آیت الله العظمی شیرازی : بر اساس تعریف صاحب عروة الوثقی که من هم بر اساس وفاق و یا به تَبَعِ برخی از فقها آن را پذیرفته ام، عدالت ملکه است و صرف ترک محرمات و انجام واجبات بدون این ملکه ممکن نیست

نشست علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، شنبه شب مطابق با دوازدهمین روز از ماه مبارک رمضان سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم جواز قضاوت از سوی حاکم شرع فرمودند : اگر حاکم شرع و فقیه جامع الشرایط به یکی از مقلدین خود که مجتهد نیست اما نسبت به مسائل شرعی آگاهی دارد اذن دهد، می تواند قضاوت نماید.

معظم له در رابطه شرط اجتهاد برای قاضی فرمودند : این مساله محل اختلاف است و جماعتی از فقها معتقد به اجتهاد قاضی هستند و جماعتی دیگر هم چون صاحب جواهرالکلام و مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی اجتهاد قاضی را لازم نمی دانند.

ایشان با تاکید بر لزوم عدالت در تقلید و قضاوت و امامت جماعت فرمودند : من چندی پیش مطلبی در رابطه با اجتهاد و تقلید نوشتم که در آن ۴۲ روایت در رابطه با مفهوم عدالت ذکر نموده ام که از جمع آن روایات می توان مفهوم آن را استنباط کرد اما صاحب عروة الوثقی در تعریف عدالت چنین گفته و من هم بر اساس وفاق و یا به تَبَعِ برخی از فقها آن را پذیرفته ام که عدالت ملکه است و صرف ترک محرمات و انجام واجبات بدون این ملکه ممکن نیست.

آیت الله العظمی شیرازی در توضیح بیشتر مفهوم عدالت فرمودند : عدالت ملکه ای است که فردی را به واسطه دارا بودن آن، عادل می گویند، هم چون شجاعت و کرم که ملکه هایی هستند که دارنده آنها را شجاع و کریم می نامند اما نتیجه عدالت آن است که انسان گناه انجام نمی دهد و اگر هم گناه انجام داد فورا پشیمان می شود و توبه می کند.

معظم له در رابطه با کاشف از ملکه عدالت فرمودند : دلیل خاص از روایات داریم که در احراز عدالت، ظن هم کافی است و لازم نیست علم وجود داشته باشد.

ایشان در ادامه فرمودند : اگر امام جماعت پس از انجام گناه استغفار کرد، مقتضای اصل صحت آن است که بگوییم که استغفار او صحیح است پس اگر هم عادل نبوده، عادل شده است و اگر چه با استغفار ملکه برنمی گردد اما دلیل خاص دارد.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با حکم اقتدا به امام جماعتی که در هنگام سفر ، برخی از مردم ، یک نفر را برای نماز خواندن انتخاب می کنند ، فرمودند : در روایت آمده که لا تصل إلا خلف من تثق بدينه و امانته ، لذا وقتی ماموم می خواهد اقتدا کند ، باید بین خود و خدای خود ، مطمئن باشد که این امام ، مومن ، شیعه و عادل است ، و این اطمینان از هر جا که حاصل شود ، کافی است ، اما اگر اطمینان حاصل نشد ، نمی تواند اقتدا کند ، اما چنانچه بدون علم به عدالت امام جماعت ، اقتدا کرد ، اگر جاهل به این مساله بود ، و در نماز خود ، عملی که موجب بطلان نماز فرادا بشود را انجام نداده بود ، مثلا از باب متابعت ، دو رکوع نرفته بود ، اعاده لازم ندارد ، یعنی این نماز جماعت موجب بطلان نماز نمی شود.

معظم له در رابطه با این مساله که آیا امام جماعت باید خود را عادل بداند یا خیر ، فرمودند : در کتاب عروة الوثقی آمده ، و غالبا فقها هم گفته اند که لازم نیست امام جماعت خودش را عادل بداند ، اما اگر مامومین او را عادل می دانند ، اشکال ندارد ، البته در قضاوت ، قاضی باید خود را عادل بداند ، وگرنه قضاوت او حرام است ، و در مرجعیت هم باید خودش را عادل بداند ، وگرنه فتوا دادن جایز نیست ، اما در امام جماعت ، مشهور این است که لازم نیست.

ایشان در رابطه با شرط عدالت برای امامت جماعت فرمودند : این شرط لازم است و احدی از فقها بر خلاف آن ، مطلبی را نگفته است.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به روایتی از امام باقر : لَاتُصَلِّ إِلَّا خَلْفَ مَنْ تَثِقُ بِدِينِهِ ، نماز نخوان مگر پشت سر کسی که به دین و امانت او مطمئن باشی ، فرمودند : در این جا اطمینان به دین داشتن ، به معنای مومن و اثنی عشری بودن است و مسلمان بودن کافی نیست ، و اطمینان به امانت داشتن هم به معنای عادل بودن است.

معظم له در ادامه فرمودند : شرط عدالت برای امام جماعت احراز لازم دارد ، و اگر انسان نمی دادند که امام جماعت عادل است ، نمی تواند پشت سر او نماز بخواند.

ایشان در رابطه با طریق کشف عدالت فرمودند : گاهی شخصی که ثقه است ، می گوید این امام جماعت عادل است ، و گاه از جهات دیگر احراز عدالت می شود ، اما بحثی در این جا مطرح است که در کتاب عروة الوثقی هم آمده و جماعتی از فقها معتقدند و من هم برداشتم همین است و آن این است که برای احراز عدالت ، حُسن ظاهر کافی است ، یعنی لازم نیست که انسان به باطن ، یقین پیدا کند ، البته این مساله محل خلاف است و اجماعی نیست ، اما بسیاری از متاخرین بر این عقیده اند.

آیت الله العظمی شیرازی با ذکر مثالی در رابطه با طریق احراز عدالت فرمودند : گاه انسان وارد شهر یا روستایی می شود و می بیند که نماز جماعتی برقرار است ، و امام جماعت را نمی شناسد ، اما وقتی می بیند جمعی از مومنین پشت سر او اقتدا کرده اند ، گاه این مساله موجب اطمینان می شود که اگر این شخص عادل نبود ، این همه جمعیت پشت سر او نماز نمی خواندند ، در چنین شرایطی برای او اطمینان حاصل می شود ، و این اطمینان برای او حجت است.

معظم له در رابطه با شرایط امام جماعت فرمودند : اثنی عشری بودن امام جماعت و عدالت او از روایات مختلف برداشت می شود و من در شرح عروة الوثقی در باب تقلید ، روایات مربوط به عدالت را که آن گونه که در ذهنم است که بیش از چهل روایت است ، ذکر کرده ام ، وقتی روایات را کنار هم جمع می کنیم ، از اَمَانَتِهِ معنای عادل بودن استنباط می شود ، و اما این که معنای عدالت چیست ؟ ، محل بحث و خلاف است ، و ظاهرا عدالت به آن معناست که یعنی کسی که از گناه کردن بدش می آید و اگر گناه کرد ، پشیمان می شود و توبه می کند.

ایشان در رابطه با تعریف برخی از فقها از عدالت که گفته شده است : «العدالة عبارة عن ملکة راسخة باعثة علی ملازمة التقوی من ترک المحرمات و فعل الواجبات» ، عدالت عبارت است از ملکه راسخه­ای که باعث می­شود شخص عادل بر ترک محرمات و فعل واجبات ملازمت داشته باشد یعنی آن ملکه­­ای که منشأ ترک حرام و اتیان به واجب است ، فرمودند : در این جا کاشف از ملکه ، حُسن ظاهر است که انسان بر اساس آن ، عدالت را کشف می کند ولو کشف ظنّی بوده و علم نباشد ، و ظنّ در این جا یعنی حُسن ظاهر این فرد ، که مشخص می کند که او ملکه ی عدالت را دارا می باشد ، و همان گونه که همه ی ملکه ها نظیر ملکه ی شجاعت و ملکه ی کرم ، مراتبی دارند ، ملکه ی عدالت هم مراتبی دارد ، که اقلّ مراتب آن برای احراز عدالت کافی است.

آیت الله العظمی شیرازی در این نشست علمی در رابطه با شرط مروت در عدالت فرمودند : آن چه که مسلّم است ، این است که عدالت چه در امامت جماعت و چه قضاوت و چه برای مرجعیت تقلید ، شرط است ، اما لزوم شرط مروت در عدالت ، محل اختلاف است و مشهور میان فقها نیست.

معظم له در ادامه فرمودند مروت ، تعبیر جماعتی از فقهاست که شرط در احراز عدالت را رعایت مروت دانسته اند ، و بنا بر نظر این عده از فقها ، اگر کسی عملی که خلاف مروت را انجام دهد ولو آن عمل معصیت نباشد ، عادل نیست.

ایشان هم چنین در رابطه با مصادیق خلاف مروت فرمودند : در رابطه با مصادیق خلاف مروت بودن ، نیز اختلاف نظر وجود دارد ، لذا مشهور میان فقها ، خلاف مروت ، شرط عدالت نیست ، که عده ای از فقها نسبت به نظریه فتوا داده اند و برخی هم احتیاط وجوبی کرده اند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : دلیل برخی از فقها برای این که مروت را شرط عدالت دانسته اند ، چند روایت صحیحه است که یکی از آن ها صحیحه ی ابن أبي يعفور است ، راوی در این روایت از معصوم سوال می کند : بم تعرف عدالة الرّجل بين المسلمين حتّي تقبل شهادتهم لهم و عليهم؟ ، چگونه انسان در میان مسلمانان به عدالت شناخته می شود تا شهادت او مورد قبول واقع شده و بتواند قضاوت کند ، حضرت در جواب فرمودند : أن تعرفوه بالستر والعفاف و كفّ البطن و الفرج و اليد و اللسان ، یعنی او را به ستر و پوشاندن حیا و عفاف و نگاه داشتن شکم و فرج و دست و زبان بشناسی ،لذا برخی از فقها با استفاده از این روایت گفته اند که این روایت اطلاق دارد و علاوه بر این که عادل نباید گناه کند ، از انجام کارهایی که از آن ها در عرف ، به خلاف مروت تعبیر می شود ، باید اجتناب کند.

معظم له دلیل رای جماعتی از فقها را همین گونه روایات صحیحه ذکر نموده و فرمودند : بر اساس نظر این دسته از فقها ، این روایات اطلاق دارد ، لذا مطابق دیدگاه این عده ، اگر کسی کار زشت عرفی انجام داد ، عادل نیست و نمی توان پشت سر او نماز خواند و یا شهادت و قضاوت او صحیح نیست ، این جمع از فقها ، ستر و عفاف را فراتر از انجام گناه می دانند و قائل به ستر و عفاف مطلق هستند ، که در اصطلاح به آن مروت گفته شده و خلاف آن را موجب ساقط شدن عدالت می دانند.

ایشان در ادامه فرمودند : در مقابل ، عده ای از فقها معتقدند منظور از عدالت این است که کسی که گناه نمی کند ، لذا اگر کسی خلاف مروت رفتار کرد ، از عدالت ساقط نمی شود ، و ستر و عفاف فقط نسبت به محرمات شرعی است.

لازم به ذکر است که مروت به معنی عملی است که خلاف شرع نیست ولی عرف آن را نمی پسندد.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : مفهوم ملکیت شرعی و عرفی و اعتبار آن، حکم ارث، زوجیت، عده و نظایر آن در صورت تغییر جنسیت، چیزهایی که به عنوان فدیه به فقیر می توان داد و مقدار آن، کسانی که نمی توان به آنها فدیه پرداخت نمود، حکم دِین به میتی که حج نرفته و خمس و زکات به گردن اوست، حکم میزان دستمزدی که پس از چند سال و با تغییر شرایط تورم و گرانی پرداخت می شود، فرق اطعام و طعام، و مفهوم علم اجماعی و استصحاب در برخی از موضوعات، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی در ماه مبارک رمضان همه شب در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۲۲ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.