نگاهی کوتاه به حال و هوای ماه مبارک رمضان و آداب و رسوم آن میان مسلمانان

در اواخر دسامبر سال ۲۰۲۳ یونسکو، سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، از ثبت هنر تذهیب و افطاری به عنوان میراث فرهنگی ناملموس خبر داد.

اینک به بهانه قرار گرفتن در ماه مبارک رمضان در خبر پیش رو، نگاهی به این سنت و سایر آداب و رسوم مشابه در این ماه مبارک می اندازیم.

ماه مبارک رمضان، از سال‌های دور تاكنون، در فرهنگ مردم مسلمان از جایگاهی ممتاز برخوردار بوده و همواره آیین‌های ویژه ای در ارتباط با این ماه، در میان مردم كشورهای اسلامی‌ به اجرا درآمده است.

از نیمه شعبان جنب و جوش خاصی برای به پیشواز رفتن ماه رمضان در میان مردم نواحی مختلف مشاهده می‌شود و مسلمانان برای انجام فرایض دینی ماه مبارک رمضان آماده شده و تا پایان این ماه نسبت به انجام آن اهتمام دارند ، که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره داشت:

خانه تكانی قبل از فرارسیدن ماه مبارک رمضان، تهیه مایحتاج ماه مبارك رمضان، مراسم كلوخ اندازان یك روز قبل از ماه رمضان، گستراندن سفره های رنگارنگ افطار همراه با خواندن دعاهای مخصوص افطار و گشودن روزه با نوشیدن مقداری آب داغ و یا خرما و نان جو، روش های گوناگونی چون صدای مناجات، صدای توپ ، زنگ ساعت، روشن كردن چراغ‌هایی در نقاط مرتفع شهر و گلدسته مساجد، صدای نقاره و طبل و شیپور، صدای مناجات از گلدسته‌های مساجد، جار كشیدن در كوچه‌ها، صدای بوق حمامها، كوبیدن دیوار همسایه برای تشخیص وقت افطار و سحر، پهن کردن سفره های بزرگ سحری با حضور تمام اعضای خانواده حتی کوچکترها، مجالس زنانه ختم قرآن، شب نشینی و دیدار از دوستان و آشنایان بعد از افطار، از جمله آداب و رسوم در فرهنگ مردم مسلمان به ویژه شیعیان در ماه مبارک رمضان است که از گذشته های دور انجام می شده و هم اکنون نیز کم و بیش انجام می شود.

افطار یا افطاری یکی از سنت‌های مسلمانان در ماه رمضان است که همچون یک جشن در نظر گرفته می‌شود و یونسکو در دسامبر سال ۲۰۲۳ از ثبت آن و هم چنین هنر تذهیب به عنوان میراث فرهنگی ناملموس خبر داد.

یونسکو در این زمینه توضیح داده که «افطار توسط مسلمانان در غروب آفتاب در ماه رمضان، پس از اتمام همه مراسم مذهبی و تشریفاتی برگزار می‌شود» و «اغلب به شکل گردهمایی یا صرف غذا، تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی و ترویج کمک‌های متقابل، همبستگی و تبادلات اجتماعی صورت می‌گیرد».

این سازمان بین‌المللی اضافه کرده که در سنت افطاری، «مشارکت در خانواده‌ها منتقل می‌شود» و «تهیه اجزای غذاهای سنتی اغلب به کودکان و جوانان سپرده می‌شود».

یونسکو همچنین تأکید کرده که افطاری معمولا از سوی نهادهای غیردولتی و خیریه‌ها نیز حمایت می‌شود.

افطاری و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی وابسته آن که پس از چند ساعت سختی روزه داری برگزار می‌شود ، نقش بسیار موثری در ارتقای نشاط و شادابی مسلمانان در ایام ماه رمضان دارد.

این مراسم به‌صورت خانوادگی و هم چنین در گروه‌های اجتماعی بزرگتر در اماکن خصوصی، نیمه عمومی و عمومی از جمله مساجد، تکایا، حسینیه‌ها بازارها، میادین، رستوران‌ها و سالن‌های همایش برگزار می‌شود.

افطاری نقش اجتماعی و فرهنگی بسیار مهمی در تمامی جوامع اسلامی، فارغ از جنسیت، قومیت، نژاد و جغرافیا داشته ، و باعث انسجام اجتماعی، وفاق ملی، صلح، دوستی، شادی و توجه ویژه به فقرا و مساکین می‌شود.

با پیشرفت ابزارها و وسایل اطلاع‌رسانی هر دوره، تغییر کرده و جای خود را به رادیو، تلویزیون و پخش اذان از بلندگوهای مساجد داده است ، مردم هر منطقه با توجه به خاستگاه اعتقادی و آیینی خود آداب و رسوم خاص منطقه خود را انجام می‌دهند.

در بسیاری از شهرها به هنگام افطار مغازه‌ها تعطیل شده و خیابان‌ها خلوت می‌شود، در برخی مساجد نماز جماعت بلافاصله پس از اذان مغرب و با سرعت خوانده می‌شود و در برخی پس از صرف افطار اقامه شده و بعد از آن برنامه‌های سخنرانی و مناجات برگزار می‌شود.

شب میلاد امام حسن مجتبی علیه السلام نیز در سراسر مناطق شیعه‌نشین با برنامه‌های خاص مولودی از بقیه روزها ممتاز می‌شود ، افطاری دادن و کمک به نیازمندان و ایتام در این روزها پررنگ‌تر انجام می‌شود.

برگزاری مراسم شب های قدر در نوزدهم و بیست و یکم و بیست سوم این ماه به صورت باشکوه در تمامی مساجد و حسینیه ها و حرم های مطهر معصومین و امامزاده ها، برگزاری مراسم سوگواری و ماتم به مناسبت سالروز ضربت خودن امیرالمومنین و شهادت آن حضرت از جمله برنامه های دیرینی است که همواره توسط شیعیان در این ماه اجرا و نسبت به آن اهتمام ویژه ای وجود دارد.

اذان مؤذن زاده اردبیلی، دعای سحر و مناجات ربنا به هنگام افطار از نواهای ماندگار این ایام اند.