آیت الله العظمی شیرازی: بر اساس نظر مشهور فقهای شیعه، زمانی که سرخی در طرف مشرق، بعد از غروب آفتاب، از بالاترین نقطه آسمان از بین رفت، می توان نماز مغرب را خواند و روزه را افطار نمود

نشست علمی روزانه آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی، روز دوشنبه بیست و چهارم رجب سال ۱۴۴۵ برگزار شد، در این نشست هم چون جلسات پیشین، ایشان به سوال های حاضران در جلسه، پیرامون مسائل مختلف فقهی پاسخ دادند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با زمان شرعی خواندن نماز مغرب و افطار روزه ی ماه مبارک رمضان فرمودند : بحثی مشهور میان فقهای شیعه در این زمینه وجود دارد که شهرت عظیمه یافته است، و بر اساس آن، زمان شرعی اذان مغرب و افطار روزه ماه مبارک رمضان، ذهاب و زوال حُمرِه ی مشرقيّة از قُمّة الرأس می باشد.

معظم له در تشریح معنای این عبارت فرمودند: بر اساس نظر مشهور فقهای شیعه، زمانی که سرخی در طرف مشرق، بعد از غروب آفتاب، از بالاترین نقطه ی آسمان از بین رفت، می توان نماز مغرب را خواند و روزه را افطار نمود.

ایشان با نقل روایتی از امام صادق علیه السلام در این زمینه فرمودند: از حضرت صادق صلوات الله علیه نقل شده که فرمودند: «‏مُسّوا بالمغرب قليلا»، هنگام مغرب، قدری صبر و تامل کنید، و منظور امام علیه السلام این بوده که اوّل غروب، فورا نماز مغرب را نخوانید ، و فورا روزه خود را افطار نکنید ، بلکه کمی صبر کنید تا هوا تاریک شود.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه تاکید فرمودند: این نظر در میان فقهای شیعه، شهرت عظیمه دارد ، و اما در میان فقها ، تعداد بسیار کمی ، شاید در بین صد نفر ، یک یا دو نفر گفته باشند که زمان نماز مغرب ، هنگام غروب خورشید است ، اما این خلاف مشهور است.

معظم له در ادامه فرمودند : برخی زوال نهار را غروب آفتاب و برخی دیگر ، مغرب شرعی می دانند ، اما غالبا گفته اند مغرب شرعی ، به اعتبار این که در روایات ، غروب نفی شده و گفته شده : حتی یذهب کرسیّها ، یعنی ملاک مغرب است نه غروب آفتاب ، و این مطلب را مرحوم صاحب جواهر با اشاره به قرائن مختلف ذکر کرده است که ملاک در نصف شب و ملاک در جاهای دیگر ، همان ملاک در روزه است ، همان گونه که ملاک روزه ، از فجر تا مغرب و نه غروب آفتاب ، ذکر شده است.

ایشان هم چنین تاکید فرمودند : حسب روایات و جمع بین روایات مشهور استفاده کرده اند که ملاک ، مغرب و نه غروب است، و در معنای حتی یذهب کرسیّها گفته شده: یعنی زمانی که خورشید، در افق پایین می رود و دیگر دیده نمی شود و همان لحظه از طرف مشرق، یک سرخی بالا می آید و از روی سر می گذرد و به سمت مغرب می رود ، و وقتی از روی سر گذشت ، یعنی «کرسیها» رفته است.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با تاثیر نیت در اعمال انسان فرمودند: در حدیث شریف آمده که إنَّما الأعمالُ بالنِّيَّاتِ ، لذا اگر انسان ، نیت خیر داشته باشد و بدان عمل نماید و در انجام آن، تلاش و کوشش نماید، و به مقداری که توان انجام کار خیر دارد، کوتاهی نکند ، شامل آیه ۵ سوره جمعه نخواهد شد که می فرماید : مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ يَحْمِلُ أَسْفَارًا بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ، وصف حال آنان که علم تورات بر آنان نهاده شد (و بدان مکلف شدند) ولی آن را حمل نکردند (و خلاف آن عمل نمودند) در مثل به حماری ماند که بار کتابها بر پشت کشد (و از آن هیچ نفهمد و بهره نبرد)، آری مثل قومی که حالشان این است که آیات خدا را تکذیب کردند بسیار بد است و خدا هرگز ستمکاران را (به راه سعادت) رهبری نخواهد کرد.

معظم له در رابطه با حکم نمازهای مستحب و نوافل در سفر فرمودند : تمامی نمازهای نافله و مستحب، در سفر نیز برقرار است، مگر نماز نافله ی ظهر و عصر که از انسان ساقط می شود ، و خواندن آن در سفر ، جایز و مشروع نیست، یعنی هشت رکعت نماز نافله قبل از نماز ظهر بعد از زوال خورشید ، و هشت رکعت نماز نافله قبل از نماز عصر ، این نوافل ، از انسان در سفر ساقط می شود.

ایشان در ادامه فرمودند: در رابطه با نماز نافله ی عشا، که دو رکعت نشسته بعد از نماز عشا می باشد ، محل اختلاف میان فقها می باشد، که برخی از فقها این نماز را هم ساقط می دانند و برخی ساقط نمی دانند.

آیت الله العظمی شیرازی هم چنین تاکید فرمودند: سایر نوافل در سفرها ثابت بوده و انسان می تواند آنها را در هنگام سفر بخواند.

معظم له در رابطه با استفاده از تعبیر «لیس منا» در برخی از روایات فرمودند : تعبیر «لیس منا» در روایات، بر اساس مراتبی صورت گرفته است، برخی از مراتب ، اشاره به محرمات دارد ، و برخی از مراتب نیز اشاره به مکروهات و نه به محرمات دارد.

ایشان در ادامه فرمودند : اهل خبره و تخصص می توانند تشخیص دهند که تعبیر «لیس منا» که در مورد برخی از افراد به کار رفته ، آیا ناقل آن ثقه بوده است، و سلسه راویان آن روایت که به امام معصوم علیه السلام می رسند، آیا قابل اعتماد هستند ؟ و آیا این روایت با روایت دیگری معارض نیست؟ و آیا این روایت مخصص نیست؟ همانگونه که امیرالمومنین علیه السلام در نهج البلاغه فرمودند.

ایشان با اشاره به توصیه معصومین علیهم السلام در این زمینه فرمودند: یکی از اصحاب ائمه علیهم السلام، از ایشان پرسید که وقتی از شما دو حدیث نقل شده که یکی از آنها ما را به چیزی امر ، و دیگری ما را از آن نهی می کند تکلیف ما چیست ؟ ، یعنی در یک امر واحد ، دو نقل از شما صورت گرفته است ، در چنین شرایطی تکلیف ما چیست که حضرت وی را توصیه به مراجعه به فقها و اهل شناخت احادیث فرمودند.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : لذا در شرایطی که دو حدیث به اشکال مختلف در رابطه با حکم موضوعی ، نقل شده است ، بایستی به اهل تخصص مراجعه شود ، بنابراین فرد خبیر و متخصص در احادیث ، همانند فرد خبیر و متخصص در امور پزشکی است، و همانگونه که کسی که در زمینه پزشکی، تحصیل و مطالعه نکرده ، نمی تواند راه معالجه ی بیماری را تشخیص دهد، و حتی موجب هلاکت و مرگ بیمار می شود، و در صورتی که قادر بر معالجه بیمار خواهد بود که در این زمینه مطالعه داشته و تخصص لازم را کسب نموده باشد ، برای شناخت احادیث نیز باید به اهل خبره و تخصص در این زمینه یعنی فقها مراجعه نمود.

گفتنی است که آنچه در برخي موارد، سبب تعارض روايات شده است، مخصّص منفصل يا مخصّص متصلی است که در اثر تقطيع روايات، و بدفهمي راويان، نقل به معنا و مواردی از اين دست، به شکل منفصل درآمده است.

امیرالمومنین علي علیه السلام در پاسخ به سؤال سليم بن قيس، در باره اختلاف روايات، ضمن اشاره به آن که در نزد مردم، حق و باطل،‌ صدق و کذب، ناسخ و منسوخ، عام و خاص و … وجود دارد و مردم در قبال سخن ما چهار دسته‌اند‌، از دسته سوم آنان ياد می کند که امر به چيزی را شنيده‌اند و نهی از آن را نشنيده‌اند؛ يا منسوخ را شنيده‌اند و از ناسخ بی اطلاع‌اند ، عام و خاص نيز از همين نوع است.

يعنی گاهی راويان ، روايت عام را شنيده‌اند، اما از مخصّص آن بی اطلاع‌اند و يا در نقل روايات، عام را بدون خاص ذکر کرده‌اند.

به اين ترتيب، توجه به حکم عام بدون خاصّ آن، يکی از دلايل اختلاف روايات است و از همين رو، قول به تخصيص از راه‌هايی است که در حل تعارض روايات مورد توجه علامه مجلسی واقع شده است.

معظم له هم چنین تاکید فرمودند : لذا تشخیص عام ، خاص ، مطلق ، مقید ، معمولٌ بها ، معرضٌ عنها در روایات ، با اهل خبره و تخصص می باشد.

ایشان در رابطه با توصیه به محاسبه نفس ، مطابق با آنچه در دستورالعمل های اخلاقی و روایات آمده ، فرمودند : در رابطه با محاسبه ی نفس ، اگر انسان با محاسبه نکردن نفس ، غرق در حرام و غفلت می شود ، در چنین شرایطی محاسبه نفس ، واجب می شود ، اما اگر انسان با محاسبه نکردن نفس ، دچار حرام نمی شود ، در چنین شرایطی محاسبه ی نفس ، مستحب است ، یعنی موارد ، مختلف است.

آیت الله العظمی شیرازی در ادامه فرمودند : در برخی از احادیث شریف ، انسان مکلف شده که نفس خود را تخطئه کند ، چرا که نفس اماره ، انسان را به خدعه و نیرنگ وامی دارد ، و انسان را به انجام محرمات کشانیده و مایل به زرق و برق دنیا می نماید ، لذا تخطئه نفس در مقابل خدعه های نفس اماره ، توصیه شده است ، و انسان باید به صورت مرتب ، نسبت به اعمال خود مواظبت کند ، چرا که تربیت نفس ، نیاز به ممارست دارد ، و این گونه انسان به مقام تقوا و ورع دست خواهد یافت.

معظم له در رابطه با یکی از دلایل لزوم تقلید از فقیه جامع الشرایط فرمودند : اگر کسی اهل تخصص و اجتهاد نیست ، لازم است از فقیه عادل جامع الشرایط تقلید کند ، مسائل شرعی را از او سوال کند تا دچار افراط و تفریط نشود.

ایشان در رابطه با میزان صحت اتهام هایی که به امام حسن مجتبی علیه السلام در تاریخ وارد شده ، فرمودند : امام حسن مجتبی علیه السلام دشمنانی داشتند که یکی از بزرگترین دشمنان ایشان ، معاویه بوده است که نسبت های کذب فراوانی به آن امام بزرگوار وارد می کرد که یکی از این دروغ ها، تعداد زیاد همسران ایشان بوده است ، و این مطلب را علامه مجلسی و سایر علمای شیعه از جمله مرحوم آیت الله العظمی سید محمد شیرازی و علامه سید عبدالله شبر در کتب معتبر نقل کرده اند.

آیت الله العظمی شیرازی در رابطه با لزوم تعلیم و تعلم علوم اهل بیت علیهم السلام فرمودند : جوانان مومن دارای قدرت تحمل فراوانی هستند ، لذا مسئولیت آنان نیز به مقدار قدرت تحمل آنان ، بسیار زیاد است.

معظم له در ادامه تاکید فرمودند : جوانان دارای دو مسئولیت هستند که مسئولیت اول آنان ، فراگیری علوم اهل بیت علیهم السلام از جمله احکام ، واجبات ، و عقاید صحیحه است ، همانگونه که امام رضا علیه السلام فرمودند : «رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحْیا أمْرَنا،» فَقُلْتُ لَهُ: «فَکَیْفَ یُحْیِی أمْرَکُمْ؟» قالَ: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنا و یُعَلِّمُها النّاسَ، فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا» ، «خدای متعال رحمت کند آن بنده ای را که امر ما را زنده کند!». گفتم: چگونه امر شما را زنده کند؟ فرمود: «علوم ما را فراگیرد و به مردم بیاموزد، که اگر مردمْ زیبایی های گفتار ما را می دانستند، از ما پیروی می کردند».

ایشان در رابطه با مسئولیت دوم جوانان فرمودند : همانگونه که امام رضا فرمودند که و یُعَلِّمُها النّاسَ ، و به مردم بیاموزد، و اگر چه این مسئولیت، بر همگان چه مرد و چه زن لازم است، اما جوانان چه پسر و چه دختر، مسئولیت بیشتری در این زمینه دارند ، که موکد است که آنچه را که از علوم اهل بیت علیهم السلام می دانند ، به جوانان دیگر ، از جمله جوانان عشیره ، محله ، جامعه ، دانشگاه و مدرسه بیاموزند.

سایر موارد فقهی مطرح شده در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به این شرح بود : چگونگی عمل به وصیت میتی که خانه یا مالی را برای قضای نماز و روزه ی خود باقی گذاشته ، برخی از احکام خمس ، معنای تَرامی در نیت در فقه، برخی از احکام رهن ، حکم پیوند اعضا ، تفاوت وجوب و شرایط خمس و زکات ، و فلسفه ی بعثت انبیاء ، از دیگر مواردی بود که در این نشست علمی توسط آیت الله العظمی شیرازی به آن ها اشاره و یا پاسخ داده شد.

لازم به ذکر است که سلسله نشست‌های علمی آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی به صورت روزانه در بیت معظم له در شهر مقدس قم خیابان چهارمردان کوچه ۶ راس ساعت ۱۰:۴۵ به وقت محلی برگزار می‌شود و شما می‌توانید به صورت مستقیم از شبکه امام حسین علیه السلام ماهواره یاهست فرکانس ۱۲۰۷۳ بیننده این نشست علمی باشید.