آیت الله العظمی شیرازی: حدیث اقتدا یا اهتدا منسوب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مورد صحابه، مرسل و غیر معتبر است اما آنچه که معتبر است حدیث ثقلین یعنی تبعیت از کتاب خدا و عترت است و سومی ندارد

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی ، روپنجشنبه هجدهم شعبان سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین ، ایشان به سوال های حاضران در جلسه ، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با روایتی که به پیامبر اکرم در خصوص صحابه منسوب شده است، فرمودند : این روایت مرسله است و مرسل به معصوم علیه السلام نسبت داده نمی شود، چرا که مشخص نیست این کلام از معصوم صادر شده باشد.

معظم له در ادامه فرمودند : بر فرض آنکه این روایت از پیامبر اکرم صادر شده باشد، قرینه بر این است که برخی از اصحاب معین، و نه تمامی اصحاب دارای چنین صفاتی هستند.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند : اطلاق این روایت بر عموم از معصوم علیه السلام صادر نشده است و آنچه که مسلم است این است که این حدیث، مرسل است.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به حدیث ثقلین فرمودند : پیامبر اکرم فرموده اند : كِتَابَ اَللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي، و در این روایت به اصحاب اشاره نشده است، چرا که اصحاب حضرت رسول همگی عادل نبوده اند، و حتی برخی از آنها یکدیگر را به قتل رسانیده اند، لذا معیار ما قرآن و عترت است، چرا که فقط این دو منبع مورد تاکید پیامبر اکرم قرار گرفته و سومی ندارد.

معظم له در ادامه فرمودند : اگر بخواهیم به صورت وسیع تر این مساله را مورد بررسی قرار دهیم، ذکر نکته ای از کتاب جامع احادیث شیعه که به دستور مرحوم آیت الله العظمی بروجردی گردآوری شد، جالب توجه است، در ابتدای این کتاب که به ابواب مختلف مقدماتی احادیث اشاره شده است، تاکید گردیده که مرجع صحیح بعد از رسول خدا و قرآن، عترت طاهره هستند، و اشاره به عترت در ده ها مصدر از جمله در تعداد زیادی از مصادر عامه نقل شده است.

گفتنی است که حدیث : أَصْحَابِي كَالنُّجُومِ بِأَيِّهِمُ اِقْتَدَيْتُمْ اِهْتَدَيْتُمْ، اصحاب من هم چون ستارگانی هستند که به هر کدام از آنان اقتدا کنید هدایت می شوید، که به حدیث اِقتِدا و اِهتِدا هم شهرت دارد، روایتی منسوب به پیامبر اکرم است که برخی علمای اهل‌ تسنن از آن، لزوم پیروی بی‌قیدوشرط از صحابه و عدالت همه آن‌ها را استنباط می‌کنند.

علمای شیعه و برخی از علمای اهل‌ تسنن این روایت را ضعیف و ساختگی می‌دانند، به اعتقاد شیعه، صحیح انگاشتن این روایت به معنی عصمت همه صحابه است که به دلیل اختلاف های اساسی میان آن‌ها قابل پذیرش نیست.

همچنین این روایت با آیات و روایاتی که در آن‌ها عمل برخی صحابه مذمت شده، سازگاری ندارد.

در نقد این روایت آثاری توسط علمای شیعه و اهل‌ تسنن نگاشته شده است.

به باور علمای شیعه این روایت در صورت صحت تنها می‌تواند در مورد برخی از صحابه که بعد از پیامبر اکرم‌ از مسیر ایشان منحرف نشدند، صحیح باشد.

دو نقل برای این حدیث در منابع شیعی وجود دارد که اهل‌بیت را مصداق صحابه‌ای که مایه هدایت هستند، معرفی کرده‌اند.

ایشان با اشاره به آیه ۷۲ سوره احزاب : إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ، ما بر آسمانها و زمین و کوههای دنیا امانت خود را عرضه کردیم و همه از تحمّل آن امتناع ورزیدند و انسان آن را پذیرفت، در روایات در تفسیر این آیه ی شریفه، از اهل بیت علیهم السلام نقل شده که امانت، ولایت اهل بیت علیهم السلام است و لذا بسیاری که در ماجرای غدیر و پس از آن به ولایت امیرالمومنین و ائمه اطهار علیهم السلام یقین داشتند، در عین حال سرپیچی کردند.

آیت الله العظمی شیرازی با اشاره به آیه ۳۰ سوره بقره : وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لَا تَعْلَمُونَ، و (به یاد آر) وقتی که پروردگارت فرشتگان را فرمود که من در زمین خلیفه‌ای خواهم گماشت، گفتند: آیا کسانی در زمین خواهی گماشت که در آن فساد کنند و خونها بریزند و حال آنکه ما خود تو را تسبیح و تقدیس می‌کنیم؟! خداوند فرمود: من چیزی (از اسرار خلقت بشر) می‌دانم که شما نمی‌دانید، فرمودند : در تفسیر این آیه شریفه گفته شده که قبل از بشر امروزی، برخی از مخلوقات زندگی می کردند که دچار فساد و تباهی شدند، همانگونه که بشر امروزی هم دچار ظلم و جنایت شده است، یعنی اکثر ابنای بشر دچار فساد و تباهی شده اند، و با نگاهی به رفتار ظالمان به این واقعیت پی می بریم، در حقیقت ظالمان هم جزئی از بشر هستند.

معظم له در ادامه فرمودند : در این آیه شریفه خدای متعال به ملائکه فرموده من چیزی را می دانم که شما نمی دانید، یعنی بشری را که من تصمیم به خلقت آن گرفته ام، اگر چه برخی از آنها اهل ظلم و فساد هستند، ولی در میان این بشر، گل سرسبد آنان یعنی معصومین علیهم السلام قرار دارند.

ایشان با اشاره به آیه ۳۳ سوره الرحمن : يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانْفُذُوا لَا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ، ای گروه جنّ و انس، اگر می‌توانید از اطراف آسمانها و زمین (و از قبضه قدرت الهی) بیرون شوید، بیرون شوید (ولی این خیال محالی است زیرا) هرگز خارج از ملک و سلطنت خدا نتوانید شد، فرمودند : تکالیفی را که خدای متعال برای انسانها قرار داده برای جن ها هم قرار داده است، و جن ها هم مانند بشر هستند، لذا در میان جن ها هم افراد صالح و هم افراد غیرصالح وجود دارد، و گروهی از آنان اهل نیکوکاری و برخی از آنان اهل ظلم و فساد هستند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با چگونگی تکثیر نسل بشر پس از حضرت آدم فرمودند : روایات مختلف از غیر طریق اهل بیت برای چگونگی تکثیر نسل بشر نقل شده است، اما آنچه که از طریق اهل بیت نقل شده، حکایت از آن دارد که خدای متعال در ابتدا آدم و حوا را آفرید، و سپس دو دختر برای پسران آدم آفرید، که پسران آدم با آنها ازدواج کردند، یعنی خدای متعال ابتداءً چهار انسان یعنی آدم و حوا و این دو دختر را برای ازدواج با پسران آدم آفریده است، سپس فرزندان آنها به عنوان دختر عمو و پسر عمو با یکدیگر ازدواج کرده و موجب تکثیر نسل بشر شدند، این روایت از امام صادق علیه السلام نقل شده است.

معظم له در رابطه با حکم مصادیق عرفی در مبانی فقهی فرمودند : یک قاعده کلی وجود دارد که از ابتدا تا انتهای فقه جاری می شود، و تمامی فقها به آن التزام دارند و نمی توان حتی به صورت استثنا هم فقیهی را از شیخ مفید و شیخ طوسی تا به امروز پیدا کرد که بر خلاف آن عمل کرده باشد و آن این است که موضوعات احکام که یکی از آنها رویت هلال است، منصرف به مصادیق عرفی است.

ایشان در رابطه با رویت هلال ماه رمضان فرمودند : وقتی که رویت هلال شد، ماه رمضان آغاز و روزه واجب می شود، و در پایان آن هم با رویت هلال، ماه رمضان به پایان می رسد و در روز اول ماه شوال روزه حرام است.

آیت الله العظمی شیرازی در تشریح منصرف بودن احکام شرعی به مصادیق عرفی فرمودند: یعنی کسانی که مثلا چشم متعارفی دارند، دیدن ماه توسط آنها مورد قبول است، لذا اگر کسانی که از عینک یا ابزار دیگری برای دیدن استفاده نمی کنند اما چشم قوی دارند، از آنجا که نحوه دیدن آنها بیش از حد متعارف است، چنانچه این گونه افراد، ماه را دیدند و واقعا سخن آنان صحیح بود و بدون استفاده از عینک و سایر ابزار توانستند ماه را ببینند، ولی هیچ کس دیگر نتوانست ماه را ببیند، یعنی چشم های متعارف قادر به دیدن ماه نبودند، حتی برای خود آنها هم این گونه رویت هلال اعتبار ندارد.

معظم له در ادامه فرمودند : وقتی معصوم علیه السلام فرمودند که هلال باید دیده شود یعنی باید با چشم متعارف و نه غیرمتعارف دیده شود.

ایشان در رابطه با منصرف بودن سایر مصادیق متعارف فرمودند : در مسائل بسیار دیگری هم فقها فرموده اند که اطلاقات منصرف به مصادیق متعارف است، و این مساله در وضو، نماز، روزه و حج هم جاری می شود، مثلا در اعمال حج، در رمی جمرات اگر کسی سنگ ده کیلویی بردارد و به طرف جمره پرتاب کند، گفته اند که فایده ندارد، چون در رمی جمرات سنگ های معمولی به اندازه سر انگشت و یا قدری بزرگتر متعارف است، و یا اگر کسی دانه های شن ریز را برای رمی جمره انتخاب می کند هم طبق نظر فقها اشکال دارد، و دلیل آن هم به جهت وجود روایات در این زمینه نیست چرا که روایتی در این رابطه وجود ندارد، بلکه به دلیل آن است که رمی جمرات به معنی مصادیق متعارفه است، لذا اگر غیر متعارف شد، در هر جا از ابتدا تا انتهای فقه، ادله آن از جمله در مورد رویت هلال منصرف است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تفاوت علم و حکمت فرمودند : علم و حکمت با هم تفاوت دارند، حکمت بدان معناست که هر چیزی را در موقع مناسب آن قرار دهند، مثلا اگر کار بزرگی را به کارمندی که از عهده آن بر نمی آید محول شود، یا اگر یک کار جزئی و پیش و پاافتاده به یک کارمند با سابقه و با تجربه محول شود، این حکایت از عدم حکمت است، در حالی که حکمت، قرار دادن هر چیز در جای مناسب آن است.

معظم له با اشاره به آیه ۱۲ سوره لقمان : وَلَقَدْ آتَيْنَا لُقْمَانَ الْحِكْمَةَ أَنِ اشْكُرْ لِلَّهِ وَمَنْ يَشْكُرْ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٌ، و ما به لقمان مقام (علم و) حکمت عطا کردیم (و فرمودیم) که (بر این نعمت بزرگ) خدا را شکر کن، و هر کس شکر حق گوید به نفع خود اوست و هر که ناسپاسی و کفران کند خدا (از شکر و سپاس خلق) بی‌نیاز و (به ذات خود) ستوده صفات است، فرمودند : خدای عزوجل هم عالم و حکیم است، و در این آیه شریفه پروردگار عالم تاکید می فرماید که به لقمان حکمت عطا فرموده است، و قطعا او قابلیت این نعمت را داشته است که خدای عزوجل به او حکمت بخشیده است.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : حکم وکالت در طلاق به پدر زوجه، حکم استفاده از اموال شخصی که حلال مخلوط با حرام است، بیان برخی از روایات مبنی بر لزوم رجوع به فقها در غیاب معصومین، حکم شرعی انواع رقص، شرح آیه ۵۳ سوره احزاب، حکم عهده دار شدن منصب قضاوت برای زنان، احکام مرد و زن و خنثی مشکل و غیرمشکل، و بیان داستان توبه برداران حضرت یوسف و جعفر فرزند امام هادی طبق روایت امام زمان، برخی از موارد مربوط به حجیت قطع، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.