خانواده و فرزندان در شرایطی که چاره ای جز مراجعه به فضای مجازی نیست، حکم پاک کردن متنجس با برف، شرح مواردی از تحدی پیامبر اکرم در رابطه با آیات قرآن کریم، برخی از احکام قصد ده روز در سفر، شرح معنای حبط اعمال ، برخی از احکام زکات فطر، برخی از احکام فرد بیهوش، ملاک برای وجوب خمس، حکم دیدن ذرات خون و نجاسات دیگر با میکروسکوپ در آب، و حکم برخی از شروط در بعضی از معاملات، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی در ماه مبارک رمضان همه شب در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۲۲ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.